Ο χρόνος και τα δώδεκα παιδιά του

Το πόστερ των τεσσάρων εποχών από το καφενείο "Ο Πόντιος" στην Πλατεία Ιστορικού Μουσείου, στο Ηράκλειο. Το άλλο (το καλό...) το κρατάω σπίτι για την ώρα.

Μέσα στο πολυφυλετικό ανθρωπομάνι που κατοικοεδρεύει στον εργασιακό μου χώρο είναι και μια κοπελίτσα (ας την ονομάσουμε κατά συνθήκη "Μαρία") που συμπαθώ ιδιαίτερα. Η συμπάθειά μου δεν έχει να κάνει τόσο με τα φυσικά χαρίσματα της κοπέλας (που δεν είναι και λίγα, πάντως) όσο με ένα είδος ελαφράς μελαγχολίας που μου φαίνεται πως αποπνέει. Η "Μαρία" είναι ξένη, όπως πολλοί σε αυτό το χώρο, με μικτή καταγωγή από διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς. Έχει ζήσει σε τέσσερις διαφορετικές χώρες ως τώρα - έχω μια αίσθηση πως σε καμμιά από αυτές δεν αισθάνεται ακριβώς ότι είναι "στην πατρίδα". Στην Κρήτη ζει σε ένα μάλλον απομονωμένο μέρος εκτός πόλεως Ηρακλείου, παρέα με το σύντροφό της που εργάζεται επίσης στον ευρύτερο εργασιακό χώρο και είναι επίσης αλλοεθνής (ως προς τους Έλληνες και ως προς την ίδια).

Μας χωρίζουν αρκετές, όχι αμελητέες, διαφορές: στην ηλικία, τη γλώσσα, το πολιτισμικό υπόβαθρο, τις πεποιθήσεις. Δεν κάνουμε παρέα, καθώς η δική μου ζωή είναι υπερβολικά απασχολημένη με διάφορα πράγματα όλωσδιόλου "ελληνικά" που της είναι φυσικά αδιάφορα. Όμως μας συνδέει ένα νήμα αμοιβαίας συμπάθειας, σε βαθμό που αν καμμιά φορά κάτι την προβληματίζει ή της φαίνεται ακατανόητο (κυρίως στη συμπεριφορά των Ελλήνων τριγύρω) έρχεται να το συζητήσει μαζί μου ή να της λύσω κάποιες απορίες. Το σύστημα δεν δουλεύει πάντα (ειδικά αν έχεις να ερμηνεύσεις ένα πρόβλημα του οποίου είσαι μέρος), αλλά ενίοτε η Μαρία βγαίνει από την κουβέντα σοφότερη ή πιο ήρεμη (κι εγώ φουσκωμένος μέχρι τα μπούνια από το γεγονός ότι κάποιος με ακούει με προσοχή ως επιστημονικό ή άλλο "γκουρού").

Κάποια στιγμή πριν λίγο καιρό ο σύντροφός της χρειάστηκε να λείψει κάμποσες μέρες. Η Μαρία βαρέθηκε γρήγορα να κάνει μόνη τη διαδρομή δουλειά-σπίτι-δουλειά, και πρότεινε στα άλλα παιδιά του χώρου εργασίας να κάνουν κάτι μαζί το Σάββατο - να φάνε πρωινό ή να πιούνε καφέ στο κέντρο. Οι περισσότεροι είχαν κάτι άλλο να κάνουν ή δεν τους βόλευε η ώρα, ή το άφησαν λίγο φλου στο "να δούμε". Η Μαρία απευθύνθηκε και σε εμένα - χωρίς πολλές ελπίδες. Ωστόσο δεν είχα κανονίσει ιστιοπλοΐα και μου είχε τελειώσει ο καφές, άρα οι συνθήκες ήταν ιδανικές.

Εμφανίστηκα στο ραντεβού με καθυστέρηση μισής ώρας - η Μαρία εμφανίστηκε στο τριακοστό δεύτερο λεπτό ζητώντας συγγνώμη για την αργοπορία. Της την πρόσφερα απλόχερα - γιατί όχι; Κάτσαμε στο Παγοποιείο, μπροστά στον Άγιο Τίτο. Της έδειξα τη Σαββατιάτικη εφημερίδα που κρατούσα (αλλά δεν ξέρει ελληνικά). Χάζεψε τις φωτογραφίες στο Γεωτρόπιο, και βάλθηκε να διαβάζει ένα γαλλικό έντυπο που είχε αγοράσει από τα Λιοντάρια. Μετά φύσηξε αέρας - κάτσαμε μέσα τελικά. Πήραμε κάτι εξεζητημένα πιάτα και καφέδες. Είπαμε για το Ηράκλειο και την πρωινή του κίνηση, τους θαμώνες (μερικούς τους ήξερα από την ιστιοπλοΐα), τη δουλειά και τη θέα από το σπίτι της. Βαρεθήκαμε γρήγορα - ο χώρος είχε πολύ φασαρία και υπερβολικά πολύ στυλ για το είδος της κουβέντας μας. Πρότεινα να πάμε καμιά βόλτα και συμφώνησε με ανακούφιση.

Περπατήσαμε προς τα Λιοντάρια και μετά στη Χάνδακος, περιπλανηθήκαμε στα στενά κοντά στην παραλιακή. Της είπα για τους Βενετούς που έχτισαν τα τείχη, τους Τούρκους που τα πολιορκούσαν για εικοσιένα χρόνια (και εν τέλει τα εξαγόρασαν), τα καφασωτά μπαλκόνια που έφτιαχναν οι Τουρκοκρητικοί στα σπίτια για να μη φαίνονται οι χανούμισσες, τις επαναστάσεις των Κρητικών, την ανταλλαγή πληθυσμών, τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εδώ μετά το 1924, τη μεταπολεμική ανάπτυξη (ή καταστροφή) της πόλης. Μου είπε να κάτσουμε σε ένα παραδοσιακό καφενείο - το πιο πρόχειρο που μου ήρθε στο μυαλό ήταν το καφενείο "Ο Πόντιος" στην Πλατεία Ιστορικού Μουσείου που δεν είναι ακριβώς κρητικό αλλά είναι σίγουρα καφενείο. Είμασταν οι μόνοι πελάτες εκείνη την ώρα. Ο Δημήτρης (ο ιδιοκτήτης) έλειπε και μια νεαρή υπάλληλος κάπνιζε στην κουζίνα.

Ήπιαμε ρακή και καφέ (εγώ ρακή κι εκείνη καφέ, ελληνικό). Η Μαρία μάλλον δεν είχε ξαναμπεί σε πραγματικό "καφενείο" και κοιτούσε γύρω όλο απορίες. Της εξήγησα δυο τρία πράγματα για τους Πόντιους και ερμήνευσα το διάκοσμο από χάρτες του Ευξείνου, ποντιακά χορευτικά και κεμεντζέδες. Επίσης, τις παλιές διαφημίσεις, τις ταμπέλες "Μην πυροβολείτε ασκόπως" και "Μην πτύετε καταγής", τη διαφορά ανάμεσα στον (καλοζωισμένο) πωλώντα τοις μετρητοίς και τον (ισχνό και ρακένδυτο) πωλώντα επί πιστώσει που απεικονιζόταν σε καδράκι δεκαετίας του '30 μάλλον, και τη μυστική σημασία της λέξης "Απόπατος" σε μια πόρτα απέναντι.

- Και αυτό τι είναι; με ρώτησε δείχνοντας ένα μεγάλο πόστερ στον τοίχο.
- Αυτό είναι οι τέσσερις εποχές. Οι μήνες.
- Δηλαδή;
- Δηλαδή ο κύκλος (ο χρόνος) χωρίζεται σε τέσσερα μέρη που είναι οι εποχές. Καθένα από αυτά χωρίζεται σε τρία μέρη, που αντιστοιχούν σε μήνες. Για κάθε μήνα η ζωγραφιά απεικονίζει κάποια πράγματα χαρακτηριστικά για τον αντίστοιχο μήνα. Τα Χριστούγεννα, ας πούμε. Το όργωμα και τη σπορά. Τις Απόκριες. Την 25η Μαρτίου.
- Τι είναι την 25η Μαρτίου;
- Εδώ, εθνική γιορτή. Η επέτειος της επανάστασης.

Της είπα ότι αυτού του τύπου τα πόστερ υπήρχαν στις σχολικές τάξεις όταν πήγαινα εγώ στο δημοτικό, στη δεκαετία του '70. Η ημερομηνία της φάνηκε εξωπραγματικά παλιά (γεννήθηκε μετά το '80), αν και της διευκρίνισα ότι τότε αυτές οι εικόνες (και τα πράγματα που αντιπροσώπευαν) ήταν ήδη παρωχημένες, ένας ξεχασμένος διάκοσμος παλιότερων δεκαετιών. Με ρώτησε αν τις νοσταλγούσα ως σύμβολα της παιδικής μου ηλικίας, και απάντησα ειλικρινά όχι. Παραδέχτηκα όμως ότι έχω αναφερθεί σε αυτές τις εικόνες σε μια ανάρτηση στο ιστολόγιό μου που επιγράφεται "Φθινοπωρινή ισημερία", και ότι έχω υποσχεθεί στους πολυπληθείς αναγνώστες μου να τους αναρτήσω και μια φωτογραφία τέτοιων πόστερ εν καιρώ.

Καιρός γαρ εγγύς. Λίγο μετά το Πάσχα, η Μαρία ήρθε και με βρήκε στη δουλειά λέγοντάς μου "έχω ένα δώρο για σένα". Το βρήκα την άλλη μέρα πάνω στο γραφείο μου - ήταν ένα παμπάλαιο, φθαρμένο πόστερ των τεσσάρων εποχών. Τη ρώτησα πού το βρήκε - δεν μου αποκάλυψε. Καλού κακού είπα να ρίξω μια ματιά στα γνωστά μαγαζιά του Ηρακλείου με τέτοιο διάκοσμο. Πήγα στο "Σιγά σιγά" - το πόστερ ήταν αναρτημένο κανονικά, και διαφορετικό από το δικό μου. Προχτές βρέθηκα ξανά στον Πόντιο με τη φίλη μου τη Β. που ήρθε από την Αθήνα να με δει. Της εξήγησα εν τάχει την ιστορία, και πάνω στη σύγχιση αποπειράθηκα να τραβήξω το πόστερ φωτογραφία. Ήταν ακόμα εκεί βέβαια, κι αυτό διαφορετικό από το δικό μου, αλλά με πιο πιασάρικο τίτλο: Ο χρόνος και τα δώδεκα παιδιά του.

Η μηχανή κόλλησε την κρίσιμη ώρα. Ζήτησα τη βοήθεια του μαγαζάτορα που απόρησε με το αίτημα "μήπως έχεις καμμιά μπαταρία;". Ψαχούλεψε ένα τηλεκοντρόλ, έβγαλε τις μπαταρίες και δοκίμασα ξανά - τζίφος. Καταράστηκα την ψηφιακή εποχή και την υψηλή τεχνολογία, κι έκανα το μαγικό που πιάνει ενίοτε στα πιο προχωρημένα ψηφιακά κόλπα: έβαλα τις μπαταρίες ανάποδα (δεν δούλεψε) και μετά πάλι κανονικά. Η μηχανή έκανε ένα μυστηριώδες γρουτς-γρουτς, ο φακός ξεμύτισε, και ο Δημήτρης (που είναι σαφώς ψηλότερος από μένα...) τράβηξε τη φωτογραφία που βλέπετε στην κορυφή. Ύστερα πήγα στη σκασμένη στα γέλια Β. για να τσουγκρίσω το ποτήρι μου στην υγειά της και στην υγεία του πολύτεκνου χρόνου.

Και στην υγεία της Μαρίας βέβαια, με την ευχή όλα να της πάνε καλά στην ταξιδεμένη ζωή της. Αλλά λέω να της πω, την άλλη φορά που θα μου πάρει δώρο, αντί για παλιακές εικόνες σχολικών αιθουσών να δοκιμάσει με καμμιά καινούργια φωτογραφική μηχανή, μήπως γλυτώσω την καζούρα Ποντίων και Κρητικών αντάμα...