Παρανυφάκι πεταλούδων

Το εκκλησίασμα στη θέση του, το ιερατείο υπό το βλέμμα των ομοίων του ανά τους αιώνας και (πάνω δεξιά) η μέλλουσα νύμφη πλαισιωμένη από τους παρανύμφους. Τη γενική μαυρίλα σπάει η γαλάζια τήβεννος του Σκώτου ιεροεξεταστή αριστερά και το βυσσινί μαλλί εκκλησιαζομένου τινός. Η φωτογραφία είναι από κινητό τηλέφωνο σε οθόνη κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης διότι ο σωστός καριώτης εννοείται ότι φτάνει αφότου έχει κλειδώσει η πόρτα (χωρίς να φταίει, πάντως, του είχαν δώσει λάθος διεύθυνση).

Αν και φημολογείται ότι οι Ολλανδοί δεν διακρίνονται για το χιούμορ τους (δεν ξέρω αν έχετε ακούσει ποτέ την έκφραση «Ολλανδικό αστείο», που δηλώνει ακριβώς την απουσία αστείου) υπάρχουν ορισμένες εκφάνσεις του βίου τους που είναι ιδιαίτερα διασκεδαστικές. Στη σχετικά σύντομη παραμονή μου στη χώρα έχω ορισμένες αλλόκοτες εμπειρίες, με πιο χαρακτηριστική ίσως τη διαδικασία εξέτασης για την απονομή διδακτορικού τίτλου που στα ολλανδικά λέγεται promotie και στα αγγλικά defence – και νομίζω ότι οι αντίστοιχες ελληνικές λέξεις «προαγωγή» και «υπεράσπιση» δηλώνουν ακριβώς τη διαφορά που υπάρχει στην αντίληψη ως προς τη διαδικασία ανάμεσα στις δύο αντίστοιχες ακαδημαϊκές κουλτούρες.

Η διαδικασία διεξάγεται με ένα αυστηρό τελετουργικό που εποπτεύεται από έναν τελετάρχη με περούκα, τήβεννο και σκήπτρο. Αυτός χρονομετρεί αυστηρά τη διαδικασία και δεν επιτρέπει να υπάρξει υπέρβαση ούτε κατά ένα δευτερόλεπτο. Για σιγουριά κλειδώνει και τις πόρτες κατά την είσοδο και τις ξεκλειδώνει στην έξοδο. Όση ώρα ο κόσμος είναι κλειδωμένος μέσα στην αίθουσα τελετών, ο προεδρεύων της διαδικασίας (ο κοσμήτορας, αν κατάλαβα καλά) δίνει το λόγο χωρίς να συμμετέχει ο ίδιος στην συζήτηση. Ως είθισται, οι επιβλέποντες της διατριβής δεν απευθύνουν ερωτήσεις, αν και είναι μέλη της επιτροπής εξετάσεων. Υπάρχουν και κάποια εξωτερικά μέλη, ενίοτε από άλλες χώρες. Στη διαδικασία που παρακολούθησα εγώ (από όπου και η φωτογραφία) οι Τακτικοί Καθηγητές φορούσαν ένα είδος μαύρης τηβέννου με καπελάκι (διαφορετική ανάλογα με το πανεπιστήμιο από το οποίο προέρχονταν), ενώ ο προσκεκλημένος από το Εδιμβούργο φορούσε άλλη τήβεννο χωρίς καπελάκι χρώματος θαλασσί. Οι απλοί δόκτωρες της επιτροπής φορούν υποχρεωτικά σμόκιν (οι κύριοι) ή μαύρο ταγέρ (οι κυρίες).

Η επιτροπή κάθεται στη μία πλευρά ενός μακρόστενου τραπεζιού· στην απέναντι πλευρά κάθεται ο υποψήφιος διδάκτωρ (στην περίπτωσή μας η Ρωσίδα συνάδελφος με μαύρο ταγέρ). Ο υποψήφιος δεν είναι μόνος του· περιβάλλεται από δύο φίλους της επιλογής του, όχι υποχρεωτικά επιστήμονες (στην περίπτωσή μας η κοπέλα εμφανίστηκε συνοδευόμενη από δύο υψηλόσωμους κυρίους με σμόκιν, ένα νέο και έναν αρκετά μεγάλο). Οι δύο παρακαθήμενοι ονομάζονται «παράνυμφοι», πράγμα που στα ελληνικά ακούγεται λίγο αστείο, αλλά στην Ολλανδία τους παίρνουν πολύ σοβαρά. Η διαδικασία προβλέπει ότι θεωρητικά έχουν δικαίωμα να συμμετάσχουν στη συζήτηση και να απαντήσουν αντί του υποψηφίου (αν και μεταξύ μας μάλλον δεν είναι καλή ιδέα...). Πάντως μου είπαν ότι έχει καταγραφεί περιστατικό (εντός ακαδημαϊκής τάξεως, αλλά κάποιους αιώνες πριν) που παράνυμφος λογομάχησε έντονα με εξεταστή και κατέληξαν να μονομαχήσουν· χωρίς θύματα, αλλά με κάμποσο ξύλο στο τέλος.

Η διαδικασία ερωταπαντήσεων είναι λίαν τυποποιημένη. Χωρίς να έχει προηγηθεί παρουσίαση της διατριβής από τον υποψήφιο, οι εξεταστές απευθύνουν κατά σειρά ερωτήσεις. Ο υποψήφιος υποχρεωτικά ξεκινάει την απάντηση λέγοντας στα ολλανδικά κάτι που σημαίνει «ευχαριστώ για τη σημαντική σας ερώτηση, σοφέ αντίπαλε» όπου ανάλογα με τη βαθμίδα του ερωτώντος opponent το «σοφός» μπορεί να είναι «πολύ σοφός» για τους Τακτικούς ή απλά «γνώστης» για τους σκέτους Δόκτωρες. Ακολουθεί η απάντηση, η οποία μπορεί να είναι σοβαρή ή όχι, αλλά ο ερωτών δεν έχει δικαίωμα να επαναφέρει ερώτηση δηλώνωντας ότι δεν τον ικανοποίησε η απάντηση. Κανένας άλλος δεν μπορεί να παρέμβει συμπληρώνοντας ή επαναδιατυπώνοντας. Ο καθένας έχει χρόνο για 2-3 ερωτήσεις αν ο εξεταζόμενος δεν είναι και πολύ φλύαρος. Στον καθορισμένο χρόνο ο τελετάρχης βαράει το σκήπτρο κάτω και ξεκλειδώνει την αίθουσα. Το κοινό σηκώνεται όρθιο και η επιτροπή αποχωρεί προς διαβούλευση.

Στη διάρκεια της διαβούλευσης, ο επιβλέπων διαβάζει το βιογραφικό του υποψηφίου και ρωτάει τα υπόλοιπα μέλη αν συμφωνούν να απονεμηθεί ο τίτλος. Συμφωνούν βέβαια, αλλιώς σιγά μην τραβιόντουσαν μέχρι εκεί με τις τηβέννους. Επιστρέφουν στην αίθουσα εν πομπή (ο τελετάρχης μπροστά), ο προεδρεύων απονέμει τον πάπυρο, ο επιβλέπων λέει μερικές κουβέντες για το πόσο καλός είναι ο υποψήφιος, και στη συνέχεια βγαίνουμε όλοι έξω και κάνουμε χαιρετούρα όπως στους γάμους: νύφη (δηλαδή νέος διδάκτωρ) και παράνυμφοι στήνονται για τα συχαρίκια. Κάπου τότε συνειδητοποιώ πόσο θρησκευτικό μου μοιάζει το τελετουργικό· θρησκευτικό υπό την έννοια του τυπικού της καθ’ ημάς ανατολής.

Ο χώρος των τελετών είναι ό,τι πλησιέστερο σε ορθόδοξο ναό έχω δει στην Ολλανδία: δεν υπάρχει Ιερό, υπάρχει όμως Αγία Τράπεζα (των εξετάσεων) και πίσω από αυτήν ο θυρεός του Πανεπιστημίου σε ρόλο Πλατυτέρας των Ουρανών. Τα πορτραίτα των καθηγητών του πανεπιστημίου στα 436 χρόνια από την ίδρυσή του πλαισιώνουν το χώρο, φτάνοντας ως το ταβάνι, σαν τις απεικονίσεις των Αγίων, των Αποστόλων, των Προφητών και των Αγγέλων στα καθ’ ημάς. Το ιερατείο φοράει μαύρα ράσα με καλυμμαύκι, εκτός από τον εισαγόμενο του σκωτικού δόγματος με τα μπλε. Ο τελετάρχης φέρνει σε διάκο που βγάζει το ιερατείο εν πομπή σε Μικρή και Μεγάλη Είσοδο, και λέει «τας θύρας, τας θύρας». Το εκκλησίασμα σηκώνεται όρθιο όποτε διέρχεται η πομπή.

Περνάω μπροστά από τους παράνυμφους και τους λέω ελληνικότατα «πάντα άξιοι»· ο μικρός με κοιτάει με απορία, ο άλλος ο μεγαλύτερος είναι μέσα στην καλή χαρά και μου σφίγγει θερμά το χέρι. Φιλάω τη νύφη με τα μαύρα τρεις φορές κατά το έθος του τόπου που μας φιλοξενεί και τους δύο. Ο γάμος σχολάει σιγά σιγά. Το προφεσοράτο βγάζει τις τηβέννους· κάτω από τα μαύρα ξαναγίνονται οι απλοί άνθρωποι που συναντάω καθημερινά. Ο Βας διπλώνει την τήβεννο και τη βάζει σε ένα σακκίδιο που κρεμάει στην πλάτη· φοράει ένα χαβανέζικο πουκάμισο από κάτω και το αιώνιο σκουλαρίκι του φωσφορίζει στο αυτί. Ξεδιπλώνει το πτυσσόμενο ποδήλατό του και ετοιμάζεται να φύγει για το σταθμό. Ο Πωλ τον συγκρατεί και τον παρασέρνει μαζί με το Σκωτσέζο στο παρακείμενο μπαρ όπου ακολουθούμε όλοι. Οι Ρώσοι συγγενείς κερνάνε τα ποτά κι εγώ φροντίζω να γίνω σταφίδα· παρέα με τις Πορτογαλίδες και το Σουηδό περνάμε γενεές δεκατέσσερις το ολλανδικό σύστημα εξετάσεων.

Ένας τρισευτυχισμένος γερο-παράνυμφος μας γεμίζει τα ποτήρια. Τον λένε Μπεν, είναι περίπου εξηνταπέντε με εβδομήντα χρονών, συνταξιούχος. Ρωτάω από πού ξέρει τη Ρωσίδα· μου εξηγεί ότι ήταν συμφοιτητές. Γύρω στα 60 του αποφάσισε ότι θέλει να σπουδάσει Βιολογία, μετά έκανε και μάστερ. Όταν σχολάει το πράγμα, φεύγουμε παρεούλα με το Μπεν. Τον ρωτάω αν χρειάζεται βοήθεια καθώς τρεκλίζει ελαφρά. «Γιατί;» ρωτάει, «μια χαρά είμαι.» και καβαλάει το ποδήλατο σφυρίζοντας. Ανοίγει μια θήκη πίσω από τη σέλα και ξεπροβάλλει το σακάκι του σμόκιν· ψαχουλεύει λίγο πιο κάτω και ανασύρει μια τραγιάσκα. Φεύγει τραγουδώντας και με αποχαιρετάει με μια κίνηση του χεριού.

Κοιτάω προς το σκοτεινιασμένο ουρανό· ψιχαλίζει.


ΥΓ. Για πολλοστή φορά, άλλα ξεκινάς να γράψεις, άλλα προκύπτουν στην πορεία. Την αφορμή για την ανάρτηση μου την έδωσε η επικείμενη promotie της Μάικε, για την οποία έχω ξαναμιλήσει εδώ. Σήμερα έπεσε στα χέρια μου η διατριβή της· μαζί με το δεμένο βιβλιαράκι υπάρχει κι ένα ξεχωριστό χαρτάκι που επιγράφεται «Προτάσεις» ή ίσως «Συμπεράσματα». Πάνω έχει μερικά επιστημονικά που δεν έχουν σημασία εδώ, αλλά πιο κάτω το πράγμα αποκτάει πιο πολύ ενδιαφέρον. Αντιγράφω τα τρία τελευταία σημεία:

- Η αναζήτηση πεταλούδων στη Αφρική είναι ένα ζήτημα εντελώς αδιάφορο για τους Αφρικανούς.

- Υπάρχει γενικά μια αντιστρόφως ανάλογη σχέση ανάμεσα στο ενδιαφέρον για την επιστημονική έρευνα και το ενδιαφέρον για τη μόδα. ΩΣΤΟΣΟ, πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις.

-Η χρήση της γραμματοσειράς Comic Sans σε επιστημονικά κείμενα θα έπρεπε να τιμωρείται.

Μπράβο, κορίτσι μου, μαζί σου. Συμφωνώ και επαυξάνω.