Hampstead

[...]
Τώρα γυρεύω λίγη ησυχία
θα μου 'φτανε μια καλύβα σ' ένα λόφο
ή σε μια ακρογιαλιά
θα μου 'φτάνε μπροστά στο παράθυρό μου
ένα σεντόνι βουτημένο στο λουλάκι
απλωμένο σαν τη θάλασσα
θα μου 'φτανε στη γλάστρα μου
έστω κι ένα ψεύτικο γαρούφαλο
ένα κόκκινο χαρτί σ' ένα τέλι
έτσι που να μπορεί ο αγέρας
ο αγέρας να το κυβέρνα χωρίς προσπάθεια
όσο θέλει.
Θα 'πεφτε το βράδυ
τα κοπάδια θ' αντιλαλούσαν κατεβαίνοντας στο μαντρί τους
σα μια πολύ απλή κι ευτυχισμένη σκέψη
και θα 'πεφτα να κοιμηθώ
γιατί δε θα 'χα
ούτε ένα κερί ν' ανάψω,
φως,
να διαβάσω.

Γιώργος Σεφέρης

Πέντε ποιήματα του κ. Στράτη Θαλασσινού: Hampstead
Τετράδιο Γυμνασμάτων

Όχι ο Άμλετ

Ο Ιννοκέντι Σμοκτουνόφσκι ως Άμλετ από την ομώνυμη ταινία του Γκριγκόρι Κόζνιτσεφ (1964)

Δεν είμαι ιδιαιτέρως θεατρόφιλος. Ως εκ τούτου, πολλά κλασικά έργα μου έχουν διαφύγει. Τον Άμλετ, για παράδειγμα, δεν τον εχω δει ποτέ στο θέατρο. Έχω δει όμως στην τηλεόραση την "κλασική" κινηματογραφική μεταφορά του 1948 με πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη τον Λώρενς Ολιβιέ, καθώς και μια μεταγενέστερη ρωσική ταινία, ο εικονιζόμενος πιο πάνω πρωταγωνιστής της οποίας έχει πάρει καλύτερες κριτικές από τον Ολιβιέ (περιλαμβανομένης της κριτικής του ίδιου του Ολιβιέ). Μια θεατρική εκδοχή του Άμλετ έχω δει σε DVD (προσφορά εφημερίδας) από μια παράσταση στο Μπρόντγουέι, με πρωταγωνιστή τον Κέβιν Κλάιν. Και φυσικά ξέρω μερικές σκόρπιες ατάκες, όπως "To be or not to be" και "There are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy" και "Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας". Θυμάμαι ακόμα μια σκηνή με ένα κρανίο, και σε γενικές γραμμές την υπόθεση.

Συνήθως η προσοχή πέφτει πάνω στον πρωταγωνιστή, άντε και στην ταλαίπωρη εν τέλει Οφηλία ή την παραπλανημένη Γερτρούδη. Το έργο όμως έχει μερικά ακόμα πρόσωπα που σπάνια μας απασχολούν. Ο συγγραφέας Τομ Στόπαρντ κάποτε έγραψε ένα θεατρικό έργο (Rosencrantz and Guildenstern are dead, 1966) με πρωταγωνιστές δύο από αυτά τα πρόσωπα. Όπως εύκολα αντιλαμβανόμαστε όλοι, το έργο δεν το έχω δει στο θέατρο, έχω δει ωστόσο την κινηματογραφική του μεταφορά (1990) με σκηνοθέτη τον ίδιο τον συγγραφέα. Η υπόθεση του έργου είναι η υπόθεση του Άμλετ, ιδωμένη όμως από τη σκοπιά του Ρόζενκραντζ και του Γκίλντενστερν, δύο τύπων για τους οποίους δεν είμαστε σίγουροι ποιος είναι ποιος, και οι οποίοι ασχολούνται με διάφορα ασήμαντα πράγματα ενώ δίπλα τους εξελίσσεται το μεγάλο δράμα. Στο τέλος, από ένα χαζό παιχνίδισμα της μοίρας (δηλαδή των στίχων του Σαίξπηρ) πεθαίνουν αντί για τον Άμλετ στο κοινό ταξίδι τους για την Αγγλία, χωρίς ποτέ να καταλάβουν γιατί και πώς.

Οι φουκαράδες οι δευτεραγωνιστές δεν μου είχαν φανεί εντελώς άγνωστοι όταν είδα την ταινία, καθώς μου θύμισαν ένα γνωστό στίχο. Τον καιρό που μάθαινα Αγγλικά ως μαθητής, νωρίς στη δεκαετία του '80, ένα από τα μαθήματα που θυμάμαι ήταν το ποίημα "The Love Song of J. Alfred Prufrock" του εικονιζόμενου T.S. Elliot. Εκεί είχα εντοπίσει τους παρακάτω στίχους:

[...] No! I am not Prince Hamlet, nor was meant to be;
Am an attendant lord, one that will do
To swell a progress, start a scene or two
Advise the prince; no doubt, an easy tool,
Deferential, glad to be of use,
Politic, cautious, and meticulous;
Full of high sentence, but a bit obtuse;
At times, indeed, almost ridiculous—
Almost, at times, the Fool. [...]

Ο Έλιοτ όπως απεικονίζεται από τον Wyndham Lewis (1882-1957), λάδι σε καμβά, από την ιστοσελίδα http://durbanet.co.za/exhib/dag/dageng.htm

Δεν διαβάζω ιδιαιτέρως ποίηση (και μάλιστα στα Αγγλικά), όμως το συγκεκριμένο ποίημα κάπως μου έκανε εντύπωση. Τόσο ώστε να αναγνωρίσω τους στίχους του (ανακατεμένους μαζί με άλλους) στην ταινία "Αποκάλυψη τώρα" του Κόππολα, στο στόμα του φλύαρου φωτορεπόρτερ θαυμαστή του Κουρτζ που παίζει ο Ντένις Χόπερ. Και να απομνημονεύσω το προαναφερθέν απόσπασμα για ιδία χρήση όποτε αισθάνομαι "at times, indeed, almost ridiculus", δηλαδή όχι και πάρα πολύ σπάνια. Εύκολα λοιπόν το συνέδεσα με τους ατυχείς Ρόζενκραντζ και Γκίλντενστερν, που περνάνε τον καιρό τους ανέμελοι ενώ δίπλα τους συμβαίνουν σημεία και τέρατα, και δεν σας κρύβω ότι ενίοτε με έπιανε μια ορισμένη ταύτιση: "almost, at times, the Fool".

Κάπου λοιπόν μπερδεύτηκαν τα πράγματα, όταν εντόπισα στην αγγλική wikipedia ένα λήμμα σχετικό με το ποίημα, στο οποίο δηλώνεται ότι ο αναφερόμενος attendant lord-Προύφροκ δεν είναι παρά ο Πολώνιος, εκείνο το βρωμερό καθήκι, ο πατέρας της Οφηλίας, ο μηχανορράφος και δολοπλόκος που σκοτώνεται (κατά λάθος, μάλλον) από τον Άμλετ πίσω από την κουρτίνα της Γερτρούδης ενώ κρυφακούει. Και εκεί βέβαια μου την έδωσε άσχημα. Διότι άλλο να είσαι ένας καλοκάγαθος, πτωχός πλην τίμιος χαζούλης, κι άλλο να είσαι η επιτομή της ρουφιανιάς και της χαμέρπειας σε σαιξπηρικό ρόλο. Κι έκατσα και σκέφτηκα τι άλλο θα μπορούσα να είμαι (όχι ο σφετεριστής Κλαύδιος, όχι ο τσαμπουκαλεμένος Λαέρτης, όχι ο Οράτιος, όχι ο Νεκροθάφτης ούτε ο Γιόρικ το κρανίο, όχι βέβαια ο Πολώνιος και οι δυο φουκαράδες του Στόπαρντ).

Χμ, ο Ηθοποιός ίσως. Αυτός που στήνει την παράσταση στο παλάτι, ο ρόλος που παίζει ο Ντρέιφους στην ταινία του Στόπαρντ, ο ρόλος που ο Σαίξπηρ επιφυλάσσει για τον εαυτό του τελικά, αυτός που θα διηγηθεί μετά σε όλους μας την ιστορία.

Αλλά όχι, όχι ο Άμλετ, αυτό είναι σίγουρο.

Μια ιστορία που μου είπε ο Νίκος Η.

Νυχτερινό περίπτερο στην Αθήνα, φωτογραφία deTraci Regula, από την ιστοσελίδα http://gogreece.about.com/od/athensnightlife2/ss/athensatnight_4.htm

"Τι μπορεί να ήθελα να αγοράσω από εκείνο το περίπτερο; Τα περίπτερα έχουν ένα σωρό μικροπράγματα, αλλά εγώ τι ήθελα; Έχουν περάσει κάπου δέκα χρόνια και δε θυμάμαι. Εφημερίδα, ίσως; Αλλά μάλλον όχι, ήταν αργά πια, βράδι Δευτέρας. Τσιγάρα μάλλον - την εποχή εκείνη κάπνιζα πότε πότε. Έστριβα κάτι αυτοσχέδια με καπνό όπως επέβαλε η μόδα (φαντάζομαι θα είναι ακόμα της μόδας τα στριφτά). Θα πρέπει να ζήτησα καπνό ή χαρτάκια όταν την άκουσα δεξιά να μου μιλάει. Δεν άκουσα καλά και γύρισα καταπρόσωπο και της είπα "ορίστε;". Τότε την είδα.

Μιλούσε κάπως σπαστά, χαμηλόφωνα. Μου φάνηκε ίσαμε εξήντα χρονών αλλά μπορεί και να με παραπλανούσαν οι βαθιές ρυτίδες και οι άσπρες τούφες μαλλιών που ξεμύτιζαν από το σκούφο της. Πρόσεξα λίγο καλύτερα - δεν ήταν εντελώς άσπρες, κάποιες ήταν ξανθές. Είχε αυτό το ακαθόριστο γκρι χρώμα στα μάτια. Ντυμένη με κάτι παράταιρα ρούχα, θυμάμαι ένα ξεχειλωμένο πουλόβερ που περίσσευε έξω από ένα πλαστικό μπουφάν. Έκανε κρύο εκείνο το βράδι. Είχε φορέσει και κάτι γάντια και σκούφο, αλλά κρύωνε. Και φαινόταν. Μιλούσε.

Ζήτησε κάτι να φάει. Δεν ήθελε λεφτά. Μου είπε ότι δεν έπαιρνε ναρκωτικά, απλά πεινούσε. "Κοιτάξτε με" έλεγε "είμαι καθαρή, πλυμένη, όχι ζητιάνα" - το "καθαρή" με την κυριολεκτική του έννοια. Η φωνή της έτρεμε, ίσως όχι από το κρύο. Ρώτησα από πού είναι. Μου είπε, εντελώς απροσδόκητα, αλλά ταιριαστά με την προφορά της, "από Αμερική". Πράγματι, δεν έμοιαζε ούτε αλβανίδα ούτε ανατολική. Αλλά ήταν παράξενο - εξήντάρα, αμερικάνα, όχι πρεζάκι και άστεγη; Στην Αθήνα; Στο τέλος του εικοστού αιώνα;

Έβγαλα μηχανικά ένα χαρτονόμισμα. "Δε θέλω λεφτά" ξαναείπε. "Κάτι να φάω, ό,τι να 'ναι". Γύρισα στο περίπτερο. Μάζεψα διάφορα σκατολοΐδια που είχε πάνω πάνω - μπισκότα, πατατάκια, καραμέλες. Την κοίταξα - είχε ένα ευτυχισμένο χαμόγελο, μικρού παιδιού.

- Θες και κρουασάν;
- Ναι, ναι!
- Και χυμό πορτοκάλι;
- Και χυμό.

Της έδωσα μια πλαστική σακουλίτσα με τα ψώνια. Το πρόσωπό της είχε φωτιστεί, γελούσε και δάκρυζε ταυτόχρονα. Μουρμούριζε κάτι σπαστά "ευχαριστώ". Πήγα να της δώσω και τα ψιλά που περίσσεψαν, αλλά πάλι δεν ήθελε, τραβήχτηκε πίσω.

Έφυγα βηματίζοντας γρήγορα στη Σταδίου. Σταμάτησα πιο κάτω σε ένα καρτοτηλέφωνο και πήρα τη Μαρίνα στο Παρίσι. Ήταν μια ώρα πιο νωρίς στη Γαλλία από ό,τι εδώ, αλλά φαίνεται πως την ξύπνησα. Ήθελα να της πω για το σκηνικό, αλλά δεν καταλάβαινε και πολλά, στο τέλος μου είπε να τα πούμε καλύτερα αύριο. Την καληνύχτισα - δεν ξαναμιλήσαμε έκτοτε. Περπάτησα μέχρι ψηλά στη Μπενάκη και χώθηκα στο μαγαζί που με περίμενες. Θυμάσαι τη μουσική που έπαιζαν; Κάτι παραδοσιακά με κάτι περίεργα πνευστά. Δε θυμάσαι, ε; Ε, ναι, βέβαια, πάνε τόσα χρόνια.

Πάντως ρε παιδί μου, τόσοι και τόσοι σου απλώνουν το χέρι κάθε μέρα, και δε θυμάμαι κανενός τη φάτσα - τίποτα. Αυτήν όμως τη θυμάμαι σα να ήταν τώρα. Έχω μια αίσθηση ότι θα τη δω όπου να 'ναι να κάθεται σε ένα παγκάκι της Κλαυθμώνος και να τρώει πατατάκια. Κάτι τέτοιο."


Σ.Σ. Κατέγραψα έπι το κάπως λογοτεχνικότερον την ιστορία που μου διηγήθηκε ο φίλος μου, αλλά ξαναδιαβάζοντάς την κάνω διάφορες δεύτερες σκέψεις. Δεν θυμάμαι τι μουσική έπαιζαν, θυμάμαι όμως το μαγαζί γιατί έχω πάει μια φορά όλη κι όλη. Δεν θυμάμαι να κάπνιζε πριν φύγει για έξω η αγαπημένη του και χωρίσουν εν τέλει, άρα κάπου τότε το άρχισε, για λίγο βέβαια. Ωστόσο δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό του να σκεφτώ ότι στάθηκε στο περίπτερο για να αγοράσει εκείνη την τηλεκάρτα. Ίσως γι' αυτό να θυμάται την άστεγη γυναίκα τόσο καθαρά, αν το βράδι εκείνο ήταν κάπως "σημαδιακό" για το τέλος της σχέσης του.

Αλλά μπορεί και να κάνω λάθος. Τα χρόνια περνάνε, καρτοτηλέφωνα στους δρόμους δε βλέπω πια, παιδιά των φαναριών και κατοσταρικάκηδες πάνε κι έρχονται, και η μνήμη γεμίζει τα κενά των αφηγήσεων με ό,τι βρίσκει πρόχειρο. Να, σα να θυμάμαι τώρα πως τα περίεργα πνευστά ίσως δεν ήταν παρά ένα κοινότατο κλαρίνο.

Pigs in space

Galaxie verte (2005) - copyright Teo Dascalakis 2009

Η συνάδελφός μου η P. ήταν σε έξαλλη κατάσταση εκείνες τις μέρες. Ο αγαπημένος της είχε εκδηλώσει μια ιδιότυπη συμπεριφορά όταν στην αξίωσή της να απαντήσει ξεκάθαρα στην πολύ απλή ερώτηση "Μ' αγαπάς;" αυτός άρχισε να ξεφουρνίζει κάτι μισόλογα και κάτι "ναι μεν, αλλά". Σε ένδειξη διαμαρτυρίας τον χώρισε αυθωρεί και παραχρήμα για να το σκεφτεί καλύτερα και την επόμενη φορά να είναι πιο προσεκτικός, αλλά καθώς περνούσαν οι μέρες συνειδητοποιούσε ότι ήταν η ίδια που καθόταν σε αναμένα κάρβουνα. Κι έτσι, βημάτιζε πάνω-κάτω καπνίζοντας και ξεφυσώντας διαρκώς. Από ώρα σε ώρα μονολογούσε και μουρμούριζε μέχρι που κάποτε της ξέφυγε υψηλοφώνως:

- Όλοι οι άντρες είναι γουρούνια!
- Καλά, εμείς τι σου φταίμε τώρα;
- Φταίτε! Όλοι σας! Γουρούνια!
- Ε τότε γιατί σκας και τρέχεις πέρα δώθε συνέχεια; Αφού είναι γουρούνι κι ο δικός σου, δεν είναι;

Τότε η P. έσβησε το τσιγάρο, έκατσε στο γραφείο, σταύρωσε τα λεπτά της πόδια, αναστέναξε, πήρε ένα ονειροπόλο ύφος και είπε μάλλον χαμηλόφωνα:

- Αυτός είναι... είναι ένα μικρό, χαριτωμένο γουρουνάκι...

Και χαμογέλασε ευχαριστημένη.


Σ.Σ. Θυμήθηκα αυτή την κάπως παλιά ιστοριούλα κοιτάζοντας μερικά από τα έργα του ζωγράφου Θοδωρή Δασκαλάκη όπως αυτό που βρίσκεται στην κορυφή της ανάρτησης, στην ιστοσελίδα http://www.teodaskalakis.com, αλλά εσείς μπορείτε να τα δείτε και δια ζώσης όσο διαρκεί η έκθεσή του στη γκαλερί Titanium στην Αθήνα (μέχρι 20 Φεβρουαρίου). Προφανώς η ιστοριούλα δεν είναι το ερμηνευτικό κλειδί για την κατανόηση του έργου του καλλιτέχνη, είναι απλά χιούμορ (για να μην παρεξηγούμεστε, ε;). Με το Θοδωρή έχουμε μιλήσει κατά καιρούς για διάφορα πράγματα με σημαντική εξαίρεση τα εικαστικά - αντικείμενο για το οποίο δεν έχω ιδέα και φαίνεται. Στα εγκαίνια της προηγούμενης έκθεσής του στον ίδιο χώρο πριν μερικά χρόνια μου είχε τάξει ότι θα με περιμένει κάποια μέρα με λιγότερο κόσμο ώστε να κουβεντιάσουμε ίσως και γι' αυτά, με λίγο κρασί φυλαγμένο. Δεν πρόλαβα να πάω τότε, ούτε και τώρα μπορώ. Αλλά έχω ελπίδες για το μέλλον, ελπίζω να προλάβω πριν γίνει πολύ μεγάλη φίρμα, αν ισχύει ακόμα η πρόσκληση.

"Pigs is space" ήταν ένα ένθετο στο Μάπετ σόου που περιείχε ό,τι ακριβώς λέει ο τίτλος του.

Όταν μαύρισε ο ήλιος

"...Άθλιοι, άθλιο πάθος υποφέρετε! Νύχτα σας τύλιξε,
κεφάλια, πρόσωπα, τα γόνατά σας.
Η οιμωγή σας φλέγεται, τα μάγουλά σας μούσκεψαν στο δάκρυ,
αίμα οι τοίχοι στάζουν, αίμα της στέγης τα καλά δοκάρια,
είδωλα γέμισε το πρόθυρο, είδωλα η αυλή,
που βιάζονται να κατεβούν στο έρεβος, να βυθιστούν στο σκότος•
στον ουρανό αμαυρώθηκε ο ήλιος, μια καταχνιά θολή
απλώνεται τώρα παντού..."

Οδύσσεια
υ 350-357


Δύο λεπτά μετά το μεσημέρι της 16ης Απριλίου του 1178 π.Χ., αν βρισκόταν κανείς κάπου στα Ιόνια νησιά (ας πούμε στην Ιθάκη) και κοιτούσε προς τον ουρανό, η εικόνα που θα έβλεπε θα έμοιαζε κάπως όπως στην απεικόνιση παραπάνω. Αν και χωρίς τις επεξηγηματικές λεζάντες που βλέπετε εσείς να ορίζουν τις θέσεις των ουρανίων σωμάτων, οι απορούντες Ιθακήσιοι θα ήταν μάρτυρες μιας εντυπωσιακής έκλειψης ηλίου. Σύμφωνα με τους κυρίους Constantino Baikouzis & Marcelo Magnasco, συγγραφείς του επιστημονικού άρθρου από το οποίο υπεξαίρεσα την απεικόνιση, ενδέχεται ορισμένοι εκ των κατοίκων να μην απήλαυσαν το εντυπωσιακό θέαμα, δεδομένου ότι θα ήταν μάλλον απασχολημένοι με μια πιο επείγουσα δραστηριότητα: ο μεν Οδυσσέας, ο Τηλέμαχος και οι σύντροφοί τους, με τη μνηστηροφονία, οι δε μνηστήρες με την (ανεπιτυχή, τελικά) προσπάθεια να σώσουν τη ζωή τους.

Βέβαια, για να είμαστε δίκαιοι, οι συγγραφείς δεν ισχυρίζονται ότι όλα αυτά τα γεγονότα συνέβησαν όντως (η μνηστηροφονία και ολόκληρη η Οδύσσεια) και μάλιστα τη συγκεκριμένη μέρα. Ξεκινώντας όμως από διάφορες περιγραφές που μπορεί κανείς να εντοπίσει στο ομηρικό κείμενο και οι οποίες αναφέρουν τις σχετικές θέσεις κάποιων ουρανίων σωμάτων στο χρονικό διάστημα της αφήγησης που καταλαμβάνει το έπος, οι συγγραφείς προσπαθούν να "ταιριάξουν" τις θέσεις αυτές με τις πραγματικές, όπως αυτές μπορούν να υπολογιστούν από προγράμματα πλανηταρίου για κάθε ημερομηνία κάθε δεδομένης χρονιάς. Το κομβικό σημείο είναι η εκπλήρωση της προφητείας του Θεοκλύμενου (δηλαδή του κειμένου στην κορυφή της ανάρτησης), όπου οι συγγραφείς, σε συμφωνία με μερικούς σχολιαστές του έπους ήδη από την αρχαιότητα, εκλαμβάνουν την "αμαύρωση" ως έκλειψη ηλίου.

Το άρθρο έχει ως τίτλο "Is an eclipse described in the Odyssey?" και το ερωτηματικό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Η περιγραφή του Θεοκλύμενου έχω την εντύπωση ότι ταιριάζει περισσότερο στο πέρασμα των ψυχών στον Άδη όπως τον αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι (εκτενείς περιγραφές του υπάρχουν στη Νέκυια, δηλαδή τη ραψωδία λ της ίδιας της Οδύσσειας), παρά στο φυσικό φαινόμενο "έκλειψη" ακόμα και αν ιδωθεί συμβολικά ή μεταφυσικά ως νέμεση για την προηγηθείσα ύβρι των μνηστήρων. Ο ίδιος ο Θεοκλύμενος εμφανίζεται ξαφνικά (ως επιβάτης της τελευταίας ώρας στο πλοίο που μεταφέρει τον Τηλέμαχο πίσω στην Ιθάκη μετά το ταξίδι του στην Πύλο και τη Σπάρτη) και ο ρόλος του στην οικονομία του ποιήματος μάλλον είναι ακριβώς να προσφέρει μια "μαντική" ενόραση της μνηστηροφονίας λέγοντας αυτά ακριβώς τα λόγια στους μνηστήρες την παραμονή της κρίσιμης μέρας.

Οι συγγραφείς δεν επιμένουν και πολύ στο τι εννοεί ο Θεοκλύμενος, και καλά κάνουν - άλλωστε η σχετική συζήτηση είναι φιλολογική, ενώ οι άνθρωποι είναι εμφανώς αστρονόμοι. Εργάζονται στο Αστεροσκοπείο του Λα Πλάτα στην Αργεντινή, και προσώρας στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλλερ στη Νέα Υόρκη, ο Magnasco ως επισκέπτης καθηγητής και ο Baikouzis ως επιστημονικός συνεργάτης του. Γι' αυτό αντιπαρέρχονται τη φιλολογία και ασχολούνται με την αστρονομία: το παρακάτω σχήμα δείχνει τη θέση των άστρων και πλανητών στο νυχτερινό ουρανό το Μάρτιο του 1178 π.Χ., όπως θα φαινόταν σε έναν ταξιδιώτη που κάνει το ταξίδι του Τηλέμαχου. Η θέση τους ταιριάζει με την περιγραφή του έπους.


Το αποτέλεσμα της ενδελεχούς έρευνας των αστρονόμων μας είναι η δημοσίευση της μελέτης τους στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences USA στο τεύχος της 1ης Ιουλίου 2008. Το άρθρο είναι ανοιχτής πρόσβασης στον καθένα και μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. Το περιοδικό είναι από τα πιο αξιόπιστα και υψηλής στάθμης επιστημονικά περιοδικά που κυκλοφορούν - προσωπικώς θα ήμουν πολύ ευτυχής αν είχα δημοσιεύσει έστω και ένα άρθρο εκεί.

Φυσικά δεν ξέρω αστρονομία και δεν έχω την παραμικρή αίσθηση για την επιστημονική αξία του άρθρου. Φαντάζομαι, δεδομένου του επιπέδου του περιοδικού, ότι οι υπολογισμοί των συγγραφέων θα είναι άψογοι και ότι οι σχετικές θέσεις των ουρανίων σωμάτων θα ήταν ακριβώς όπως απεικονίζονται. Σκέφτομαι όμως ότι αν το ερώτημα δεν αφορούσε την Οδύσσεια αλλά απλώς τη θέση των άστρων μια τυχαία ημερομηνία έκλειψης, τότε πολύ αμφιβάλλω αν η μελέτη θα έβρισκε το δρόμο για το συγκεκριμένο περιοδικό, ή για τη δημοσιότητα γενικά.

Δεδομένου όμως του "πιασάρικου" ερωτήματος ("Περιγράφεται μια έκλειψη στην Οδύσσεια;"), και παρά τις όποιες δεοντολογικές αποστάσεις τηρεί το επιστημονικό κείμενο, η επιστήμη τελειώνει με τη δημοσίευση του άρθρου και από εκεί και πέρα αναλαμβάνουν τα media. Στην καλύτερη περίπτωση το νέο σερβίρεται στη διψασμένη για ειδήσεις ανθρωπότητα με κάποιες επιφυλάξεις, αλλά πολύ γρήγορα και από μέσο σε μέσο βρισκόμαστε εκστατικοί μπροστά στη μεγάλη ανακάλυψη: όχι μόνο η Οδύσσεια περιγράφει μια έκλειψη (και το ερωτηματικό του τίτλου του άρθρου γίνεται θαυμαστικό), αλλά η έκλειψη είναι αυτή που προφητεύει ο Θεοκλύμενος, ο Οδυσσέας γύρισε στην Ιθάκη και σκότωσε (εντάξει, όχι μόνος του) τους Μνηστήρες στις 12.02 το μεσημέρι της 16ης Απριλίου 1178 π.Χ. Δεν ξέρω τι μέρα ήτανε ακριβώς, αλλά ο Όμηρος τα είχε γράψει σωστά όλα (άντε, με λίγο σκόντο στη θεά Αθηνά και δυο-τρεις άλλους).

Σήμερα, λίγους μήνες μετά, μια απλή έρευνα στον κυκεώνα του Διαδικτύου με keywords "eclipse + Odyssey" δίνει πλέον τεράστιο αριθμό αποτελεσμάτων. Μερικά είναι κάπως αυστηρά επιστημονικά, αλλά τα πιο πολλά είναι της κατηγορίας "όπως λένε οι επιστήμονες" και ακολουθούν διάφορα που καθόλου δεν τα λένε οι επιστήμονες αλλά τα φαντάζονται κατ' εξακολούθηση οι συντάκτες των κειμένων. Ο σάλαγος φτάνει γρήγορα στο λίκνο του πολιτισμού (ναι, την Ελλάδα λέω) που δε μπορεί να μείνει πίσω από τις εξελίξεις, εφημερίδες και περιοδικά και μπλογκς ανακυκλώνουν την ιστορία, η ελληνική wikipedia αναφέρει τη συγκεριμένη ημερομηνία στο λήμμα "έκλειψη ηλίου" ως ιστορικό γεγονός που περιγράφεται στην Οδύσσεια, και επιπλέον πέφτει εξτρά γαρνιτούρα λόγω εντοπιότητας. Όχι μόνο του Οδυσσέα ή του Ομήρου, αλλά και του εκ των συγγραφέων Constantino Baikouzis που είναι στην πραγματικότητα Κωνσταντίνος Μπαϊκούζης - πατριωτάκι εξ' Αργεντινής.

Και για την ακρίβεια, είναι λίγο χειρότερα τα πράγματα: ο Constantino δεν είναι πατριωτάκι μόνο με την ευρεία έννοια, αλλά και με τη στενή, καθώς η μαμά του είναι από τις Ράχες Ικαρίας. Κοντοχωριανός δηλαδή ("παραχωριού" στα καριώτικα) - και αυτό εξηγεί εν μέρει πώς βρέθηκε - ακουσίως - φιλοξενούμενος στη Ροβιθέ.

Ο Marcelo πάλι είναι εντελώς Αργεντινός κατά πως φαίνεται, αλλά τι να κάνουμε, μαζί με το βασιλικό ποτίζεται κι η γλάστρα...


Σ.Σ. Την ανακάλυψη της ικαριακής ρίζας του Μπαϊκούζη και όλης της ιστορίας με την έκλειψη τη χρωστάω στον ξάδελφό μου Β.Κ. που έχει ζήσει πολλά χρόνια στην Αργεντινή και τον γνωρίζει προσωπικά. Με τον ξάδελφο (που τον έχω αναφέρει ξανά εδώ) έχουμε μια μακρά ιστορία αντιπαραθέσεων χάριν παιδιάς για διάφορα ζητήματα που άπτονται θεωριών συνωμοσίας, ψευδο-επιστήμης και παραφυσικών φαινομένων - συνήθως εκείνος παίζει τον συνωμοσιολόγο κι εγώ τον σκεπτικιστή. Έτσι όταν μου είπε ότι κάλεσαν το φίλο του τον Constantino να μιλήσει στο Χάρβαρντ για την έκλειψη της Οδύσσειας που έγινε την ημέρα τάδε, το μυαλό μου πήγε σε μια άλλη ικαριακής επίσης προέλευσης ιστορία που έχω διαβάσει (σχετικά με τη χρονολογία ταφής του Ικάρου από τον Ηρακλή πριν 32 χιλιάδες χρόνια) και υπέθεσα ότι πρόκειται για αντίστοιχη μπαλαφάρα.

Όταν ανεσκάλισα λίγο τη βιβλιογραφία, μου προκάλεσε μια σχετική έκπληξη ο εντοπισμός του άρθρου σε ένα έγκριτο και σημαντικό περιοδικό σαν το PNAS. Αργότερα έπεσα πάνω στον αναμενόμενο ορυμαγδό των media και φυσικά του διαδικτύου, από ένα άρθρο (μάλλον στο Βήμα) που ξεκινούσε με το κλασικό "Έλληνες επιστήμονες ανακάλυψαν..." με συνέντευξη του Μπαϊκούζη, μέχρι διάφορες τερατολογίες από μπλογκ σε μπλογκ.

Προφανώς θα έγινε έκλειψη στην Ιθάκη στις 16 Απριλίου του 1178 π.Χ. αν και πολύ αμφιβάλλω αν υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ αυτού του γεγονότος και της Οδύσσειας. Ξαναδιάβασα πρόσφατα το κείμενο του έπους (στην απόδοση του Δ.Ν. Μαρωνίτη, από όπου και το παράθεμα στην κορυφή της ανάρτησης) και δεν απεκόμισα την αίσθηση ότι υπάρχει κάπου κάποια έκλειψη, αλλά και να υπήρχε, μικρή σημασία έχει. Ο Οδυσσέας είναι αδιάφορος ως ιστορικό πρόσωπο, αλλά είναι άπειρα σημαντικός ως σύμβολο: νομίζω πως ο καθένας μας κουβαλάει μέσα του έναν πόθο επιστροφής σε κάποια Ιθάκη, και ξέρω πολλούς ανθρώπους που όλη τους η ζωή δεν είναι παρά ένας "νόστος" προς μια πατρίδα μοναδική και εντελώς προσωπική.

Ο ξάδελφος μου διηγήθηκε μερικά περιστατικά με πρωταγωνιστή τον Constantino που σκιαγραφούν έναν μάλλον ενδιαφέροντα τύπο ανθρώπου. Σκέφτομαι αν το φέρει κάποτε και συναπαντηθούμε στις Ράχες ή στο Νότιο Ημισφαίριο γύρω από κάνα τραπέζι με κρασί, να μην του πω κουβέντα για το άρθρο και τη σχετική χλαπαταγή, αλλά να τον ρωτήσω για την επιστροφή στην Ιθάκη και για τα ταξίδια.

Ξενιτεμένος είναι κι αυτός, όλο και κάτι θα 'χει να πει.