Το Μουφλουζέλειο θεώρημα

Το τραγουδάκι που θέτει το αμείλικτο ερώτημα περί των ορίων της φιλοσοφικής αυγότητας.

Ψάχνοντας τις προάλλες κάτι ορθογραφικά ανθυποζητήματα που ανάγονται στην εποχή της οξείας και της βαρείας (ούτε καν της περισπωμένης), θυμήθηκα το γνωστό (αν και όχι και πασίγνωστο) τραγούδι του Μουφλουζέλη «Εγώ δεν έχω βγάλει το σχολείο», το οποίο στους στίχους του συμπυκνώνει την παιδεία του καλλιτέχνη (κτηθείσα όχι πάντα μέσα από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα), και υπενθυμίζοντας μερικά πράγματα απλά και ξεκάθαρα, όπως ότι ένα κι ένα κάνουν δύο, και ότι τα φωνήεντα είναι εφτά.

Στη συνέχεια βέβαια υπάρχει ένα σημείο αντιλεγόμενο, καθώς η ολόσωστη δήλωση «η προπαραλήγουσα ποτέ δεν περισπάται» ακολουθείται από την αχρειάστη έως και παραπλανητική προσθήκη «όταν η λήγουσα είναι μακρά». Αρκετοί από τους κατά καιρούς ακροατές θεωρούν ότι ο Μουφλουζέλης έχει μπλέξει την παραλήγουσα (που όντως δεν περισπάται όταν η λήγουσα είναι μακρά) με την προπαραλήγουσα (που ποτέ δεν περισπάται· τελεία και παύλα), αν και εγώ εικάζω ότι η ενδεχόμενη για λόγους μετρικούς μάλλον προσθήκη του «προ-» δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίζει από το βαθύτερο νόημα του άσματος, και να μεμφόμαστε τον καλλιτέχνη για δυνητικές ή υποθετικές ανορθογραφίες. Στο κάτω κάτω, το εξηγεί ο άνθρωπος ότι δεν έχει βγάλει το σχολείο, οπότε ουδείς ψόγος. Αλλού είναι το ζουμί.

Κατευθυνόμενος όμως προς τους τελευταίους στίχους του τραγουδιού (όπου και βρίσκεται η ουσία του), ο καλλιτέχνης προκαλεί τον ακροατή να αναμετρηθεί με ένα πανάρχαιο αίνιγμα, η λύση του οποίου έχει προβληματίσει επί αιώνες φιλοσόφους και επιστήμονες αντάμα. Και καθώς λέει «εσύ που κάνεις όλα πως τα ξέρεις κι όλο εξυπνάδες έχεις στο μυαλό», με πιάνει η απροσδιόριστη αίσθηση ότι αυτή τη φράση την έχω ξανακούσει από διάφορες πλευρές και ότι η πρόκληση απευθύνεται σε εμένα προσωπικά. Για πες μας λοιπόν, εξυπνάκια ιστολόγε, η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα;

Ευτυχώς, παρά τα αξιοθρήνητα κατά καιρούς αποτελέσματα με όρους ιστορικής αποτίμησης, εν τέλει αιώνες φιλοσοφίας και επιστήμης δεν πήγαν επί ματαίω: ακόμα κι αν ο συχωρεμένος ο Μουφλουζέλης δεν το ήξερε (όπως κι εγώ δηλαδή, μέχρι πρόπερσι που το διάβασα κάπου), η απάντηση στο ερώτημα όντως υπάρχει, και μπορεί να δοθεί τόσο από φιλοσοφική όσο και από επιστημονική σκοπιά. Φιλοσοφικά, χρειάζεται κατ' αρχήν να ορίσουμε την έννοια της «αυγότητας» (δηλαδή του συνόλου τον ιδιοτήτων που ορίζουν ένα αυγό ως τέτοιο) σε αντιπαραβολή με την έννοια της «κοτότητας» (του συνόλου των ιδιοτήτων που ορίζουν μια κότα ως τέτοια). Είναι προφανές ότι η «αυγότητα» ως έννοια είναι παλαιότερη και ευρύτερη της «κοτότητας», καθότι αυγά κάνουν όλα σχεδόν τα ζωάκια, όχι μόνο οι κότες, άρα τα αυγά ως εφεύρευση είναι προγενέστερα των κοτών. Αλλά και περιοριστικά αν θέσουμε το ερώτημα, εννοώντας ως αυγό μόνο το αυγό κότας και όχι άλλων πτηνών ή ζώων, και πάλι το ερώτημα απαντιέται με τη βοήθεια της εξελικτικής επιστήμης.

Για λόγους απλότητας, ας θεωρήσουμε ότι η μετάβαση από την κατάσταση «μη-κοτότητα» στην κατάσταση «κοτότητα», επιτυγχάνεται με μία αλλαγή και μόνο. Δηλαδή, ένα ον είναι κότα αν έχει ν ιδιότητες, ενώ δεν είναι κότα αν έχει ν-1 ιδιότητες. Για να φτάσει μια «ν-1 = μη-κότα» να γίνει «ν = κότα» απαιτείται η προσθήκη μιας ιδιότητας (βιολογικά μιλώντας, μια μεταλλαγή). Επειδή οι μεταλλαγές που μας ενδιαφέρουν εξελικτικώς δεν συμβαίνουν στους σωματικούς ιστούς αλλά (έστω και σπάνια) στους αναπαραγωγικούς (δηλαδή στα σπερματοζωάρια και τα ωάρια, κοινώς στα αυγά), ένα ον της κατηγορίας «ν-1» κάποτε κάνει ένα αυγό στο οποίο συμβαίνει μια μεταλλαγή που του προσθέτει την ελλείπουσα ιδιότητα και το κάνει «ν». Με άλλα λόγια, αυτό το αυγό αν και το έχει κάνει μια «μη-κότα», είναι πλέον ένα αυγό κότας. Από αυτό το αυγό κότας βγαίνει η πρώτη κότα που κάνει στη συνέχεια άλλα αυγά κότας. Είναι λοιπόν σαφές ότι το αυγό έκανε την κότα.

Αν και τα είδη των οργανισμών δεν φτιάχνονται με τόσο απλό και σχηματικό τρόπο, η απάντηση στο ερώτημα παραμένει η ίδια. Αν η εξέλιξη δεν συνέβαινε με δαρβινικό τρόπο αλλά με «λαμαρκιανό» (δηλαδή αν οι επίκτητες ιδιότητες κληρονομούνταν), τότε η μεταλλαγή θα μπορούσε να έχει συμβεί σε σωματικούς ιστούς και μια «μη-κότα» να μετατραπεί σε «κότα» όχι ως αυγό αλλά ως ενήλικο ζώο. Ακολούθως θα έκανε αυγά (κότας) και η απάντηση στο ερώτημα θα ήταν η αντίστροφη (δηλ. η κότα θα έκανε το αυγό). Ωστόσο στον κόσμο που ζούμε η εξέλιξη λαμβάνει χώρα έτσι όπως λαμβάνει χώρα, οπότε μπορούμε να απαντήσουμε με αταλάντευτη βεβαιότητα ότι το αυγό έκανε την κότα.

Ας αφήσουμε όμως τη (γριά, ενδεχομένως) κότα να βράζει και πριν χτυπήσουμε το αυγό για να κάνουμε το ζουμί της σούπα αυγολέμονο, ας επικεντρωθούμε στο ζουμί του Μουφλουζέλειου άσματος, που πέρα από εξυπνάδες, φιλοσοφίες και επιστήμες, μπορεί να συνοψιστεί στους τελευταίους του δυο στίχους:

Εκτός από τον έρωτα, μ’ αρέσει και το μπουζούκι
Μα εσύ (υ)στερείσαι καλλιτεχνικά.

Κι επειδή για τον έρωτα (και για το μπουζούκι) δεν είναι απαραίτητο να έχεις βγάλει το σχολείο (αυτό έλειπε, άλλωστε), ας χορέψουμε το τραγουδάκι (απτάλικο είναι) με τη ευχή ή την ελπίδα να μην υπάρχει (υ)στέρηση.

Καλλιτεχνικά, πάντα.