Όχι ο Άμλετ

Ο Ιννοκέντι Σμοκτουνόφσκι ως Άμλετ από την ομώνυμη ταινία του Γκριγκόρι Κόζνιτσεφ (1964)

Δεν είμαι ιδιαιτέρως θεατρόφιλος. Ως εκ τούτου, πολλά κλασικά έργα μου έχουν διαφύγει. Τον Άμλετ, για παράδειγμα, δεν τον εχω δει ποτέ στο θέατρο. Έχω δει όμως στην τηλεόραση την "κλασική" κινηματογραφική μεταφορά του 1948 με πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη τον Λώρενς Ολιβιέ, καθώς και μια μεταγενέστερη ρωσική ταινία, ο εικονιζόμενος πιο πάνω πρωταγωνιστής της οποίας έχει πάρει καλύτερες κριτικές από τον Ολιβιέ (περιλαμβανομένης της κριτικής του ίδιου του Ολιβιέ). Μια θεατρική εκδοχή του Άμλετ έχω δει σε DVD (προσφορά εφημερίδας) από μια παράσταση στο Μπρόντγουέι, με πρωταγωνιστή τον Κέβιν Κλάιν. Και φυσικά ξέρω μερικές σκόρπιες ατάκες, όπως "To be or not to be" και "There are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy" και "Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας". Θυμάμαι ακόμα μια σκηνή με ένα κρανίο, και σε γενικές γραμμές την υπόθεση.

Συνήθως η προσοχή πέφτει πάνω στον πρωταγωνιστή, άντε και στην ταλαίπωρη εν τέλει Οφηλία ή την παραπλανημένη Γερτρούδη. Το έργο όμως έχει μερικά ακόμα πρόσωπα που σπάνια μας απασχολούν. Ο συγγραφέας Τομ Στόπαρντ κάποτε έγραψε ένα θεατρικό έργο (Rosencrantz and Guildenstern are dead, 1966) με πρωταγωνιστές δύο από αυτά τα πρόσωπα. Όπως εύκολα αντιλαμβανόμαστε όλοι, το έργο δεν το έχω δει στο θέατρο, έχω δει ωστόσο την κινηματογραφική του μεταφορά (1990) με σκηνοθέτη τον ίδιο τον συγγραφέα. Η υπόθεση του έργου είναι η υπόθεση του Άμλετ, ιδωμένη όμως από τη σκοπιά του Ρόζενκραντζ και του Γκίλντενστερν, δύο τύπων για τους οποίους δεν είμαστε σίγουροι ποιος είναι ποιος, και οι οποίοι ασχολούνται με διάφορα ασήμαντα πράγματα ενώ δίπλα τους εξελίσσεται το μεγάλο δράμα. Στο τέλος, από ένα χαζό παιχνίδισμα της μοίρας (δηλαδή των στίχων του Σαίξπηρ) πεθαίνουν αντί για τον Άμλετ στο κοινό ταξίδι τους για την Αγγλία, χωρίς ποτέ να καταλάβουν γιατί και πώς.

Οι φουκαράδες οι δευτεραγωνιστές δεν μου είχαν φανεί εντελώς άγνωστοι όταν είδα την ταινία, καθώς μου θύμισαν ένα γνωστό στίχο. Τον καιρό που μάθαινα Αγγλικά ως μαθητής, νωρίς στη δεκαετία του '80, ένα από τα μαθήματα που θυμάμαι ήταν το ποίημα "The Love Song of J. Alfred Prufrock" του εικονιζόμενου T.S. Elliot. Εκεί είχα εντοπίσει τους παρακάτω στίχους:

[...] No! I am not Prince Hamlet, nor was meant to be;
Am an attendant lord, one that will do
To swell a progress, start a scene or two
Advise the prince; no doubt, an easy tool,
Deferential, glad to be of use,
Politic, cautious, and meticulous;
Full of high sentence, but a bit obtuse;
At times, indeed, almost ridiculous—
Almost, at times, the Fool. [...]

Ο Έλιοτ όπως απεικονίζεται από τον Wyndham Lewis (1882-1957), λάδι σε καμβά, από την ιστοσελίδα http://durbanet.co.za/exhib/dag/dageng.htm

Δεν διαβάζω ιδιαιτέρως ποίηση (και μάλιστα στα Αγγλικά), όμως το συγκεκριμένο ποίημα κάπως μου έκανε εντύπωση. Τόσο ώστε να αναγνωρίσω τους στίχους του (ανακατεμένους μαζί με άλλους) στην ταινία "Αποκάλυψη τώρα" του Κόππολα, στο στόμα του φλύαρου φωτορεπόρτερ θαυμαστή του Κουρτζ που παίζει ο Ντένις Χόπερ. Και να απομνημονεύσω το προαναφερθέν απόσπασμα για ιδία χρήση όποτε αισθάνομαι "at times, indeed, almost ridiculus", δηλαδή όχι και πάρα πολύ σπάνια. Εύκολα λοιπόν το συνέδεσα με τους ατυχείς Ρόζενκραντζ και Γκίλντενστερν, που περνάνε τον καιρό τους ανέμελοι ενώ δίπλα τους συμβαίνουν σημεία και τέρατα, και δεν σας κρύβω ότι ενίοτε με έπιανε μια ορισμένη ταύτιση: "almost, at times, the Fool".

Κάπου λοιπόν μπερδεύτηκαν τα πράγματα, όταν εντόπισα στην αγγλική wikipedia ένα λήμμα σχετικό με το ποίημα, στο οποίο δηλώνεται ότι ο αναφερόμενος attendant lord-Προύφροκ δεν είναι παρά ο Πολώνιος, εκείνο το βρωμερό καθήκι, ο πατέρας της Οφηλίας, ο μηχανορράφος και δολοπλόκος που σκοτώνεται (κατά λάθος, μάλλον) από τον Άμλετ πίσω από την κουρτίνα της Γερτρούδης ενώ κρυφακούει. Και εκεί βέβαια μου την έδωσε άσχημα. Διότι άλλο να είσαι ένας καλοκάγαθος, πτωχός πλην τίμιος χαζούλης, κι άλλο να είσαι η επιτομή της ρουφιανιάς και της χαμέρπειας σε σαιξπηρικό ρόλο. Κι έκατσα και σκέφτηκα τι άλλο θα μπορούσα να είμαι (όχι ο σφετεριστής Κλαύδιος, όχι ο τσαμπουκαλεμένος Λαέρτης, όχι ο Οράτιος, όχι ο Νεκροθάφτης ούτε ο Γιόρικ το κρανίο, όχι βέβαια ο Πολώνιος και οι δυο φουκαράδες του Στόπαρντ).

Χμ, ο Ηθοποιός ίσως. Αυτός που στήνει την παράσταση στο παλάτι, ο ρόλος που παίζει ο Ντρέιφους στην ταινία του Στόπαρντ, ο ρόλος που ο Σαίξπηρ επιφυλάσσει για τον εαυτό του τελικά, αυτός που θα διηγηθεί μετά σε όλους μας την ιστορία.

Αλλά όχι, όχι ο Άμλετ, αυτό είναι σίγουρο.