Ο Όμηρος στο Βερολίνο

Ονόμασέ μου τούς άντρες και τις γυναίκες και τα παιδιά που με αναζητούν,
εμένα τον αφηγητή, τον αρχιτραγουδιστή και το μαέστρο τους,
επειδή με χρειάζονται όπως τίποτε άλλο στον κόσμο.

«Τα φτερά του έρωτα» του Βιμ Βέντερς είναι από τις πλέον αγαπημένες μου ταινίες. Διευκρινίζω ότι αναφέρομαι στην πρωτότυπη ταινία του 1987, όχι στο μετριότατο sequel που γύρισε ο Βέντερς στο ενωμένο Βερολίνο λίγα χρόνια αργότερα, ούτε βέβαια σε κάτι αμερικάνικα ριμεικ ή παρωδίες. Αν και η ταινία δεν είναι απαλλαγμένη απο ορισμένες ατυχείς επιλογές (π.χ. η κυρία που παίζει ατέχνως την ακροβάτισσα και λέει κάποια υπερβολικά περιπαθή λόγια στη σκηνή της αναγνώρισης, μεσούσης μιας συναυλίας του Nick Cave), η σύλληψη είναι εκπληκτική και έχει σκηνές-διαμάντια, από αυτές που μένουν στην ιστορία.

Στο σενάριο έχουν συνεργαστεί ο Βέντερς και ο συγγραφέας Πέτερ Χάντκε, που αρκετά χρόνια αργότερα βρέθηκε στο κέντρο του ενδιαφέροντος για τις πολιτικές αντιλήψεις του μάλλον παρά για την καλλιτεχνική του αξία, λόγω της υποστήριξής του στη Σερβία την εποχή των βομβαρδισμών και αργότερα. Δεν ξέρω ποια κομμάτια του σεναρίου έχει γράψει ο καθένας, νομίζω όμως ότι τα λόγια του γέρου ποιητή που στο σενάριο ονομάζεται «Όμηρος», και τον παίζει ο Curt Bois (στη φωτογραφία πάνω αριστερά με τον Otto Sander ως άγγελο Κάσσιελ) που περιπλανιέται στην πόλη «μόνος» (αγνοώντας την παρουσία του αγγέλου δίπλα του), καθώς και γενικά τα πιο «ποιητικά» τμήματα της αφήγησης πρέπει να είναι του Χάντκε.

Σ’ αυτά τα «ποιητικά» τμήματα περιλαμβάνεται και μια περίφημη σκηνή όπου ο άγγελος Ντάμιελ (ο χαρακτήρας που υποδύεται ο Bruno Ganz) συναντάει έναν τραυματισμένο μοτοσυκλετιστή που πρόκειται να πεθάνει. Ο άνθρωπος βρίσκεται μισοξαπλωμένος στο δρόμο, παραδομένος στις πιο παράταιρες σκέψεις, όταν ο άγγελος κατά κάποιο τρόπο του «υποβάλλει» τις σκέψεις που ορίζουν τα πιο σημαντικά εν τέλει πράγματα της ζωής που έζησε (ένα κομμάτι που στο σενάριο ονομάζεται "επίκληση" ή "προσευχή" του κόσμου). Οι δυο τους τα απαριθμούν για λίγο μαζί – ύστερα ο άγγελος τον αφήνει στη φροντίδα κάποιου νεαρού ανθρώπου που τον κρατάει και ο ίδιος ταξιδεύει αλλού. Εμείς ομως ακούμε τις σκέψεις του ανθρώπου που πεθαίνει για κάμποσα πλάνα ακόμα:

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΠΕΘΑΙΝΕΙ (εσωτερική φωνή)

Μή με κοιτάτε έτσι ηλίθια! Δεν έχετε δει κανέναν να ξεψυχάει πριν; Σκατά, τόσο εύκολο είναι; Είμαι ξαπλωμένος σε μια λιμνούλα βρωμώντας σαν πετρελαιοφόρο. Δε μπορεί στ’ αλήθεια να τελειώσω εδώ σα μαραμένο λουλούδι! Τα πάντα τόσο καθαρά! Γιατί στέκονται εκεί και με χαζεύουν έτσι; Η μουτζούρα του λαδιού...

Κάριν, έπρεπε να της το είχα πει χτες... Αυτό το πράμα βγήκε εκτός ελέγχου. ...Συγγνώμη. Κάριν! Τώρα είμαι ξαπλωμένος εδώ. Δε μπορώ απλά... Πρέπει να... Κάριν, έχω ακόμα τόσα πολλά να κάνω! Κάριν, μωρό μου, μοιάζουν άσχημα τα πράγματα για μένα.

ΝΤΑΜΙΕΛ (μιλώντας για τον άνθρωπο που πεθαίνει):

Καθώς βγήκα από την κοιλάδα έξω από την ομίχλη στο φως του ήλιου...
Η φωτιά στην άκρη του λιβαδιού...
Οι πατάτες στις στάχτες...
Το σπιτάκι για τις βάρκες μακριά στη λίμνη...

ΝΤΑΜΙΕΛ και ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΠΕΘΑΙΝΕΙ:

Ο Σταυρός του Νότου,
Η Άπω Ανατολή,
Ο Μέγας Βορράς,
Η Άγρια Δύση,
Η Λίμνη της Μεγάλης Άρκτου!

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΠΕΘΑΙΝΕΙ:

Η Νήσος Τριστάν ντα Κούνχα.
Το Δέλτα του Μισσισσιπή.
Το Στρόμπολι.
Τα παλιά σπίτια του Σαρλότενμπουργκ.
Ο Αλμπέρ Καμύ.

Το πρωινό φώς.
Τα μάτια του παιδιού.
Το κολύμπι στον καταρράκτη...

ΝΕΑΡΟΣ (δυνατά, στους αυτόπτες):

Τι στο διάολο κάνετε όλοι εδώ πέρα; Βλέπετε τι γίνεται! Τουλάχιστον τηλεφώνησε κανείς σας για γιατρό;

ΝΕΑΡΟΣ (εσωτερική φωνή):

Πολύ άσχημα! Αιμορραγεί από τα αυτιά! Το κρανίο του πρέπει να είναι κομμάτια!

ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΟΥ ΠΕΘΑΙΝΕΙ (εκτός οθόνης):

Τα ίχνη από τις πρώτες σταγόνες της βροχής.
Ο ήλιος.
Ψωμί και κρασί.
Το χοροπήδημα.
Το Πάσχα.
Οι φλέβες των φύλλων.
Το γρασίδι που κυματίζει.
Τα χρώματα στις πέτρες.
Τα χαλίκια στην κοίτη του ρυακιού.
Το τραπεζομάντηλο στην εξοχή.
Το όνειρο του σπιτιού μέσα στο σπίτι.
Ο γείτονας που κοιμάται στο διπλανό δωμάτιο.
Η ηρεμία της Κυριακής.
Ο ορίζοντας.
Το φως από το δωμάτιο στον κήπο.
Η νυχτερινή πτήση.

Να κάνεις ποδήλατο χωρίς χέρια.
Η ωραία άγνωστη.
Ο πατέρας μου.
Η μητέρα μου.
Η γυναίκα μου.
Το παιδί μου.

Ο Richard Raskin αναλύει καρέ-καρέ τη σκηνή και την κίνηση της κάμερας στην ιστοσελίδα όπου βρήκα το κείμενο που μετέφρασα παραπάνω – προφανώς δεν είμαι ο πρώτος, διότι θυμάμαι καλά να έχω ακούσει τη φράση «Η Νήσος Τριστάν ντα Κούνχα» εκτός ταινίας. Η φράση μου τριβελίζει το μυαλό εδώ και καιρό (στο πρωτότυπο λέει «τα νησιά» και αν δε μου είχε σφηνωθεί «Η Νήσος» έτσι θα το μετέφραζα. Για την ιστορία, η Τριστάν ντα Κούνχα είναι ένα σύμπλεγμα νησιών στο Νότιο Ατλαντικό – νομίζω πως είναι το πιο απομακρυσμένο από στεριά κατοικημένο μέρος του πλανητη. Η "Λίμνη της Μεγάλης Άρκτου" είναι κάπως ελευθεριάζουσα απόδοση του "Great Bear Lake", μιας λίμνης στον Καναδά, στον αρκτικό κύκλο, που η ονομασία της μάλλον αναφέρεται σε αρκούδες και όχι σε αστερισμούς, αλλά μου άρεσε περισσότερο έτσι... Γενικά η απόδοση του κειμένου που έκανα διαφέρει από τους υπότιτλους, και έχει αρκετές ελευθερίες: με δεδομένο ότι γερμανικά δεν ξέρω, δεν καταλαβαίνω απευθείας παρά μόνο τις ατάκες του Πήτερ Φολκ - άντε και κάνα δυο ακόμα. Τα υπόλοιπα τα βρήκα στα αγγλικά από το διαδίκτυο...

Α, και μια και το έφερε η κουβέντα, να μνημονεύσω ότι ο Πήτερ Φολκ στην ταινία παίζει τον εαυτό του – που είναι εξανθρωπισμένος άγγελος. Οι υποτιθέμενες σκέψεις του που ακούμε είναι εκτός σεναρίου – αυτοσχεδιάζει. Σε μία από τις σκέψεις του αναφέρεται στη γιαγιά του, ωστόσο φαντάζομαι ότι ως άγγελος δεν αναμένεται να έχει γιαγιά... Ο Βέντερς υποτίθεται πως το πρόσεξε, αλλά δε θεώρησε απαραίτητο να το αλλάξει. Εγώ ομολογώ ότι μου χτύπησε ελαφρά μόνο τη δεύτερη φορά που είδα την ταινία – γνωρίζοντας πλέον ότι ο Πήτερ ήταν κάποτε άγγελος. Αλλά σε τελευταία ανάλυση, τι ξέρουμε για τους αγγέλους; Αν ήθελε ο Θεός, μέχρι και γιαγιάδες θα είχαν...

Τα λόγια του "Ομήρου" της ταινίας που έβαλα στην αρχή της ανάρτησης μου τα προμήθευσε σε ανύποπτο χρόνο ένας αγαπημένος φίλος. Αργότερα μου προμήθευσε και το DVD, άρα είναι εν μέρει συνυπεύθυνος για ό,τι διαβάζετε...