Το σαλιγκάρι που μιλάει

Το ζωάκι που απεικονίζεται αντί δικής μου φωτογραφίας στο προφίλ δεν είναι ένα τυχαίο σαλιγκάρι. Πρόκειται για έναν αντιπρόσωπο του ονομαστού γένους Albinaria της οικογένειας Clausiliidae. Είναι πιο μικρό από όσο φαίνεται εδώ βέβαια, με πραγματικό μήκος γύρω στα δύο εκατοστά. Η πατρότητα της φωτογραφίας ανήκει στον V. Wiese από ένα επιστημονικό άρθρο, και το συγκεκριμένο ζωάκι είναι του είδους Albinaria hippolyti από την κεντρική Κρήτη. Οι λάτρεις της Albinaria ανά τον κόσμο πρέπει να είμαστε καμιά δεκαριά, αν περιλάβω στην αρίθμηση και μερικούς περίεργους φυσιοδίφες του 19ου αιώνα μαζί με κάποιους ταξινομιστές Ζωολόγους που δρούσαν και δρουν στο επίμαχο επιστημονικό πεδίο της Μαλακολογίας (ή κατ' άλλους Μαλακιολογίας). Δε θέλω εξυπνάδες και λογοπαίγνια με το πάλαι ποτέ επιστημονικό μου πεδίο - η ατυχής ομοιότητα με μια δημοφιλή ελληνική κλητική προσφώνηση δεν αναιρεί τη σοβαρότητά μας ως επιστημόνων, εντάξει;

Στο σχετικό με την Albinaria τριπάκι με έβαλαν, καθένας με τον τρόπο του, δυό άνθρωποι που υπήρξαν οι καλύτεροι δάσκαλοι που είχα τω καιρώ εκείνω (γύρω στο 1989-90) στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Ο ένας εξ' αυτών (συνθηματικώς, ο "Σάκης") δίδασκε μεταξύ άλλων ένα μάθημα επιλογής που λεγόταν Βιογεωγραφία και περιελάμβανε και εκπαιδευτικού χαρακτήρα εκδρομή σε κάτι κοντινά νησάκια στο Νότιο Ευβοϊκό. Όπως όλα τα μαθήματα με εκδρομή, ήταν εξαιρετικά δημοφιλές και το επέλεγε πολύς κόσμος - κι εγώ φυσικά, παρότι δεν είχα καμιά ιδιαίτερη σκασίλα για το αντικείμενο. Στην παντόφλα της γραμμής Αγία Μαρίνα- Νέα Στύρα οι επιβάτες έλεγαν ότι είμαστε βιολόγοι που ψάχνουμε το φάρμακο για το AIDS. Στην πραγματικότητα βγαίναμε τα πρωινά παγανιά στα νησάκια ανά ομάδες και μαζεύαμε διαφορετικές κατηγορίες ζωικών οργανισμών η κάθε ομάδα. Το βράδι μαζευόμασταν στη στεριά και ανταλλάσσαμε πληροφορίες.

Όταν γινόταν ο καθορισμός των ομάδων, ξεχώριζαν αμέσως οι πραγματικοί πιστοί από τους στιγμιαίους προσήλυτους. Οι πιστοί άρπαζαν τις απόχες κι έτρεχαν πέρα-δώθε πίσω από γρύλλους, ακρίδες και πεταλούδες ή παραμόνευαν με μια σφεντόνα (σφεντόνα!) στο χέρι να πετύχουν κάποια σαύρα ζαλισμένη από τη ζέστη. Άλλοι πάλι σήκωναν κάτι κοτρώνες και αν δεν τους τσιμπούσε κανένας ενοχλημένος σκορπιός ή σκολόπεντρα, κοιτούσαν με το μεγεθυντικό φακό να εντοπίσουν κανένα μικροσκοπικό κολέμβολο (αν δεν ξέρετε τι είναι τα κολέμβολα, μη στεναχωριέστε - δεν φαίνονται έτσι κι αλλιώς). Τα μεγάλα πλήθη όμως συνωστίζονταν στην ομάδα των μαλακίων: τα σαλιγκάρια ούτε τρέχουν, ούτε αναπηδούν, ούτε τσιμπάνε - απλώς χώνονται στο καβούκι τους και περιμένουν να βρέξει. Όπως όλοι οι χαβαλέδες και οι ξέμπαρκοι, επέλεξα συνειδητά την ομάδα των μαλακίων.

Άλλωστε ήταν Μάιος, και η επόμενη βροχή δεν αναμενόταν πριν τον Οκτώβριο: είχαμε όλο το χρόνο να βρούμε τα σαλιγκάρια που θέλαμε, τόσο πάνω στα βράχια όσο και κάτω από τις κοτρώνες που είχαν ανασηκώσει για χάρη μας οι επίμονοι αναζητητές μικροαρθροπόδων. Επιπλέον είμασταν και οι μισοί περίπου εκδρομείς - δηλαδή το μέγα πλήθος. Οπότε σε πέντε-δέκα λεπτά τελειώναμε την αναζήτηση παρά τις φριχτές κατάρες της Κατερίνας που έκανε τότε διδακτορικό υπό την εποπτεία του Σάκη και ήταν υπεύθυνη της ομάδας, κι έπειτα μαζευόμασταν κάτω από κάνα δέντρο (αν υπήρχε) και καπνίζαμε περιμένοντας πότε ο επίμονος ερπετολόγος θα σημαδέψει σωστά την τελευταία εναπομείνασα σαύρα της Καβαλιανής (ναι, υπάρχει νησίδα με αυτό το όνομα) ή πότε οι ακρίδες θα βαρεθούν το κυνηγητό των ακριδολόγων και θα αναπηδήσουν μέχρι το γειτονικό Μικρό Στουρονήσι. Οι πιο γενναίοι έκαναν και καμιά βουτιά υπό τα χλιαρά χειροκροτήματα του πλήθους. Οι υπόλοιποι απλώς ευχόμασταν να μη μείνουμε από τσιγάρα μέχρι να έρθει να μας περιμαζέψει ο Σάκης με το εξωλέμβιο.

Ο δεύτερος καλός μου δάσκαλος (συνθηματικώς "Γιώργης") ήταν κατά το ήμισι επικεφαλής του εργαστηρίου όπου εκπονούσα τη διπλωματική μου εργασία ανάμεσα σε χημικά αντιδραστήρια, μπουκαλάκια, σωληνάκια, πιατάκια με βακτήρια και κλώνους DNA. Αφού είχα περάσει εκεί ήδη ενάμιση χρόνο που είχε αρχίσει ως συντριπτική ήττα αλλά εξελίχθηκε σε αξιοπρεπή ισοπαλία και ενδεχομένως σε οριακή επιτυχία (εντάξει, δεν έγινε ποτέ ιστορικός θρίαμβος), με φώναξε μια μέρα στο γραφείο του και με ρώτησε ευθέως:

- Έχεις σκεφτεί ποτέ ποιος είναι ο σκοπός της ζωής σου;

Δίστασα λίγο να απαντήσω, οπότε συνέχισε μόνος του:

- Εκτός από τις γκόμενες, εννοώ.

Με κόλλησε στον τοίχο. Δεν είχα τι άλλο να πω. Μάλλον αυτό περίμενε για να συνεχίσει:

- Λοιπόν, θα σου πω εγώ. Σκοπός της ζωής σου είναι η Albinaria.

Και άρχισε να μου περιγράφει το μέλλον μου: θα έφερνα σαλιγκάρια από τα νησιά του Αιγαίου, θα ανέλυα ένα τμήμα του DNA τους στο εργαστήριο, θα γράφαμε δημοσιεύσεις, θα έπαιρνα διδακτορικό. Το σκέφτηκα λίγο: θα δούλευα στο ερευνητικό του πρόγραμμα, δηλαδή θα έπαιρνα λεφτά. Θα έκανα διδακτορικό, δηλαδή δεν θα πήγαινα στρατό - τουλάχιστον άμεσα. Πρόσθεσα με τη φαντασία μου την εικόνα του εαυτού μου να κάνει πληρωμένες διακοπές από νησί σε νησί, συμπληρώνοντας ημερήσια πεντάλεπτα δειγματοληψίας όπως στην εκδρομή Βιογεωγραφίας. Αντί να περιμένω καπνίζοντας κάτω από το μοναδικό δέντρο, θα κάπνιζα κάτω από τις ομπρέλες στις παραλίες δήθεν διαβάζοντας και θα χάζευα τις γκόμενες με τις ρακέτες. Κάποια στιγμή το μπαλάκι θα ερχόταν προς το μέρος μου και θα το έδινα χαμογελώντας στην κοπέλα που θα κοιτούσε με ενδιαφέρον τον τίτλο του βιβλίου μου: "Μοριακή Φυλογεωγραφία Χερσαίων Μαλακίων" ή κάτι τέτοιο. Θα με ρωτούσε τι είναι αυτό και θα της έλεγα ότι κάνω μια έρευνα από νησί σε νησί. Το βράδι θα ανταλλάσσαμε πληροφορίες. Όνειρο...

Με ξύπνησε από το όνειρο η φωνή του Γιώργη: "Λοιπόν; Συμφωνείς;"

Συμφώνησα. Δεν το μετάνιωσα ποτέ που συμφώνησα, αλλά όπως όλοι γνωρίζουμε, εμείς για αλλού κινήσαμε κι αλλού η ζωή μας πάει. Έτσι, τη μόνη φορά που βρέθηκα σε νησί για δειγματοληψία ήταν με δικά μου έξοδα και ήταν χειμώνας στη Σίφνο - ένα μοναχικό διήμερο που είχα γίνει ανέκδοτο στους κατοίκους της Απολλωνίας. Τα καλοκαίρια πάλι, ούτε δειγματοληψίες έκανα ούτε επιστημονικά βιβλία κουβάλαγα μαζί - απλώς προσπαθούσα να ξεχαστώ. Μόνο την πρώτη χρονιά, με μια σχετική άγνοια κινδύνου πήρα μια μέρα τη φίλη μου την Αννούλα στην Ικαρία και σκαρφάλωνα σε κάτι βράχια ανάμεσα στον Άγιο Κήρυκο και στα Θέρμα ψάχνοντας για σαλιγκάρια. Βρήκαμε δύο - ζωντανό ήταν μόνο το ένα. Η Άννα ήταν ψιλοέξαλλη για τη τζάμπα ταλαιπωρία και όταν γυρίσαμε στον Εύδηλο μετέφερε το σχετικό νέο με ολίγη σάλτσα σε όλη την παρέα. Το βράδι, αράξαμε στο μώλο του λιμανιού (δεν είχε πολλά φώτα ακόμα) και ο Τάκης που έπαιζε κιθάρα με υποδέχτηκε με μια διασκευή του "Φυσική Ιστορία" του Τζίμη Πανούση που έλεγε περίπου τα εξής:

Γράφω διατριβή Βιολογίας
άι με σαλιγκάρια Ικαρίας
άιντε βγήκαν δύο για σαφάρι
άιντε πιάσαν ένα σαλιγκάρι

Όπα είπα λέω, όπα...

Συμπλήρωσα μόνος μου επιτόπου μια δεύτερη στροφή που έδινε το λόγο στο ίδιο το σαλιγκάρι:

Και το έρμο το ζώο τώρα τι να λέει
καθώς του ρουφάω όλο το DNA;
"μια ζωή χωμένος, βγαίνω αν με βρέξεις
μα όλα τα κάνεις για τις δημοσιεύσεις".

Όταν με κόπους και με βάσανα (τρόπος του λέγειν...) έφτασα να γράψω τη διατριβή, σκέφτηκα να βάλω το τραγουδάκι αντί προλόγου, αλλά κάτι που είμαι συντηρητικός εκ πεποιθήσεως, κάτι που ήθελα να περάσω κάτι άλλα δήθεν κρυφά μηνύματα, έδωσα το λόγο σε ένα νομπελίστα με άποψη και μπουρδούκλωσα και κάτι ευχαριστίες εδώ κι εκεί και το τραγουδάκι μου διέφυγε. Ξεπήδησε πάλι μέσα από τις σελίδες ενός ξεχασμένου τετραδίου τις προάλλες που τακτοποιούσα κάτι πράγματα στο σπίτι και ήρθε να βρει την εικόνα στο προφίλ και τις φωτογραφίες σαν αυτήν εδώ κάτω από την ιστοσελίδα του Francisco Welter-Schultes, ενός ακόμη από τους δέκα λάτρεις της Albinaria. Δεν έχουμε γνωριστεί ποτέ διά ζώσης, αλλά αισθάνομαι σα να τον ξέρω χρόνια: ο άνθρωπος γύρισε ολόκληρη την Κρήτη με τα πόδια (του πήρε περίπου δυό χρόνια) σταματώντας και μαζεύοντας ανά χιλιόμετρο, και εντόπισε και κατέγραψε ό,τι Albinaria υπήρχε και δεν υπήρχε στους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου.

Αν τύχει ποτέ να συναντηθούμε, θα τον ρωτήσω πολύ-πολύ σοβαρά τι όνειρο είδε όταν ξεκίνησε, κι αν τυχόν μέσα σ' αυτό έπαιζε κανείς ρακέτες.

Στη φωτογραφία, αλιευμένη από την ιστοσελίδα του Francisco Welter-Schultes, μια ομάδα από 120 σαλιγκάρια Albinaria corrugata κοντά στα Καπετανιανά, στα Αστερούσια Όρη, σε 1000 μέτρα υψόμετρο, Κρήτη, Αύγουστος 1994. Από την ίδια ιστοσελίδα έχει αλιευθεί και η φωτογραφία της Albinaria hippolyti στο προφίλ μου και την κορυφή της ανάρτησης.

ΥΓ. Επειδή κατά καιρούς με έχουν ρωτήσει διάφοροι σχετικά, να αναφέρω ότι η Albinaria (ίσως απλώς λόγω μεγέθους) δεν συγκαταλέγεται στους εδώδιμους "χοχλιούς" (ικαριακά "καριβόλους", κυπριακά "καραούλους") της ελληνικής πανίδας, οπότε δεν γίνεται μπουρμπουριστή και να την αφήσουν ήσυχη.

Ο τίτλος "το σαλιγκάρι που μιλάει" προέρχεται από ένα άρθρο εκλαϊκευμένης ιατρικής σε εφημερίδα, το οποίο κανονικά αναφερόταν στον κοχλία - ένα τμήμα του εσωτερικού του αυτιού. Το σχετικό απόκομμα ήταν κολλημένο στο εργαστήριο όσο καιρό δούλευα με τα σαλιγκάρια, μαζί με άλλα αποκόμματα με τίτλους όπως "Βγήκε για σαλιγκάρια και πέθανε" και άλλα παρεμφερή...