Κρητικοί και Κριτική

Κάνα δυο μέρες πριν τα μαζέψω οριστικά από το Ηράκλειο, βρέθηκα να ψάχνω μια ανύπαρκτη συναυλία του Κωστή Αβυσσινού στα Σπήλια ή το Σκαλάνι. Τελικά η πληροφορία περί συναυλίας ήταν μούφα, ωστόσο τον Αβυσσινό τον πέτυχα λίγες μέρες αργότερα στην Ικαρία, στο Φεστιβάλ Πολιτισμικών Διαλόγων Ίκαρος, μαζί με την Ουγγαρέζα Marta Sebestyen σε μια μουσική συνύπαρξη που ήταν όντως απρόσμενη. Με στεναχώρησε λίγο μόνο το γεγονός ότι ο κακομοίρης ο Αβυσσινός δεν βρήκε στην Ικαρία τους συμπαραστάτες που θα ήθελε ανάμεσα στο κοινό – λίγα κοινά πράγματα έχουν οι μουσικές μας παραδόσεις, κι όλα τα γυρίσματα του Ροδινού που έπαιζε ήταν σχεδόν εξίσου αλλότρια για τους καριώτες θεατές όσο και τα ουγγαρέζικα της Marta, χώρια που κανείς δε σηκώθηκε να χορέψει πεντοζάλη (που δεν ήξεραν) και περιορίστηκαν σε ένα σιγανό (χασαποσέρβικου τύπου) προς απογοήτευση και του Αβυσσινού και της κομπανίας του που αλλιώς ήταν μαθημένοι. Στο τέλος έπαιξαν καριώτικο (και μάλιστα τον «σωστό» καριώτικο), αλλά ενώ το κοινό παραληρούσε και χόρευε, έχω την αίσθηση ότι οι μουσικοί από την Κρήτη ήταν εξίσου σε «παράλληλο σύμπαν» με τους απορημένους Ούγγρους την ώρα εκείνη.

Υπάρχει μια ορισμένη "φαινοτυπική" ιδιομορφία σε κάποιες γωνιές του τόπου μας - η Ικαρία ίσως είναι μια τέτοια περίπτωση και η Κρήτη σίγουρα μια άλλη. Στην Κρήτη έζησα τα διόμισι τελευταία χρόνια – φαίνεται πως αυτή η περίοδος έληξε οριστικά, μάλλον. Είναι λίγο νωρίς ακόμα για ανασκοπήσεις και αξιολογήσεις (ακόμα δεν έχω καταφέρει να αποτιμήσω στα σοβαρά πολύ προγενέστερες περιόδους της ζωής μου), σκέφτομαι όμως ότι όλη αυτή την περίοδο αισθανόμουν πάντα κάπως προσωρινός, περαστικός από το χώρο. Δεν είναι μόνο η φύση της δουλειάς μου – άλλοι συνάδελφοι εξίσου ξένοι με τον τόπο και τη νοοτροπία έχουν δεθεί μια χαρά και περνάνε ωραιότατα. Κι εγώ καλά πέρασα, δε λέω, αλλά δε μπορώ να πω ότι ανέπτυξα ισχυρούς δεσμούς, ούτε ότι με διακατέχει κανενός είδους νοσταλγία για την Κρήτη. Έφυγα ήσυχα ήσυχα και δε γύρισα να κοιτάξω πίσω.

H Μανταλένα πάντως το είχε επισημάνει έγκαιρα το πρόβλημα, πριν κάτι μήνες που είχαμε βρεθεί για μια αποχαιρετιστήρια ρακή καθώς εγώ έφευγα υποτίθεται για καλοκαίρι (οριστικά, εν τέλει). Εκείνο το βράδι μου τα είχε χώσει ελαφρώς επειδή κατά τη γνώμη της δεν συμπαθούσα επαρκώς τους Κρητικούς. Προσπάθησα να αποσείσω την κατηγορία, αλλά με πολύ χλιαρά επιχειρήματα. Το αστείο είναι ότι η Μανταλένα είναι μετανάστρια, δεν είναι καν ελληνικής καταγωγής. Ωστόσο αισθάνεται οργανικά ενταγμένη στην κοινωνία της Κρήτης (όχι της Ελλάδας – της Κρήτης), λατρεύει τους Κρητικούς (όχι γενικώς τους Έλληνες) και τους υπερασπίζεται από τα σκωπτικά σχόλια κάτι τύπων σαν εμένα.

Εκείνη την ώρα μου κακοφάνηκε λίγο, αλλά μετά που το ξανασκέφτηκα ψυχραιμότερα, κατέληξα πως η Μανταλένα είχε δίκιο. Όχι με την έννοια της συμπαθειας η αντιπάθειας προς μια κάπως αφηρημένη ολότητα (τους Καριώτες, τους Κρητικούς, τους Πόντιους, τους Έλληνες, τους Ινδιάνους) στην οποία τσουβαλιάζονται και η συμπαθής Μαρία και η αντιπαθής Μαρίκα, και ο καλός Γιωργάκης και ο κακός Κωστάκης. Αλλά με την έννοια ότι πολλά από τα «πολιτισμικά» χαρακτηριστικά που στο μυαλό μερικών ανθρώπων συναποτελούν την «Κρητικοσύνη» μου είναι αδιάφορα ή εντελώς ξένα. Καλώς ή κακώς διαθέτω μια συγκρότηση με διαφορετικές ιεραρχήσεις αξιών από τις κυρίαρχες στη μεγαλόνησο (και αλλού...) και ως εκ τούτου δεν με εγκαταλείπει σχεδόν ποτέ ένα είδος κριτικής διάθεσης απέναντι στον κόσμο – σε όλο τον κόσμο, τόσο στην Κρήτη και στην Ικαρία όσο και στην Αθήνα ή στο Ουζμπεκιστάν.

Θέλω να πιστεύω (και προσπάθησα να το εξηγήσω και στη Μανταλένα πιο πρόσφατα που τα ξαναείπαμε από κοντά) ότι αυτή η κριτική διάθεση δεν με εμποδίζει να χαίρομαι με τα καλά αυτού του τόπου και των ανθρώπων του και δε μου θολώνει το νου όταν κρατάω απόσταση από τα οιονεί "κακά" τους. Θυμάμαι πάντως με συγκατάβαση έναν κάπως σουρρεαλιστικό διάλογο που είχα με μια παρέα Κρητικών το καλοκαίρι που μας πέρασε σε ένα πανηγύρι στην Ικαρία. Έτυχε να καθήσουμε δίπλα, κι είχα μείνει εκστατικός να κοιτάζω την πανέμορφη μελαχροινή κοπέλα της παρέας (αν και οι φίλες μου κοίταζαν εξίσου εκστατικές το συνοδό της) όταν αναφέρθηκε ότι μένω στο Ηράκλειο. Η συμπεριφορά της παρέας άλλαξε κάπως απότομα προς το χειρότερο απέναντί μου - μέχρι που διευκρινίστηκε ότι είμαι από την Ικαρία και απλώς κατοικώ προσωρινά στην Κρήτη. Αμέσως χαλάρωσαν - μου εξήγησαν ότι είναι Χανιώτες, κι ως εκ τούτου δεν συμπαθιούνται με τους Ηρακλειώτες. Έβαλα τα γέλια - ακόμα περισσότερο όταν ανακάλυψα ότι η πανέμορφη μελαχροινή που συνόδευαν οι Χανιώτες ήταν από ένα χωριό στο Λιβυκό που ανήκει ακριβώς στο νομό Ηρακλείου. Κρασί στο κρασί (δεν παίζει ρακή στα καριώτικα πανηγύρια) είπαμε διάφορα χαριτωμένα για τους Κρητικούς και τους Καριώτες, είπαμε ανέκδοτα με Ανωγειανούς, μαντινάδες και ρίβες. Στο τέλος αποτόλμησα να τους διηγηθώ μια ιστορία που μου 'χε τύχει παλιά στα μέρη τους.

Ήτανε καλοκαίρι του 2003 μάλλον, και είχαμε μόλις φτάσει στη Σούδα με πλοίο, μια παρέα βιολόγοι που πηγαίναμε σε ένα συνέδριο. Πήραμε ταξί για Κολυμπάρι - ο ταξιτζής βγήκε στην εθνική με τις πάντες και σε λίγα δευτερόλεπτα είχε φτάσει τα 180. Παρόλες τις προτροπές μας να πάει πιο αργά δεν υποχώρησε καθόλου, προσέξαμε όμως ότι όταν του πιάναμε κουβέντα έκοβε γύρω στα 120-130. Αρχίσαμε να του μιλάμε διαρκώς για οτιδήποτε, και μια και είχε κι εκείνος όρεξη για κουβέντα άρχισε να μας λέει για την κουμπάρα του που ήταν δήμαρχος στην Αθήνα (η Ντόρα Μπακογιάννη, τότε) κι έπειτα δυσανασχέτησε που κανείς μας δεν την είχε ψηφίσει την κουμπάρα. Το αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας ήταν να γυρίσει μπροστά αμίλητος και να πατήσει γκάζι αλλά λίγο πριν φτάσει τα 200 πετάχτηκε η Ρ. από το πίσω κάθισμα (σε μια απελπισμένη προσπάθεια να ξαναπιάσει την κουβέντα) και ρώτησε όλο ενδιαφέρον:

- Έχετε ποντίκια εδώ;

Ο ταξιτζής γούρλωσε τα μάτια, έκοψε ταχύτητα (ουφ...) και γύρισε για να ρωτήσει απορημένος:

- Στην Κρήτη;
- Στην Κρήτη.
- Ποντίκια; Στην Κρήτη;
- Ε, ναι, διαβάσαμε στην εφημερίδα ότι εκεί που γίνονται τα ολυμπιακά έργα, στο Ηράκλειο, έχει γεμίσει ο τόπος ποντίκια.

Το πρόσωπο του ταξιτζή έλαμψε από ανακούφιση. Γύρισε μπροστά πατώντας γκάζι απότομα και διευκρίνισε:

- Στην Κρήτη δεν έχει ποντίκια. Στο Ηράκλειο έχει ποντίκια. Όχι στην Κρήτη.

Προς επιβεβαίωση των λεγομένων του, ένας τετράπαχος αρουραίος διέσχιζε το δρόμο την ώρα που περνούσαμε έξω από τη Μονή Γωνιάς, αλλά φτάναμε πια σώοι και ασφαλείς οπότε είπα να μην το κάνω θέμα. Άλλωστε κι ο αρουραίος μπορεί να μην ανήκε στην Κρήτη (όπως άλλωστε και το Ηράκλειο) - μπορεί να ανήκε κι αυτός σε κανένα παράλληλο σύμπαν.


ΣΣ. Δεδομένου του πνεύματος της ανάρτησης, παρακαλώ η ιστοριούλα με τον ταξιτζή να μη διαβαστεί "διασταλτικά" και να μη θεωρηθεί ότι υποκρύπτει κάποιου είδους απαξία για τους κουμπάρους της Ντόρας, τους Χανιώτες, τους Κρητικούς ή τους ταξιτζήδες συνολικά. Το διευκρινίζω για να με ξανακάνει παρέα η Μανταλένα τώρα που θα έρχομαι μόνο ως τουρίστας πλέον.

Πάντως ήταν ένα σχόλιο ανωνύμου στην προηγούμενη ανάρτηση (που όμως μαζί ψάχναμε το μαγαζί του Αβυσσινού την άλλη φορά, οπότε όχι και τόσο ανωνύμου) που μου θύμισε την καλοκαιρινή συναυλία. Η Marta Sebestyen έγινε αρκετά γνωστή από το μουσικό θέμα της ταινίας "Ο Άγγλος ασθενής" που έγραψε και τραγουδούσε. Ο Κωστής Αβυσσινός (η φωτογραφία του είναι στην κορυφή της ανάρτησης) είναι γιος - και συνεχιστής - του παλιού μουσικού Γιώργη Αβυσσινού από το Σκαλάνι. Από την συναυλία αυτή συγκράτησα ένα δίστιχο που είναι νομίζω του Γιώργου Κουτσουρέλη:

Ήθελα να 'μουν άρωμα που βάνεις στα μαλλιά σου
στην κάθε σου αναπνοή να μπαίνω στην καρδιά σου

Γιατί αυτή η μουσική (και άλλες πολλές) αντιπροσωπεύει μια μορφή "Κρητικοσύνης" που μου αρέσει πολύ περισσότερο από από τα μουστάκια, τα μαύρα πουκάμισα και τα κουμπούρια - κι είναι πολύ πιο πολύτιμη τελικά. Κι ας ξεθυμαίνει το άρωμα σιγά σιγά από το χρόνο και την απόσταση - έτσι κι αλλιώς (όπως λέει μια σουαχίλι παροιμία) τίποτα δεν είναι τόσο μεγάλο που να μην τελειώνει ποτέ.



Ο Κυριάκος Σταυριανουδάκης, μισός Κρητικός και μισός Καριώτης, σε μια τηλεοπτική εκτέλεση του (χανιώτικου) τραγουδιού "Το άρωμα" του Γιώργη Κουτσουρέλη.