Ο αρχαίος Ρήνος

Πίνακας μιας ορισμένης ζωγραφικής με ενσωματωμένες παρτιτούρες, κάπου στο πεντηκοστό σκαλί, λίγο πριν φτάσεις στον τρίτο όροφο.

Πάνω από την πόρτα είναι γραμμένος στα λατινικά ένας αριθμός: MDCCLXXIV. Νομίζω σημαίνει 1774, εποχή καθ' ημάς τουρκοκρατίας, λίγο πριν επαναστατήσουν οι μετέπειτα Ηνωμένες Πολιτείες. Δε θυμάμαι αν υπήρχε ανεξάρτητη Ολλανδία τότε, ίσως ναι, αλλά μπορεί και να ήταν τμήμα καμμιάς αυτοκρατορίας. Σπρώχνω την πόρτα και περνάω ανάμεσα στα παρκαρισμένα ποδήλατα, μέχρι να φτάσω στο πορτάκι που βγάζει στην εσωτερική σκάλα. Παίρνω μια ανάσα σχετικά βαθιά, και ανεβαίνω τα πρώτα 14 σκαλιά. Στροφή δεξιά, ακολουθούν άλλα 4. Εδώ δεν υπάρχει ακόμα κάποιος εσωτερικός διάκοσμος. Ανεβαίνω με τη φόρα μου τα επόμενα 15 - σύνολο 33 αυτή τη στιγμή. Από την πόρτα του διαμερίσματος στο δεύτερο όροφο με κοιτάει ένας αυτοκόλλητος Φρανκ Ζάππα. Τον κοιτάω κι εγώ - μοιάζουμε λίγο φατσικά, μου λένε. Μπα, καμμία σχέση.

Ξαναστρίβω δεξιά ολοταχώς για τα επόμενα 7 - κάπου εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Κοιτάω με κάποια ελπίδα τις νότες στην παρτιτούρα που είναι κολλημένη πάνω στον πίνακα ζωγραφικής δεξιά μου. Παίρνω άλλη μια βαθιά ανάσα και προσπαθώ να κάνω με τη μία τα επόμενα 15. Ο πίνακας πατάει στο σκαλοπάτι νούμερο 50, με πέντε άκομα φτάνω στον 3ο όροφο. Η κόρη του Αλφόνς από κάτω έχει κολλήσει μια ζωγραφιά της στην πόρτα. Σταματάω δήθεν για να τη χαζέψω, στην πραγματικότητα για να πάρω άλλη μια ανάσα. Ξεκινάω για τα επόμενα 8 - το επόμενο κεφαλόσκαλο είναι στο νούμερο 63. Φτάνω με κομμένη την ανάσα, αλλά η πόρτα του διαμερίσματός μου φαίνεται πια. Σέρνομαι στα τελευταία 14 με τα πνευμόνια στο στόμα. Η πόρτα του Ρέιμοντ δίπλα ανοίγει και βγαίνει η κορούλα του, ετών 4, και με κοιτάει με περιέργεια όπως ανηφορίζω κατακόκκινος, βαριανασαίνοντας. Κάνω μια απόπειρα να χαμογελάσω, χωρίς πολύ επιτυχία. Η μικρή μου λέει κάτι προφανώς στα ολλανδικά, την ώρα που αισίως φτάνω στο 77ο και τελευταίο σκαλί. Η μαμά τη φωνάζει από μέσα και ευτυχώς φεύγει χωρίς να περιμένει απάντηση. Περιστρέφω το κλειδί στην κλειδαριά και σωριάζομαι στον καναπέ κάθιδρος και εξουθενωμένος.

Το σπίτι έχει άφθονο φως, καθώς είναι διαμπερές - ο ήλιος μπαίνει το πρωί από τη μία πλευρά και το απόγευμα από την άλλη, αν και οι έννοιες "πρωί" και "απόγευμα" πρέπει να ερμηνευτούν πιο διασταλτικά εδώ στα βόρεια από ό,τι στη Μεσόγειο, όπως και η λέξη "ήλιος" άλλωστε. Καθώς επανέρχεται η αναπνοή μου, σκέφτομαι ότι δεν θα έπρεπε να γκρινιάζω και τόσο για τον αριθμό των σκαλιών: οι σκάλες είναι στην πραγματικότητα σαφώς λιγότερο απότομες από τη μέση ολλανδική σκάλα, και η έκταση του σπιτιού ζηλευτή για τα ολλανδικά δεδομένα, και μάλιστα σε ένα και μόνο όροφο. Βέβαια ο όροφος αυτός ήταν κάποτε η σοφίτα του παλιού εργαστηρίου - το κτίριο γράφει με μεγάλα ανάγλυφα γράμματα το όνομα του πρώτου ιδιοκτήτη και το είδος της επιχείρησης που φιλοξενούσε: βιβλία και εκτυπώσεις. Η τελευταία ανακατασκευή πρέπει να έγινε το 1985, καθώς μια ανακοίνωση στην είσοδο μας καλεί να κάνουμε ένα ρεφενέ πάρτυ για τα 25 χρόνια του σπιτιού, κάπου τον Αύγουστο. Θα φροντίσω να είμαι σε διακοπές, μάλλον.

Ζω εδώ μέσα σχεδόν δυο βδομάδες και άκόμα δεν το έχω εξερευνήσει πλήρως. Το παρέλαβα επιπλωμένο και εξοπλισμένο, σε μια ελάχιστα τσιμπημένη τιμή αλλά γαργαλιστικό από πολλές άλλες απόψεις, τόσο από θέση όσο και από θέα, για να μην αναφερθώ στην προχωρημένη διαρρύθμιση με το πολλά υποσχόμενο υπερυψωμένο (κατά 11 επιπλέον σκαλιά) διπλό κρεβάτι σχεδόν κολλητά στα κεραμίδια. Βέβαια από τα 77 στα 88 είναι μια ικανή απόσταση, και ελλείψει ειδικών συνθηκών κοιμάμαι στο μονό κρεβατάκι δίπλα στο γραφείο (άρα ακόμα στα 77 σκαλιά). Υπό άλλες συνθήκες δε θα συζητούσα τέτοια σκαλοταλαιπωρία - με πατημένα τα σαράντα (χρόνια) και τα εκατό (κιλά) και την τελευταία χρονιά που έκανα κάτι σα γυμναστική να είναι πριν ακόμα την τελευταία ανακατασκευή του κτιρίου, περίπου στα δεκάξι ή δεκαεφτά μου. Αλλά τώρα έχω πάρει γενναίες αποφάσεις, κι όπως συμβαίνει κατά κανόνα με τις γενναίες αποφάσεις συχνά δεν αρκεί η γενναιότητα από μόνη της, αλλά απαιτούνται και μια σειρά πρακτικά μέτρα. Αν θες να αγιάσεις δεν πας στο red light district, πας σε μοναστήρι. Κι αν θες να βάλεις στη ζωή σου μια ώρα ήπιας άσκησης, νοικιάζεις ένα σπίτι στο κέντρο του Λέιντεν, ακριβώς μισή ώρα περπάτημα από τη δουλειά σου. Μισή να πας, μισή να έρθεις, νάτη η ώρα. Βάλε και άλλα 77 σκαλιά στο καπάκι. Όχι, παίζουμε...

Το σπίτι βρίσκεται στις όχθες ενός καναλιού. Κοιτώντας τις ταμπέλες στο δρόμο παρατηρώ ότι δίπλα στα κανάλια δεν γράφει το αναμενόμενο "-straat" στο τέλος, αλλά μπροστά από το όνομα υπάρχει η λέξη "oude". Είχα την εντύπωση ότι σήμαινε το κανάλι, ή καταχρηστικά κάτι σαν το ελληνικό "οδός". Όμως δεν είναι ουσιαστικό, είναι όπως φαίνεται επίθετο, αντίστοιχο με το αγγλικό "old" και σημαίνει κατά λέξη "αρχαίος" (το oud χωρίς το τελικό e σημαίνει παλιός). Προφανώς πολλά μου διαφεύγουν από την ολλανδική γλώσσα, το γεγονός πάντως είναι ότι μένω στον αρχαίο Ρήνο αν έχω καταλάβει καλά, και κοιτώντας το μικροσκοπικό καναλάκι που ρέει αδιόρατα τα καφετιά νερά του από κάτω, έχω την εντύπωση ότι κοτζάμ Ρήνος, μέγας ποταμός της Ευρώπης, μάλλον ξεφτίλα είναι να καταλήγει σε αυτή τη νερολακκούβα με τις επίπεδες βαρκούλες και τις μικροσκοπικές γεφυρούλες που διασχίζω καθημερινά.

Φυσικά τις απορίες μου τις εκφράζω μεγαλοφώνως στη δουλειά και ο συνάδελφος που μένει στο ίδιο κανάλι, κάτι σπίτια παραπέρα, μου εξηγεί ότι όντως πρόκειται για ένα από τα παρακλάδια του Ρήνου, ο οποίος όμως έχει προ πολλού "ανοίξει" σε ένα μεγάλο δέλτα, γεμάτο κανάλια, λιμνούλες και παραποτάμους, το οποίο στην ουσία είναι όλο το νότιο κομμάτι της χώρας που ζούμε: η Ολλανδία είναι ένα πλέγμα ποταμών, αποξηραμένων βάλτων και προσχώσεων. Και ναι, τό κάπως μίζερο καναλάκι μας λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα καταλήγει στον Ατλαντικό, ενώ λίγο πιο πέρα ανατολικότερα, μέσα στην πόλη, ενώνεται με το αρχαίο West και το αρχαίο Singel (εντάξει, όντως το "κανάλι" δηλώνει εμμέσως η λέξη) και πιο πίσω με άλλα και άλλα κανάλια, μέχρι να φτάσει εκεί που ο Ρήνος ακόμα μπορεί να θεωρηθεί ένας ποταμός που ρέει.

Ένα γνωστό απόφθεγμα λέει ότι "ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο, και οι Ολλανδοί την Ολλανδία", πράγμα που ίσως ισχύει αν σκεφτεί κανείς ότι η πόλη μας βρίσκεται κατά τι κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, και οι συνεχείς διευθετήσεις των ποταμών και τα φράγματα (ήδη από το μεσαίωνα) έχουν μετατρέψει σε γη αυτό που κάποτε ήταν θάλασσα. Οι πόλεις υψώθηκαν με κόπο και κόστος μέσα στα νερά. Κοιτάζω έξω από το παράθυρο για να καταλάβω από πού προέρχεται ο ήχος από τις καμπάνες που δονεί την ατμόσφαιρα κάθε μισή ώρα, αν δε μου διαφεύγει κάποιο χτυπηματάκι και στα τέταρτα. Ο βραδινός ήλιος φεγγίζει πάνω από κάτι που θα μπορούσε να είναι ο τρούλος του καθεδρικού, αν δεν είμασταν σε προτεσταντική πόλη. Προλαβαίνω να δω τη φευγαλέα αντανάκλαση της πόλης και του ήλιου πάνω στο τζάμι του παραθύρου καθώς το ξανακλείνω - αμέσως παίρνω τη φωτογραφική μηχανή και αποτυπώνω αυτή τη σπάνια οφθαλμαπάτη.

Ο ήλιος ακολουθεί βαριεστημένα την τροχιά του - αυτήν την εποχή δύει κατά τις 10 το βράδι. Τον Ιούνιο είναι μέρα μέχρι τις 11, μου είπαν. Κάθομαι να χαζεψω τη φωτογραφία στον υπολογιστή και για μια ακόμα φορά σήμερα ακούω τις ρυθμικές καμπάνες να σημαίνουν την ώρα. Περίπου 77 σκαλιά χαμηλότερα, ο αρχαίος Ρήνος λιμνάζει ή στροβιλίζεται αδιόρατα καθώς περνάει μπροστά από την πόρτα του πάλαι ποτέ τυπογραφείου πριν συνεχίσει ήσυχα τον αργό δρόμο του για τον ωκεανό.

Δεν είναι καθρέφτισμα πάνω στον αρχαίο Ρήνο, είναι ο βραδινός ήλιος (γύρω στις εννιά και δέκα) πάνω στο οριζοντιωμένο τζάμι του παραθύρου της σοφίτας μου.