...βασίλεψε κι η Πούλια

Το ανοιχτό αστρικό σμήνος Μ45 ή Πλειάδες (κοινώς "Πούλια") από την ιστοθέση http://www.stargazer-observatory.com/m45-5.html.

δέδυκε μὲν ἁ σελάνα καὶ Πληϊάδες,
μέσαι δὲ νύκτες, παρὰ δ’ ἔρχεθ’ ὥρα,
ἐγὼ δὲ μόνα καθεύδω.
ΣΑΠΦΩ

Πρέπει να ήταν πριν οχτώ χρόνια, ένα βράδι σε μια κάπως παρακμιακή ταβέρνα σε ένα Αθηναϊκό προάστιο. Η παρέα ήταν πολυεθνική και αρκούντως ετερόκλητη, ηλικιακά και πολιτισμικά, με κοινό χαρακτηριστικό ότι συνεργάζονταν στα πλαίσια κάποιου ερευνητικού προγράμματος που χρηματοδοτούσε η Ευρωπαϊκή Ένωση, και είχαν μαζευτεί για να κάνουν ένα από τα εξαμηνιαία ή ετήσια "progress reports" που προέβλεπε η εκτέλεσή του. Ο Έλληνας καθηγητής που ατύπως έπαιζε ρόλο οικοδεσπότη είχε αγγαρέψει όλο το φοιτητομάνι του εργαστηρίου σε ρόλο συνοδού (κοινώς "για μπούγιο"), οπότε τους κάπως μεσήλικες Ευρωπαίους ερευνητές πλαισίωναν αναλογικώς περισσότεροι πιτσιρικάδες Έλληνες, κάπως βαριεστημένοι είναι η αλήθεια. Βοηθούντος πάντως του κρασιού και της χαλάρωσης στο τέλος μιας κουραστικής ημέρας, οι γλώσσες λύθηκαν σιγά σιγά, με προεξάρχοντα ένα μπον βιβέρ Ιταλό του Νότου που με την πάροδο του χρόνου άρχισε να "ανεβαίνει" και να εκφράζει τον ενθουσιασμό του για ό,τι υπήρχε γύρω του, απευθυνόμενος κατά προτίμηση σε νεαρά Ελληνίδα μεταπτυχιακή φοιτήτρια, ευειδεστάτη ομολογουμένως, που τον παρακολουθούσε με απροσποίητο ενδιαφέρον (ως εξωτικό φρούτο, μάλλον).

Για να είμαστε δίκαιοι με τον άνθρωπο, δεν της την έπεφτε της κοπέλας, αλλά προφανώς του άρεσε να μιλάει σε κοινό και (για να το πω ευγενικά) να εντυπωσιάζει το εν λόγω κοινό. Αφού λοιπόν της αποκάλυψε πως νεώτερος είχε γυρίσει όλη την Ελλάδα, ηπειρωτική και νησιωτική, και ότι ήταν μέγας θαυμαστής του ελληνικού πολιτισμού, έριξε και την τελειωτική κορώνα ότι είχε διδαχτεί και αρχαία ελληνικά στο σχολείο. Η κοπέλα δεν είχε διδαχτεί "Αρχαία", διότι είχε πάει σε Πολυκλαδικό και δεν τα επέλεξε ως μάθημα μια και εστίαζε στις ιατροβιολογικές επιστήμες, αυτή όμως η πληροφορία δεν ήταν γνωστή στον Ιταλό που άρχισε να απαγγέλλει (με ερασμιακή προφορά και ελαφρώς εξεζητημένο τονισμό) κάποιους στίχους. Ύστερα γύρισε στην κοπέλα και ρώτησε, εν είδει αινίγματος, τι σήμαιναν οι στίχοι.

Η κοπέλα έβαλε τα γέλια (διότι της φάνηκε εντελώς ανέκδοτο αυτό που συνέβαινε), ο Ιταλός μάλλον δε χάρηκε και άρχισε να παρεξηγείται (κάτι που στα Ναπολιτάνικα είναι κάπως σοβαρό ζήτημα), οπότε ένας παρακαθήμενος μεταδιδακτορικός ερευνητής (που είχε κάνει Αρχαία στο σχολείο στην προ Πολυκλαδικών εποχή) σφύριξε στο αυτί της κοπέλας στα νέα ελληνικά τους επίμαχους στίχους, τους οποίους η κοπέλα φιλοτίμως μετέφρασε σε τσάτρα-πάτρα αγγλικά προς κατευνασμό του προφεσόρε. Πάνω-κάτω οι στίχοι έλεγαν τα εξής:

Να το φεγγάρι έδυσε, βασίλεψε κι η Πούλια
είναι μεσάνυχτα, περνάει και φεύγει η ώρα,
κι εγώ κοιμάμαι μόνη.

Η αλήθεια είναι ότι ο Ιταλός δεν έφαγε αμάσητη την προσποίηση, αλλά καθώς η κοπέλα του γέμισε το ποτήρι με κρασί και σήκωσε και το δικό της στην υγειά του, έδωσε τόπο στην οργή (τελικά αυτές οι Ναπολιτάνικες οργές μπορεί να μην είναι και τόσο σόι) και το άφησε να περάσει αλλάζοντας θέμα γρήγορα. Μετά όμως διπλάρωσε δήθεν στο άσχετο το μαρτυριάρη μεταδιδάκτορα και του είπε δήθεν φιλικά "Αυτό που έκανες δεν ήταν σωστό". Ψύχραιμος ο Έλλην (από γκράντε προφεσόρους στην Ελλάδα άλλο τίποτα, οπότε δε μάσαγε) εξήγησε στον λάτρη του ελληνικού πολιτισμού ότι η Σαπφώ δεν διδάσκεται στο πρωτότυπο στα ελληνικά σχολεία. "Κι εσύ πού το ήξερες τότε;" ρώτησε ο πονηρός επιστήμων, αλλά ο άλλος εξήγησε ότι οι στίχοι είχαν γίνει τραγούδι (στα νέα ελληνικά, εννοείται) και το ήξερε από εκεί.

Έλεγε αλήθεια· θυμάμαι τουλάχιστον ένα τραγουδι με αυτούς τους στίχους, σε μουσική Μιχάλη Τερζή που είχε τραγουδήσει η Κρίστη Στασινοπούλου σε κάτι Αγώνες Τραγουδιού που είχε οργανώσει ο Χατζιδάκις στην Κέρκυρα στις αρχές της δεκαετίας του 1980 - αργότερα το είπαν κι άλλες ερμηνεύτριες. Ίσως να υπάρχει και άλλη μελοποίηση, δεν είμαι βέβαιος. Το ποίημα βέβαια και κατ' επέκταση το περιστατικό το θυμήθηκα από μια τελείως άλλη αφορμή: επειδή απόψε το φεγγάρι και η Πούλια θα ανατείλουν και θα δύσουν μαζί (δείτε σχετικά εδώ) και σκέφτηκα ότι θα ήταν μια αφορμή να δω επιτέλους καθαρά πώς μοιάζει η Πούλια, κι αν έχει όντως εφτά παιδιά (όπως ισχυρίζεται ένα άλλο τραγουδάκι, του Ελύτη, που μελοποίησε ο Θεοδωράκης στις Μικρές Κυκλάδες).

Αλλά μάλλον θα έχει συννεφιά εδώ που βρίσκομαι, οπότε εσείς στην Ελλάδα δείτε και πείτε μου, εντάξει;

Περιμένω.



Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά τραγουδάει τη "Μάγια" από τις Μικρές Κυκλάδες του Μίκη Θεοδωράκη, σε στίχους (γραμμένους για τραγούδια) του Οδυσσέα Ελύτη. Πάντα είχα την απορία πώς είναι να είσαι "ο άντρας του ουρανού", πώς την αγκαλιάζεις τη Μάγια, δεν καίγεσαι; Αλλά βλέπω διάφορους καμένους γύρω-γύρω και πονηρεύομαι...

Σ.Σ. Ενίοτε άλλα ξεκινάς να γράψεις, άλλα σου προκύπτουν. Πριν κάνα μήνα σχολίαζα σε μια ανάρτηση ένα ποίημα της Σαπφούς που εντόπισα σε έναν τοίχο στο Λέιντεν. Εκατόν ένα είναι τα ποιήματα στους τοίχους της πόλης (μετρημένα), τα δύο στα ελληνικά: το προαναφερθέν επίγραμμα της Σαπφούς και τα "Κρυμμένα" του Καβάφη. Στην τελευταία λεξούλα εκείνης της ανάρτησης σχολίασα, αστειευόμενος, ότι θα ψάξω να βρω και τυχόν τρίτο ελληνικό ποίημα - ει δυνατόν από στρέιτ ποιητή. Ο αστεϊσμός δεν έτυχε ευμενούς αποδοχής από ένα μέρος του αναγνωστικού κοινού: η Γωγούλα αντέδρασε κάπως, υπενθυμίζοντάς μου (ακουσίως μάλλον) ότι σε ορισμένα θέματα τα αστειάκια μπορούν να παρεξηγηθούν και να τρέχεις μετά και να μη φτάνεις (ειδικά άμα σε τουλουμιάσουν μαζί με διάφορους μάλλον αντιπαθητικούς τύπους κάτω από μια κοινή ταμπέλα).

Από την άλλη βέβαια προβληματίστηκα κιόλας με τον εαυτό μου: γιατί άραγε έκανα το συγκεκριμένο σχόλιο; Φαντάζομαι ότι δεν θα μου πέρναγε από το μυαλό να αναζητήσω κανέναν τρίτο "όχι στρέιτ" αν οι εκπρόσωποι της ελληνικής ποίησης ήταν ο Αρχίλοχος και ο Σεφέρης, ο Ευριπίδης και η Κική Δημουλά. Εξορθολογίζοντάς κάπως το πράγμα αργότερα, διαχώρισα τις περιπτώσεις: εικάζω ότι η Σαπφώ μπήκε στους 101 ως γυναίκα μάλλον (και δη της αρχαίας Ελλάδας) και όχι ως σεξουαλικός προσανατολισμός. Ο Καβάφης πάλι, είναι από τις πιο σημαντικές ποιητικές φωνές του νεώτερου ελληνισμού, σκέφτομαι όμως ότι ενδεχομένως αναγνωρίστηκε διεθνώς με διαπιστευτήρια και σεξουαλικής ταυτότητας (δηλαδή ότι ένα σημαντικό μέρος του έργου του εύρισκε απήχηση στην κοινότητα των ανθρώπων ομοερωτικού προσανατολισμού). Μια γρήγορη ματιά στην εκπροσώπηση άλλων ποιητών στους τοίχους της πόλης, πληροφορεί ότι μια χαρά στρέιτ κόσμος κυκλοφορεί εκεί, κι αν τυχόν εγώ θα προτιμούσα τον Εγγονόπουλο από το Μαρινέτι και τον Ελύτη από το Νερούδα, μικρή σημασία έχει.

Ξαναδιαβάζω την προηγούμενη παράγραφο, και αναρωτιέμαι πόσο θα άλλαζε το νόημα αν επέλεγα λιγότερο politically correct φρασεολογία, όχι αναγκαστικά χυδαία, αλλά λιγότερο στραμπουληγμένη σε σχέση π.χ. με την έκφραση "κοινότητα ανθρώπων ομοερωτικού προσανατολισμού", που υπονοεί ότι οι άνθρωποι που συνωθούνται πίσω από το ακρωνύμιο LGBT (ελληνιστί ΛΟΑΤ) αποτελούν όντως μια "κοινότητα" και διαθέτουν παρεμφερή χαρακτηριστικά. Το θέμα προσφέρεται για διάφορες απλοποιήσεις ή και γελοιοποιήσεις, αλλά αν και δε με έχει απασχολήσει ιδιαιτέρως σοβαρά, σκέφτομαι ότι ανάγεται εν τέλει στον αν θεωρείς ότι οι σεξουαλικές προτιμήσεις αφορούν κάτι που οι άνθρωποι "είναι" ή κάτι που "κάνουν".

Στη δεύτερη περίπτωση (που κατ' αρχήν την προτιμώ, αλλά ο κάθε ενδιαφερόμενος ξέρει για τον εαυτό του καλύτερα), νομίζω ότι μια χαρά μας καλύπτουν τόσο τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη όσο και αυτά της Σαπφούς, χωρίς να φοβηθούμε μήπως ταυτιστούμε με κάτι που δεν "είμαστε". Άλλωστε λίγους ανθρώπους ξέρω που δεν θα αισθάνθηκαν κάποτε (ανεξαρτήτως φύλου ή προτιμήσεων) το βάρος αυτού του "κοιμάμαι μόνη", είτε το λέει η Σαπφώ είτε εικοσιπέντε αιώνες αργότερα ένας Ναπολιτάνος προφεσόρε, είτε με κάποιες άλλες λέξεις ένας χαμηλών τόνων υπάλληλος στην οδό Λέψιους ή μια λίγο άρρωστη και ίσως μπερδεμένη αλλά πολύ γλυκειά κοπέλα πάνω στην ακμή της ή ένας όχι και τόσο γλυκός μεσήλιξ σε απαρχές παρακμής.

Κοιτάζω το νυχτερινό ουρανό· τα αιώνια σύννεφα. Είναι μεσάνυχτα· περνάει και φεύγει η ώρα.