Χερκουλάνουμ

Θάλασσα στα Τρίκαλα, σιδηρόδρομο στην Κρήτη
όχι τρύπες στις δεκάρες, έρχονται εκλογές

Αν και κανονικά το "τραίνο στην Κρήτη" είναι μια παραδοσιακή υπόσχεση επιπέδου Μαυρογιαλούρου όπως μαρτυρούν οι εισαγωγικοί στίχοι από ένα τραγούδι του Ορφέα Περίδη, η αλήθεια είναι ότι μπορεί κανείς να δει μια παλιά ατμομηχανή αραγμένη σε τρία μέτρα ράγες στο λιμάνι του Ηρακλείου (αψευδής μάρτυς, η φωτογραφία). Δεν έχω την παραμικρή ιδέα για το πώς βρέθηκε εκεί, υποψιάζομαι όμως ότι ήταν κάποιου τύπου καλλωπιστική παρέμβαση αντάμα με το παρακείμενο καΐκι που επίσης οριοθετεί μια μικρή πλατεία απέναντι από το τραίνο - με τη διαφορά ότι ένα πλεούμενο είναι κάπως πιο αναμενόμενο δίπλα στο λιμάνι, ούτως ή άλλως.

Όταν πρωτοβρέθηκα στο Ηράκλειο επισκεπτόμενος έναν καλό φίλο που σπούδαζε εδώ ήταν φθινόπωρο του 1987 - πάνω από είκοσι χρόνια. Μου είχαν κάνει εντύπωση διάφορα πράγματα την εποχή εκείνη - το ένα ήταν ότι η πόλη είχε στραμμένα τα νώτα στη θάλασσα. Ένα άλλο ήταν σίγουρα η πινακίδα που είχε αναρτήσει ο τότε δήμαρχος και έγραφε "Το Δημοκρατικό Ηράκλειο σας καλωσορίζει". Την εντόπισα ξανά προ ημερών στη λεωφόρο Κνωσού και μου προκάλεσε το ίδιο σαρδόνιο χαμόγελο όπως πριν είκοσι και βάλε χρόνια. Φυσικά ο νυν δήμαρχος είναι άλλος και είναι και εξαιρετικά δημοφιλής - νομίζω ότι το ποσοστό του στις εκλογές ήταν άνω του εβδομήντα τοις εκατό. Οι περισσότεροι ντόπιοι που ξέρω μιλάνε με τα καλύτερα λόγια για το Δήμαρχο (με κεφαλαίο Δέλτα). Πριν ενάμιση χρόνο που έψαχνα για σπίτι στο Ηράκλειο, άκουσα μια κυρία να παινεύει ταυτοχρόνως σπίτι και Δήμαρχο ως εξής:

- Και για να δείτε τι καλό σπίτι που είναι, να ξέρετε ότι ο Δήμαρχός μας - με εβδομήντα τοις εκατό βγήκε - μας έβαλε ΚΑΙ αποχέτευση.

Το επιχείρημα θα ήταν συγκλονιστικό αν δε θυμόμουν την αποχέτευση στην - υποβαθμισμένη κατά τα λοιπά - αθηναϊκή γειτονιά μου να περνάει κάπου στα τέλη της δεκαετίας του '70, παρά το ότι ο εκεί δήμαρχος έβγαινε τη δεύτερη Κυριακή. Δεν επέλεξα το συγκεκριμένο οίκημα πάντως, και είδα μερικά ακόμα, ρωτώντας καλού κακού αν έχουν αποχέτευση. Μερικά δεν είχαν, ωστόσο η δημοφιλία του Δημάρχου παρέμενε ακλόνητη σχεδόν σε όλους. Συχνά ανέφερα στις κουβέντες με τους ιδιοκτήτες το πλήθος των έργων που συναντούσα στο δρόμο.

- Μα ξέρετε, μου έλεγαν, ο Δήμαρχός μας, μας έχει κάνει εβδομήντα έργα. Μέχρι και παραλιακή λεωφόρο μας έφτιαξε.

Στην ένστασή μου ότι η παραλιακή έγινε ως πρόσβαση στα Ολυμπιακά έργα (δηλαδή το Παγκρήτιο Στάδιο) και ότι τα οδικά έργα δεν είναι αρμοδιότητας Δήμου, μου απαντούσαν κουνώντας το κεφάλι.

- Άμα δεν ήταν ο Δήμαρχός μας Γραμματέας Αθλητισμού, ούτε Παγκρήτιο θα βλέπαμε...

Αν και πέτυχα κάμποσους από το τριάντα τοις εκατό μάλλον παρά από το εβδομήντα, μόνο έναν βρήκα που να έχει σοβαρές επιφυλάξεις.

- Ο Δήμαρχός μας, έλεγε, βγήκε με εβδομήντα τοις εκατό και έκανε εβδομήντα έργα, που θα τελειώσουν σε εβδομήντα χρόνια.

Αν και η ματιά μου στην πόλη είναι η ματιά του ξένου και δεν διεκδικεί κανένα ιδιαίτερο βάθος, δεν μπορώ να μην υποψιαστώ ένα σύνδεσμο ανάμεσα στην άναρχη ανάπτυξή της (και τη σοβαρή έλλειψη υποδομών) με το χαρακτήρα των κατοίκων. Η παντελής έλλειψη πεζοδρομίων ίσως αντανακλά μια γενική έλλειψη σεβασμού του δημόσιου χώρου σε σχέση με τον ιδιωτικό. Ο δρόμος που μένω έχει κάποια υποτυπώδη πεζοδρόμια. Ωστόσο, ο μερακλής γείτων μου που μάλλον εκνευρίστηκε με διάφορους σαν εμένα που πάρκαραν μπροστά στο σπίτι του, έφερε μια μέρα μαστόρους και γκρέμισε το φράχτη της αυλής του, ισοπέδωσε τα δεντράκια του, πέρασε πλακάκι μουσταρδί χρώματος όλο το χώρο (αυλή ΚΑΙ πεζοδρόμιο), κρέμασε ταμπέλα με αλυσιδίτσα που γράφει "Ιδιωτικός χώρος - Μην παρκάρετε" και τώρα παρκάρει μόνο αυτός και τα παιδιά του (διαγωνίως όμως, διότι δε χωράει να παρκάρει καθέτως) εφαπτομενικώς με τη βεράντα του. Τώρα πίνει τον καφέ του βλέποντας τα καπώ αντί για τα δέντρα και είναι και πολύ περήφανος μάλλον. Έριξα μια ματιά γύρω γύρω στη γειτονιά, και εντόπισα διάφορους ανάλογα περήφανους με την ίδια πατέντα, όχι πάντα με πλακάκι βέβαια.

Εικάζω ότι ίσως αρχικά οι δρόμοι του Ηρακλείου να είχαν πεζοδρόμια (τουλάχιστον εκτός τειχών, μια και οι Βενετοί που χτίσανε το κάστρο δεν είχαν την υποχρέωση να προβλέψουν την ύπαρξη αυτοκινήτων) αλλά οι μερακλήδες κάτοικοι τα απαλλοτρίωσαν ταχέως, μη αντιλαμβανόμενοι κάποια χρησιμότητα σε αυτά. Μπορεί και να κάνω λάθος βέβαια. Πάντως ο Δήμαρχός μας φαίνεται πως αντιμετωπίζει την έλλειψη πεζοδρομίων με την επέκταση των πεζοδρόμων - μια ιδέα εξαιρετική στην απλότητά της και πολύ φιλική στους πεζούς. Ατυχώς η ύπαρξη πεζοδρόμων δε σημαίνει πολλά για τους περήφανους αυτοκινητιστές της πόλης μας και της ενδοχώρας που παρκάρουν ακριβώς εκεί τα SUV τους και τα λοιπά 4Χ4. Προσφάτως ανακάλυψα ότι το πάρκιγκ που συνήθως αφήνω το αμάξι όταν κατέβω στο κέντρο έχει επίσης περιζωθεί από πεζοδρόμους. Έφτασα νομίμως ως εκεί αλλά ήταν αδύντον να φύγω νομίμως.

- Και πώς θα βγω; ρώτησα την παρκατζού.
- Από κει, είπε και μου έδειξε το δρόμο από όπου είχα μπει.
- Μα είναι μονόδρομος.
- Ε, και; με ρώτησε με απορία.

Η ιστορία με τους μονόδρομους είναι μια άλλη πονεμένη ιστορία. Ο Δήμαρχός μας έχει τη συνήθεια να αλλάζει τη φορά τους ανά εξάμηνο περίπου, και συχνά διαφορετικά σημεία του ίδιου δρόμου έχουν διαφορετική φορά. Φαντάζομαι η ιδέα είναι να βρεθεί μια βέλτιστη διευθέτηση, αλλά οι γενναίοι κάτοικοι δε μασάνε και πολύ. Προχτές έπεσα σε ένα χαριτωμένο τρακάρισμα σε μια διασταύρωση - και οι δύο οδηγοί πήγαιναν ανάποδα. Εντάξει, δε λέω ότι δεν έχω παρανομήσει ποτέ οδικώς, αλλά όταν κάνω τη στραβή μια ματιά τη ρίχνω όσο να 'ναι... Άσε που με τις αθηναϊκές πινακίδες μου δίνω αρκετό στόχο ούτως ή άλλως οπότε αποφέυγω να είμαι και πολύ προκλητικός...

Στην ιστοσελίδα του Δήμου πάντως βρήκα μερικές πολύ κολακευτικές όψεις της πόλης. Εδώ παρακάτω φαίνεται ο (γκρεμισμένος σήμερα) μικρός Κούλες και στο βάθος το πρώτο πολυόρωφο κτίριο της πόλης που ήταν για πολλά χρόνια κάτι σαν το γιοφύρι της Άρτας και είναι σήμερα το ξενοδοχείο Μέγαρον. Η φωτογραφία είναι νομίζω του 1905 ή κάπου εκεί.


Φυσικά δεν έχω την απαίτηση το κύμα αστυφιλίας που σάρωσε την Ελλάδα και τον κόσμο στη διάρκεια του εικοστού αιώνα να άφηνε ανέγγιχτη την Κρήτη και το Ηράκλειο. Καταλαβαίνω τους στενούς δρόμους της περίκλειστης πόλης, την εγκατάσταση των προσφύγων του 1922 στους μαχαλάδες των Τουρκοκρητικών, την κατεδάφιση όμορφων αλλά ερειπωμένων σπιτιών για την ανέγερση πολυκατοικιών της φτωχολογιάς. Δυσκολεύομαι όμως να καταλάβω το μπάζωμα των τειχών γύρω από την πλατεία Ελευθερίας όσο και την (χουντικής περιόδου βέβαια) κατασκευή του γηπέδου του συμπαθούς Εργοτέλη πάνω στον προμαχώνα Μαρτινέγκο, μεσοτοιχία με τον τάφο του Καζαντζάκη (στην αριστερή γωνία των τειχών όπως φαίνεται από ψηλά στη φωτογραφία).


Μια μέρα που πίναμε ρακές στο μαγαζί του (που το έχει διακοσμήσει με φωτογραφίες από τη μία λυράρηδων και καπεταναίων και από την άλλη αγωνιστών της Αριστεράς) ο Δημήτρης με ρώτησε αν μου αρέσει το Ηράκλειο. Δίστασα να απαντήσω προς στιγμήν και με πρόλαβε:

- Δεν σου αρέσει, ε; Ε, βέβαια, γιατί να σου αρέσει; Χάλια είναι. Αλλά ξέρεις ποιος φταίει;

Περίμενα να ακούσω.

- Ο καπιταλισμός φταίει.

Αν και ιδεολογικά δε με χαλάει η διαπίστωση, νομίζω ότι ερμηνευτικώς πάσχει. Στη μητρόπολη του καπιταλισμού, η διοικητική πρωτεύουσα είναι από τις πιο καλοσχεδιασμένες πόλεις στον κόσμο με πενήντα τοις εκατό κήπους και δενδροστοιχίες. Είπα να το φέρω πιο ευγενικά και διατύπωσα αλλιώς την ένστασή μου.

- Δηλαδή ρε Μήτσο στα Χανιά δεν είχανε καπιταλισμό;

Το να παινεύεις τα Χανιά στο Ηράκλειο και αντιστρόφως ίσως δεν είναι η σοφότερη επιλογή, αλλά ο Μήτσος ως κομμουνιστής είναι πολίτης του κόσμου και δεν καταλαβαίνει από τοπικισμούς. Είπε κάτι για τις ιστορικές συγκυρίες και τη διαλεκτική τους που μου διαφεύγει αυτή τη στιγμή, αλλά εγώ νομίζω ότι γενικά καπιταλισμό είχε και το Άργος και το Ναύπλιο και το Μπέρμιγχαμ και η Οξφόρδη. Το Στάλιγκραντ και η Σαγκάη που δεν είχανε (άλλο αν τον απέκτησαν στο δρόμο) δεν είναι κατά τι ομορφότερες πόλεις. Οπότε ίσως χρειαζόμαστε πιο πολυδιάστατες ερμηνείες. Αλλά μετά την έβδομη ρακή, οι διαστάσεις γίνονται όλες ίσωμα οπότε πήγαμε παρακάτω.

Πάντως, για να είμαστε δίκαιοι, η πόλη έχει αλλάξει σοβαρά τα τελευταία είκοσι χρόνια. Τώρα έχει στρέψει μια πλευρά λιγάκι προς τη θάλασσα, και αν μεταφερθεί το αεροδρόμιο όπως λένε ίσως έχει την ευκαιρία να στρέψει και την άλλη πλευρά. Κάπως αρχίζουν να μπαίνουν σε ταξη οι αποχετεύσεις, και η κρήνη του Μοροζίνι (τα "Λιοντάρια") βγάζει πάλι νερό. Ίσως μάλιστα καταφέρουμε κάποτε να έχουμε κάθε μέρα νερό στο δίκτυο (αν και το πρόβλημα είναι όλης της Κρήτης και εμφανώς υπερβαίνει τη συνήθη διαχείριση). Η κεντρική οδός 25ης Αυγούστου είναι πεζοδρομημένη εδώ και χρόνια (φανταστείτε την Πανεπιστημίου στην Αθήνα πεζόδρομο για να καταλάβετε) και στο κέντρο δεν υπάρχει δακτύλιος όπως υπήρχε παλιά. Φυσικά υπάρχει πρόβλημα πρόσβασης και παρκαρίσματος, αλλά σε τελευταία ανάλυση δεν είμαστε οι Κολοκοτρωναίοι που καβάλα παν στη εκκλησιά, καβάλα προσκυνάνε - οι αποστάσεις δεν είναι τόσο γενναίες που να μη γίνονται με τα πόδια. Το πιο ευχάριστο είναι ότι εκτός από το Δήμαρχό μας, υπάρχουν και πρωτοβουλίες "από τα κάτω" όπως η ομάδα Critical Mass που οργανώνει ποδηλατοπορείες κάθε μήνα στο κέντρο και επαναδιεκδικεί τους δρόμους από τα αυτοκίνητα. Αν και δεν ξέρω ποδήλατο τους συμπαρίσταμαι ψυχολογικώς.

Κι έπειτα, υπάρχουν νησίδες που απαιτείται ένα λίγο διαφορετικό μάτι για να τις εντοπίσεις. Έτσι, χάρηκα που μετά είκοσι χρόνια ξαναβρήκα τα σμήνη των πουλιών που περιπλανιούνται σε σχηματισμούς πάνω από την πλατεία Ελευθερίας, καθώς και το ίδιο παγκάκι ανάμεσα στον Άγιο Τίτο και τη Λότζια που μου είχε χαρίσει στιγμές ηρεμίας και ξεκούρασης και στις τότε περιπλανήσεις μου. Και χάρηκα που βρήκα ακόμα την Όαση και το Κηποθέατρο, αλλά και ένα επιπλέον θερινό σινεμά πάνω στα τείχη στην πύλη Βηθλεέμ. Ακόμη, το Θεωρείον στην οδό Πεδιάδος, τη Γκουέρνικα και το Bus, το Σιγά-Σιγά στο πάρκο Θεοτοκόπουλου και το καφενείο του Πίπη στον Πόρο, το κομψοτέχνημα σινέ Κορνάρος, τις εκδηλώσεις στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, την κίνηση στον Κούλε και το μώλο του λιμανιού. Χαίρομαι που υπάρχει η Βικελαία Βιβλιοθήκη, ένα είδος ψυχής της πόλης, κι ας μην έχω πάει ποτέ εκεί.

Χαίρομαι ακόμα που γυρνάω αργά τα βράδια σε μια πόλη ζωντανή, που παρέες νέων κάθε ηλικίας κάθονται στα ρακάδικα και στα μπαρ και στις καφετέριες, φλερτάρουν, ερωτεύονται και χωρίζουν, γράφουν στους τοίχους και περιφέρονται για ώρες περπατώντας με προσοχή για να μην πατήσουν τα σκουπίδια, τσακώνονται και φωνάζουν και σιγομιλούν και τραγουδάνε μαντινάδες και ροκιές και φλώρικα σουξέ και στρίβουν από απόμερα δρομάκια για να γλυτώσουν το αλκοτέστ, πέφτοντας ενίοτε πάνω σε παραμελημένα ψήγματα ομορφιάς όπως ένα γεράνι σε κάποιο μπαλκόνι, ένα μισάνοιχτο παράθυρο ή μια ανάμνηση μαστοριάς σε κάποια παλιά πόρτα. Και χαίρομαι για μια εικόνα που είδα γυρίζοντας από τη Δία με το ιστιοπλοϊκό αργά ένα απόγευμα: από τη θάλασσα, μπαίνοντας στο λιμάνι, και με κόκκινο το φως του ήλιου την ώρα εκείνη, το Ηράκλειο έμοιαζε για λίγο (ψευδώς, αλλά έμοιαζε) μια όμορφη πόλη.

Θυμάμαι τέλος ένα απόγευμα που κατηφόριζα με γκάζια στα στενά από το Κομένο Πεντένι προς τον Άγιο Μηνά για να προλάβω ένα ραντεβού πριν με κακοχαρακτηρίσει η - ήδη στημένη - παρέα που με περίμενε. Στο δρόμο έπεσα σε έργα επί της οδού και αναγκάστηκα να γυρίσω και να παρκάρω στο γνωστό πάρκιγκ (τέσσερα ευρώ). Συνέχισα τροχάδην και ξανάπεσα πάνω στα έργα βλαστημώντας το Δήμαρχό μας και τις εβδομήντα αποχετεύσεις που έβαζε κάτω από τους εβδομήντα μελλοντικούς πεζόδρομους. Πέρασα ακροποδητί πάνω από τους λάκκους και μοιράστηκα τις σκέψεις μου με τους εργάτες:

- Πάλι αποχετεύσεις περνάτε; (από μέσα: μην πω το Χερκουλάνουμ σας...)
- Μα τι λέτε κύριε; μου εξήγησε ένας επιβλέπων. Οπτικές ίνες βάζουμε.

Τον ευχαρίστησα και βγήκα ανάλαφρος στην πλατεία. Δεν ειχα αργήσει και πολύ τελικά - είπαμε, οι αποστάσεις είναι σαφώς πιο ανθρώπινες εδώ από ό,τι στην Αθήνα.