Απολίθωμα

Λίγο χιόνι, λίγος πάγος, στο φόντο το κτίριο που στεγάζει το τμήμα. Τέλη Νοεμβρίου 2010.

Σπάνια έρχεται στο πρωϊνό coffee break. Σήμερα εμφανίστηκε κατ' εξαίρεσιν, πήρε καφέ, πρόσθεσε ζάχαρη και γάλα και κάθισε δεξιά μου. Κοιτάζαμε για λίγο σιωπηλοί και οι δύο τους Ολλανδούς να μιλάνε στη γλώσσα τους. Κάποια στιγμή με ρώτησε αν συμβαίνει ενίοτε να επιλέγουν να μιλήσουν στα αγγλικά παρουσία μου, ώστε να τους καταλαβαίνω. Το σκέφτηκα λίγο, τελικά απάντησα ότι ορισμένοι το κάνουν αλλά οι περισσότεροι δεν δίνουν σημασία. Μου είπε ότι τον πρώτο καιρό που είχε έρθει, στο παλιό του εργαστήριο, μίλαγαν αγγλικά μπροστά του («από σεβασμό», λέει) ώστε να συμμετέχει, αλλά μετά από μερικούς μήνες είχαν επιστρέψει μαζικά στα ολλανδικά. Του είπα ότι δεν είναι θέμα σεβασμού αλλά εξοικείωσης μάλλον, και πως όταν ήμουν σε ένα αρκετά διεθνοποιημενο εργασιακό περιβάλλον στην Κρήτη, τα ελληνόπουλα μιλάγαμε σχεδόν πάντα ελληνικά μεταξύ μας χωρίς να δίνουμε και πολλή σημασία στο τι καταλάβαιναν οι ξένοι. Πρόσθεσα στο τέλος ότι παίζει και ρόλο αν αυτό που λέει κανείς είναι αρκούντως ενδιαφέρον για κάποιον τρίτο, καθώς οι σχοινοτενείς συζητήσεις μας για ελληνικό ποδόσφαιρο στο κυλικείο της Κρήτης μάλλον δεν ήταν φοβερά του γούστου των αλλοδαπών συναδέλφων.

Κούνησε το κεφάλι, πήρε τον καφέ του, και πήγε στο γραφείο. Εγώ έμεινα λίγο ακόμα να ακούω τους Ολλανδούς χωρίς να πιάνω λέξη και μετά αποχώρησα με τη σειρά μου. Σκέφτηκα ότι ο τρόπος που πρόφερε τη λέξη "respect" έδειχνε ότι την αντίστοιχη έννοια την είχε περί πολλού. Τον πήρε το μάτι μου στη γνώριμη θέση του, στο δωμάτιο «των φιλοξενουμένων». Κανονικά είναι τρεις, αλλά οι άλλοι δύο δεν έρχονται πολύ συστηματικά. Είναι οι εναπομείναντες ενός τομέα που καταργήθηκε πριν δυο χρόνια. Το Πανεπιστήμιο αναδιοργάνωσε (δια της συμπυκνώσεως) τους τομείς του, απέλυσε κάποιους από το προσωπικό που δεν είχαν μόνιμη σχέση εργασίας, και αρνήθηκε να προσλάβει νέους στη θέση εκείνων που συνταξιοδοτήθηκαν. Έτσι σύμπας ο τομέας του καταργήθηκε, κι απόμειναν οι τρεις με τις διατριβές εν εξελίξει αλλά χωρίς εργαστήριο και επιβλέποντα. Ο φιλεύσπλαχνος Πωλ, ο Άγγλος επικεφαλής του δικού μας τομέα, τους προσέφερε ένα γραφείο και μια τυπική κάλυψη, αλλά λόγω έλλειψης ουσιαστικής συνάφειας με το γνωστικό αντικείμενο αυτό ήταν και όλο που μπορούσε να προσφέρει.

Εμείς οι κανονικοί «ιδιοκτήτες», ούτως ειπείν, του χώρου τους ονομάζουμε χαμηλοφώνως «απολιθώματα», αλλά σκέφτομαι πόσο καταχρηστικός είναι ο όρος, καθώς τόσο ο Πωλ όσο και οι άλλοι δύο καθηγητές του τομέα δήλωσαν παραίτηση και οσονούπω θα είμαστε κι εμείς στην ίδια μοίρα, εξίσου απολιθωμένοι, ξωπεταγμένοι από την εξέλιξη των πραγμάτων. Βεβαια δεν είναι τόσο τραγικά τα πράγματα για τους περισσότερους, αφού τα συμβόλαιά μας δεν φαίνεται να επηρεάζονται, κι εμένα παρόλη τη δήθεν γκρίνια μου, μάλλον με διασκεδάζει η ιδέα να εργάζομαι χωρίς επίβλεψη. Αυτός όμως ζορίζεται· και φαίνεται. Όταν τον πρωτοείδα εντυπωσιάστηκα από το γεγονός ότι ήταν μάλλον ο μόνος άνθρωπος τριγύρω που φαινόταν μεγαλύτερος σε ηλικία από μένα. Βέβαια δε ρώτησα ποτέ πόσο είναι, αλλά τα πολλά λευκά μαλλιά και η φαλάκρα προδιαθέτουν για κάμποσο. Ένας λόγος παραπάνω για να εντυπωσιαστεί κανείς, δεδομένου ότι κάνει διδακτορικό σε τόσο μεγάλη ηλικία. Στην αρχή τον είχα περάσει για Ινδό, μετά έμαθα ότι κατάγεται από μια χώρα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Βρέθηκε εδώ με κρατική υποτροφία, μαζί με κάποιους συμπατριώτες του. Οι υπόλοιποι μάλλον υπήρξαν πιο τυχεροί.

Έρχεται και ζητάει τη βοήθεια του Γιόστ για κάτι, ο Ολλανδός τον ξαποστέλνει ευγενικά παραπέμποντας σε κάποια χρονική στιγμή μετά το μεσημεριανό γεύμα. Ο Γιόστ μιλάει λίγο στα ολλανδικά με τον Βιτσέντσιο δίπλα του, μετά το γυρίζει αγγλικά και με βάζουν κι εμένα στην κουβέντα. Μου εξηγούν ότι ο τύπος, είτε λόγω ελλιπούς υποβάθρου, είτε λόγω ιδιόρρυθμης συγκρότησης, έχει μια εξαιρετικά προβληματική διατριβή εν εξελίξει. Επιπλέον, ο καθηγητής ο οποίος επισήμως τον επέβλεπε έχει συνταξιοδοτηθεί (ή για την ακρίβεια εξωθηθεί σε συνταξιοδότηση), και ο Χ. ο οποίος είχε την πραγματική επιστημονική ευθύνη για την επίβλεψη της διατριβής έχει εκδιωχθεί από το Τμήμα (περίπου με κλωτσιές) προ διετίας. Ο δικός μας δουλεύει εντελώς ακαθοδήγητος, και μάλλον κάνει ασυναρτησίες. Και σαν να μην έφτανε αυτό, έχουν μπει σε ένα "negative spiral" με τον Χ., ώστε ό,τι λέει ο ένας, ο άλλος να το θεωρεί αλλοπρόσαλλο και βλακώδες.

Ο Γιόστ συμπληρώνει χαμηλόφωνα, ρίχνοντας και μια ματιά προς την πόρτα, ότι μάλλον έχουν και οι δύο δίκιο: και ο υποψήφιος διδάκτωρ είναι χαμηλού επιπέδου και ο οιονεί επιβλέπων είναι τρεις λαλούν και δυο χορεύουν. Και κάτι παραπάνω: αδιάφορος. Άλλωστε δεν έχει πλέον εργασιακή σχέση με το πανεπιστήμιο, απλώς έκανε ένα είδος εξυπηρέτησης στον συνταξιοδοτηθέντα καθηγητή. Ρωτάω αν βρίσκει κάποιο είδος ευχαρίστησης να κάνει καψόνια στο φουκαρά τον τριτοκοσμικό υποψήφιο, αλλά οι συνομιλητές μου το αρνούνται. Μου εξηγούν ότι απλώς στα πλαίσια της ακαδημαϊκής κουλτούρας του τόπου δεν είναι παράδοξο να μην εκπίπτουν τα κριτήρια για κανέναν, έστω και λίγο: ό,τι απαιτήσεις θα είχαν από οποιονδήποτε μεγαλοφυή Ολλανδό έχουν και από τον όποιο μέτριο ξένο, πράγμα βέβαια ίσως άδικο αν οι απαιτήσεις είναι υψηλές. Μάλιστα, ακόμα κι αν ο μέτριος χρειάζεται μια πολύ μικρή βοήθεια για να ξεμπλέξει με κάτι που είναι πανεύκολο γι' αυτούς αλλά σχεδόν ανυπέρβλητο για τον ίδιο, δεν θα τον βοηθήσουν. Ο άνθρωπος έρχεται στον Γιόστ επί δύο μήνες για να του λύσει ένα πρόβλημα που ο Χ. μπορεί αν θέλει να του το λύσει σε μία ώρα. Ε, δεν θέλει, και με βάση τα ήθη του τόπου δε μπορεί κανείς να του προσάψει κάτι. Ο Γιόστ προσπαθεί αντικειμενικά να βοηθήσει τον ξένο, μου εξηγεί ότι κάνει ό,τι μπορεί, αλλά αφενός δεν είναι της ειδικότητάς του, ψαχτά το κάνει, και αφετέρου ο φουκαράς ο άλλος δεν τα παίρνει τα γράμματα καθόλου.

Εντοπίζω το φουκαρά να τρώει μόνος του την ώρα του γεύματος. Η καντίνα είναι γεμάτη φοιτητές καθώς έχουν αρχίσει πάλι τα μαθήματα. Κάθομαι δίπλα του, πιάνουμε κουβέντα, μοιάζει να χαίρεται για την παρέα. Με ρωτάει για τα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας και εκφράζει τον ανυπόκριτο σεβασμό του (νάτος πάλι ο σεβασμός) για μια χώρα που έχει προσφέρει τόσα στον πολιτισμό και είναι η μητέρα της Ευρώπης. Του λέω γελώντας ότι εμείς όταν λέμε «Ευρώπη» συνήθως αναφερόμαστε δυτικότερα της Βαλκανικής χερσονήσου. Με κοιτάει έκπληκτος και μου επισημαίνει ότι φυσικά και είμαστε Ευρώπη, είμαστε Δύση. Σκέφτομαι ότι γι' αυτόν και η Συρία και η Ιορδανία δυτικά βρίσκονται οπότε δεν επιμένω, και φέρνω την κουβέντα στον ίδιο και τη διατριβή του.

Μου λέει μέσες άκρες αυτά που ξέρω ήδη από το Γιόστ, αλλά προς μεγάλη μου έκπληξη δεν του ξεφεύγει κακή κουβέντα για κανέναν, ούτε καν για τον Χ. Αποδίδει την κακοδαιμονία του στις περιστάσεις, όχι σε ανθρώπους. Τον ρωτάω μέχρι πότε έχει συμβόλαιο, αλλά μου εξηγεί ότι δεν έχει, τα χρήματα έχουν τελειώσει. Πολύ καιρό τώρα. Αυτή τη στιγμή έχει μόνο υποχρεώσεις, και μια ληγμένη προθεσμία από τη χώρα του να επιστρέψει, με διδακτορικό εννοείται. Θα έχει σοβαρές κυρώσεις αν δεν το πάρει. Επίσης έχει μια σύζυγο και δύο παιδιά, ετών δεκατεσσάρων και οκτώ. Εδώ. Η σύζυγος δεν ξέρει ολλανδικά και δεν εργάζεται.

- Και πώς τα βγάζετε πέρα; ρωτάω με ειλικρινή απορία.
- Δύσκολα, λέει, κουνώντας το κεφάλι.

Μεσολαβούν κάποιες στιγμές σιωπής. Ύστερα χαμογελάει πικρά μάλλον, και συνεχίζει.

- Αλλά η ζωή είναι πόλεμος, κι όσο ζεις πολεμάς. Όταν σταματήσεις να πολεμάς, πεθαίνεις. Έτσι δεν είναι;

Του απαντάω ότι δεν έχει τύχει ποτέ να το σκεφτώ έτσι ακριβώς, αλλά είναι μια άποψη που οπωσδήποτε τη σέβομαι.

- Αυτό αρκεί, μου λέει.

Πέφτει πάλι σιωπή. Ύστερα ζητάει συγγνώμη γιατί πρέπει να πάει να συζητήσει κάτι με το Γιόστ και δεν είναι σωστό να τον αφήσει να περιμένει. Με χαιρετάει εγκάρδια και φεύγει· τον βλέπω που απομακρύνεται με σιγανά βήματα. Ύστερα γίνεται αόρατος σχεδόν και χάνεται μέσα στο πλήθος.