Φθινοπωρινή ισημερία

Θυμάμαι κάπως θολά την εποχή που πήγαινα στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου. Ίσως να φταίει βέβαια και η μυωπία που ανέπτυσσα ήδη τότε, αλλά δεν είχα συνειδητοποιήσει μέχρι που μου ήταν αδύνατον να δω τι έγραφε ο πίνακας αν και καθόμουν πρώτο θρανίο. Θυμάμαι πάντως αρκετά καθαρά ένα πόστερ που ήταν αναρτημένο στα αριστερά του εν λόγω πίνακα: παρίστανε τις τέσσερις εποχές, κάθεμιά με τους μήνες της και τους καρπούς της και τις δουλειές της. Το καλοκαίρι, ας πούμε, είχε θερισμό και αργότερα τρύγο, το φθινόπωρο όργωμα και σπορά. Βέβαια το σχολείο ήταν σε ένα βιομηχανικό προάστιο της δυτικής όχθης της Αθήνας και δεν υπήρχε η παραμικρή υπόνοια αγροτικής εργασίας γύρω γύρω. Οι τυχεροί που κάναμε διακοπές στα χωριά μας παίρναμε μια αχνή ιδέα αλλαγής των εποχών στη φύση μέχρι να ανοίξουν τα σχολεία, όμως και πάλι οι εμπειρίες μας δεν ταίριαζαν και πολύ με αυτές που απεικόνιζε το πόστερ. Εκτός ίσως από τα πρωτοβρόχια.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά ένα Σεπτέμβριο με άφθονες βροχές - πρέπει να ήταν το '77 ή το '78 διότι μέναμε στο σπίτι της γιαγιάς μου στην Ακαμάτρα. Ήταν λίγες μέρες πριν γυρίσουμε για το σχολείο, καθώς κάναμε τις τελευταίες "αγροτικές" ετοιμασίες μας για το χειμώνα (άπλωμα τραχανά, αποφλοίωση αμυγδάλων, πλέξιμο κρεμμυδιών που θα μεταφέρονταν στην Αθήνα). Θυμάμαι την πρώτη μέρα βροχής, όπου όλοι οι μεγάλοι είχαν ξαμοληθεί για να μαζέψουν "καριβόλους" να τους μαγειρέψουν. Δεδομένου ότι αγνοούσα σε μεγάλο βαθμό την ικαριακή ντοπιολαλιά τότε, υπέθεσα αρχικά ότι οι καρίβολοι ήταν κάτι μεγάλες κοκκινοπορτοκαλί κολοκύθες που εντόπισα στην κουζίνα - μου πήρε αρκετή ώρα να καταλάβω ότι η λέξη σήμαινε σαλιγκάρια (οι κολοκύθες λέγονταν εν τέλει "ταμπουράδες").

Πάντως ανεξάρτητα από τα σαλιγκάρια (που αρνήθηκα να φάω, έχοντας ίσως μια ενόραση των στενών σχέσεων που έμελλε να αναπτύξω μαζί τους πολλά χρόνια αργότερα), οι επίμονες βροχές είχαν και άλλες συνέπειες στην καθημερινότητά μας, καθώς μας έκλειναν μέσα στο σπίτι (ούτε μπάνιο στη θάλασσα, ούτε βόλτα στην πλατεία). Ίσως από εκεί να πηγάζει για μερικούς η έννοια της "θλίψης του φθινοπώρου", αλλά για τα παιδιά που ήμασταν τότε δεν υπήρχε καμμία θλίψη καθώς ακόμα και εντός οικίας υπήρχαν πολλά πράγματα να γίνουν και να ανακαλυφθούν, όπως η κατασκευή οικιακού πράσινου σαπουνιού από λάδι και ποτάσσα (ναι, τόσο απλό είναι), το σβήσιμο του ασβέστη και η δυνατότητα να ακούει κανείς ραδιοφωνάκι με μπαταρίες χαμηλοφώνως κάτω από τα σκεπάσματα για να ακούσει την περιγραφή του ποδοσφαιρικού αγώνα που τον ενδιαφέρει ενώ οι μεγάλοι νομίζουν ότι κοιμάται υπό τον ήχο της βροχής στις πλάκες της σκεπής.

Είμαι σίγουρος πως όσοι έχουν πάει Δημοτικό στη δεκαετία του '70 (για πιο μετά δεν ξέρω) έχουν γράψει έκθεση με θέμα "τα πρωτοβρόχια" ή "ήρθε το φθινόπωρο" ή κάτι τέτοιο. Γενικά υπήρχε μια διαδοχή μετά από το πώς πέρασα τις διακοπές μου και πριν από τον αγαπημένο μας φίλο (που δε μπορούσε παρά να ήταν το βιβλίο), το έπος του 1940 και την αποταμίευση που ακολουθούσε τέλος Οκτώβρη. Υποθέτω ότι με τα χρόνια η σειρά θα έχει αλλάξει - ο εκσυγχρονισμός των παιδαγωγικών μεθόδων, απ' ό,τι ακούω παραγκωνίζει σιγά σιγά την έκθεση. Επιπλέον, το φαινόμενο του θερμοκηπίου μετατρέπει σε ζωντανή πραγματικότητα την παροιμία "από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα" και το κλίμα από εύκρατο σε υποτροπικό. Εικάζω λοιπόν ότι μάλλον δεν θα βάζουν πλέον θέμα έκθεσης τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές: θα είναι μάλλον άγνωστες στους σημερινούς μαθητές όσο ήταν σε εμάς τότε το όργωμα και η σπορά.

Φέτος βέβαια έγινε η έκπληξη και παραδόξως εμφανίστηκαν πρωτοβρόχια. Αληθινά πρωτοβρόχια, Σεπτέβρη μήνα, πριν καν τη φθινοπωρινή ισημερία. Τυπικά, καλοκαίρι ακόμα. Το θέμα δε θα ήταν άξιο λόγου αν δεν ήταν πλέον κάπως σπάνιο - πήρα δύο τουλάχιστον email από φίλους που επισήμαιναν το γεγονός. Ο ένας το ανέφερε παρεμπιπτόντως, αλλά ο άλλος το είχε στείλει επί τούτου. Απευθυνόταν κυρίως σε αποδέκτες στο εξωτερικό, αλλά επειδή μάλλον θεωρεί ότι και η Κρήτη στο εξωτερικό ανήκει, το έστειλε και σε μένα, που ήμουν ήδη ενήμερος κοιτώντας έξω απ' το παράθυρο. Ο φίλος μου αναφερόταν στη χαρακτηριστική μυρωδιά του βρεγμένου χώματος.


Χάρη σε ένα περίεργο μίγμα επιστημονικού βίτσιου και συγκυριών προσωπικής ζωής, βρέθηκα κάποτε σε μια παρουσίαση μιας διατριβής από την οποία το μόνο που θυμάμαι πλέον (τα υπόλοιπα ξεγλίστρισαν γρήγορα) είναι η προέλευση της συγκεκριμένης μυρωδιάς του βρεγμένου χώματος, που οφείλεται σε μια ουσία που ονομάζεται (ταιριαστά) γεωσμίνη και παράγεται από κάτι βακτήρια που ονομάζονται (αταίριαστα) Στρεπτομύκητες. Ατυχώς, από τότε που το άκουσα αυτό, έχει κλειδώσει στη μνήμη μου ο λάθος συνειρμός. Όλος ο κόσμος μυρίζει βρεγμένο χώμα και σκέφτεται φθινοπωρινά φύλλα να πέφτουν, κίτρινα χωράφια, σύννεφα και βροχούλες, μια ψυχρούλα, τη μέρα να μικραίνει. Εγώ πάλι σκέφτομαι Στρεπτομύκητες και αίθουσες σεμιναρίων - άστα να πάνε.

Πάντως τις προάλλες, όλη η Κρήτη μύριζε γεωσμίνη. Η Κυριακή ειδικά ξεκίνησε με συννεφιά, συνεχίστηκε με κατακλυσμό και κατέληξε με ξαστεριά. Σκέφτηκα ότι ήταν η μέρα της φθινοπωρινής ισημερίας (δώδεκα ώρες μέρα κι άλλες τόσες νύχτα με τάσεις αύξησης). Για κάποιο λόγο, ενώ το χειμερινό και το θερινό ηλιοστάσιο συσχετίστηκαν από αρχαιοτάτων χρόνων με διάφορες παγανιστικές γιορτούλες που κληρονόμησε εν τέλει και η Εκκλησία (όπως το Δωδεκαήμερο Χριστουγέννων-Φώτων και η καλοκαιρινές φωτιές του Αη-Γιάννη), οι αντίστοιχες ισημερίες μάλλον ήταν πιο ήπιες και πέρναγαν λιγάκι στο ντούκου (τουλάχιστον κάποια μεγάλη χριστιανική γιορτή στον περίγυρο δεν κατάφερα να εντοπίσω). Το μόνο σίγουρο πάντως, είναι ότι η γη γυρίζει - αν και ο καιρός "έφτιαξε" κάπως τις τελευταίες μέρες, οι παραλίες είναι άδειες και όλοι κουβαλάνε κι από ένα ζακετάκι να βρίσκεται.

Ε, σχεδόν όλοι. Ξεκινώντας σήμερα για τη δουλειά, μουρμούριζα ένα παλιό τραγουδάκι του Phil Ochs που μου έχει κολλήσει από χρόνια:

Green leaves of summer, turn red in the fall,
To brown and to yellow they fade,
And then they have to die,
Trapped within the circle time parade, of changes.

Κάπου τότε πήρε το αυτί μου τον ήχο από ένα ξεχασμένο τζιτζίκι που φαίνεται πως επιβίωσε από τα πρωτοβρόχια. Στάθηκα λίγο να το ακούσω - ύστερα γύρισα και άφησα πίσω το αδιάβροχο μπουφανάκι που κρατούσα.

Ελπίζω να ακούγεται και αύριο.


Η φωτογραφία με τα βρεγμένα από τη βροχή τριαντάφυλλα τραβήχτηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2008 στη Μονή Αρκαδίου. Την ίδια μέρα τραβήχτηκε η μυρμηγκοφωλιά στο βρεγμένο χώμα, κάπου στον Κουλουκώνα Ρεθύμνου. Το τραγούδι του μακαρίτη Phil Ochs λέγεται Changes και προέρχεται από το δίσκο Phil Ochs in Concert του 1966, αλλά δε μιλάει για φθινόπωρα αλλά για χωρισμούς, μάλλον, πράγμα ασύνηθες για το συγκεκριμένο - στρατευμένο - τραγουδοποιό. Το πόστερ των τεσσάρων εποχών και των αντίστοιχων εργασιών το πέτυχα αναρτημένο στο καφενείο "Ο Πόντιος" στο Ηράκλειο - ελπίζω μια μέρα να θυμηθώ να το φωτογραφήσω και να το αναρτήσω και στο ιστολόγιο.