(Γ)κρούβαλοι

"Rock and the girl", στην παραλία του Φάρου στην Ικαρία, φωτογραφία δανεισμένη από τον brightoutside στο flickr.

Οι πιο πολλοί χρησιμοποιούν τον όρο "γκρούβαλοι" αλλά εγώ νομίζω ότι η σωστή προφορά είναι "κρούβαλοι" και το αρχικό "γ" μπαίνει λόγω ικαριακής ευφωνίας. Φυσικά μπορεί και να κάνω λάθος, δεδομένου ότι κανείς δεν είναι απόλυτα βέβαιος για την προέλευση του όρου - ορισμένες υποθέσεις επ' αυτού θα αναφέρω στη συνέχεια. Πάντως ο όρος δεν πρέπει να είναι πολύ παλιός - αν και ήταν στα χείλη όλων στα τέλη της δεκαετίας του '90, στις αρχές της δεν τον χρησιμοποιούσε κανείς. Οι άνθρωποι τους οποίους χαρακτηρίζει πάντως ήταν σίγουρα παρόντες στα μακριά ικαριακά καλοκαίρια των εφηβικών μου χρόνων, στις αρχές της δεκαετίας του '80, ίσως και νωρίτερα. Απλά οι ονομασίες ήταν άλλες - ίσως ο απλός όρος "φρικιά" της εποχής να τους κάλυπτε απόλυτα.

Αλλά από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και δεν μιλάμε απλώς για "τα παιδιά με τα μαλλιά και με τα μαύρα ρούχα" και άλλα τέτοια παλιομοδίτικα. Ο όρος τσουβαλιάζει (σε μια γενικά αρνητική νοηματοδότηση) πολύ ετερογενή κόσμο, από mainstream φοιτητές που κάνουν φτηνές εναλλακτικές διακοπές, μέχρι μέλη συνδέσμων ποδοσφαιρικών ομάδων, new age freaks και ποικίλης απόχρωσης ακτιβιστές της ευρείας αριστεράς. Στους παγκοσμιοποιημένους καιρούς μας μπορείς να είσαι με διάφορους τρόπους "εναλλακτικός" (από βιολογικές μπανάνες και φυτικές κρέμες προσώπου μέχρι μεταφυσικό μασάζ και μαγικά λυχνάρια). Μπορείς να έχεις μακριά μαλλιά ή καθόλου μαλλιά ή κατά τόπους μόνο μαλλιά. Μπορεί να φοράς μαύρα ή απλώς "έξυπνα" Τ-shirt με ακτιβιστικό περιεχόμενο ή πολύχρωμα έθνικ ρούχα. Μπορείς να κάνεις ελεύθερο κάμπιγκ στο Να ή κάπου αλλού στην Ικαρία αλλά μπορεί και να είσαι μια χαρά σε δωμάτιο στον Αρμενιστή ή σε φίλους στην Ακαμάτρα. Μπορεί να χορεύεις μια χαρά καριώτικο στα πανηγύρια ή μπορεί να αυτοσχεδιάζεις τον λεγόμενο κρουβαλιώτικο (μια χοροπηδηχτή εκδοχή με ολίγη από σαμανιστικές τελετουργίες και διαπολιτισμικά χαρακτηριστικά κάπως υποσαχάρια). Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι καλοκαίρι, είσαι στην Ικαρία, και ακούς τους ντόπιους να αναφέρονται σε εσένα με τον επίμαχο όρο.

Για τυχόν αμύητους στα ικαριακά πράγματα, διευκρινίζω ότι διακρίνονται ειδικές κατηγορίες κρούβαλων (Αμμουδίτες, Αλάδωτοι, Μοντεχρήστοι κ.ά.), κάθε μια με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Οι Αμμουδίτες π.χ. χαρακτηρίζονται από το στήσιμο σκηνών στην άμμο της παραλίας. Οι Μοντεχρήστοι δεν ονομάστηκαν έτσι από το ομώνυμο ποντίκι στον Ισοβίτη του Αρκά, αλλά από μια μάλλον ηθελημένη παραφθορά του όρου "χρήστης" που την εποχή εκείνη δεν αναφερόταν στο Διαδίκτυο αλλά στην ινδική κάνναβη, μάλλον. Όσο για τους φοβερούς και τρομερούς Αλάδωτους, που είναι κυρίως υπεύθυνοι κατά τα φαινόμενα για τις προστριβές της φυλής με τον ιθαγενή ικαριακό πληθυσμό, έλκουν την ονομασία τους από τις ντομάτες και τα λαχανικά που κλέβουν από τα περιβόλια, και τα τρώνε βέβαια ωμά (χωρίς λάδι).

Είναι προφανές ότι καθένας μπορεί να ανήκει σε παραπάνω από μία κατηγορίες, με μεταβαλλόμενη συμπεριφορά ανάλογα με τη χρονική στιγμή (π.χ. ένας χορτάτος κρούβαλος μάλλον δεν θα δώσει εμφανή σημεία αλαδωτισμού μέχρι να πεινάσει και να την πέσει στο ψητό της διπλανής παρέας στο πανηγύρι, άσε που αρκετοί Μοντεχρήστοι βρίσκονται σε μια κατάσταση μακαριότητας που προσομοιάζει μέχρι παρεξηγήσεως με αυτή στην οποία βρίσκονται πολλοί ιθαγενείς καριώτες). Το ενδιαφέρον είναι ότι παρά την προφανώς υποτιμητική σημασία του χαρακτηρισμού στα στόματα των καριωτών, αρκετοί ενδιαφερόμενοι τον υιοθέτησαν με ενθουσιασμό. Φέτος άκουσα κάμποσους να δηλώνουν υπερηφάνως "γκρούβαλοι" και είχα βρει παλιότερα στο Διαδίκτυο και ένα φόρουμ "γκρούβαλοι Ικαρίας" που τώρα έχει κατέβει, νομίζω.

Σε ένα πρόσφατο ντοκυμαντέρ περί Ικαρίας στους "Πρωταγωνιστές" του Σταύρου Θεοδωράκη, άκουσα τη φίλτατη ηθοποιό Τζένη Μπότση να πραγματεύεται γλωσσολογικώς το θέμα της προέλευσης του όρου στην καθημερινή ομιλία. Η μία εκδοχή που μετέφερε η Τζένη εξηγούσε τον όρο από το αγγλικό "groovy" (που δηλώνει κάποιον που είναι σε κατάσταση ευφορίας), ενώ η άλλη από τη λέξη "κουτρούβαλος" (δηλ. κάποιος που παραπατάει κατερχόμενος ταχέως το επικλινές ικαριακό έδαφος, κοινώς κουτρουβαλάει). Αμφότερες οι ερμηνείες μου φαίνονται κάπως επιφανειακές. Λέω να συνεισφέρω στη δημόσια συζήτηση με δυο άλλες εκδοχές. Την μία την άκουσα προ ετών από μια παρέα Μαγγανιωτίνες, που έλεγαν ότι κρούβαλα λέγανε οι παλιοί κάποια έντομα (σκαθάρια μάλλον) που διπλώνουν τα φτερά τους με τρόπο που μοιάζει σα να κουβαλάνε ένα σακκίδιο στην πλάτη (τυπική εικόνα για ελεύθερους κατασκηνωτές). Ωστόσο όσους γέρους καριώτες ρώτησα σχετικά δεν είχαν ιδέα περί τέτοιου εντόμου και είμαι λίγο διστακτικός να υιοθετήσω τη θεωρία χωρίς επιβεβαίωση από ανεξάρτητες πηγές.

Μια άλλη πιο πιθανή εκδοχή άκουσα το φετινό καλοκαίρι, σύμφωνα με την οποία τα παλιά χρόνια υπήρχε ένας περιφερόμενος μικροπωλητής (πραματευτής) που έστηνε πάγκους στα χωριά και πουλούσε διάφορα μπιχλιμπίδια και μικροπράγματα, όπως κάνουν σήμερα οι κρούβαλοι με διάφορα κοσμηματάκια και αξεσουάρ (κοινώς "λαλάκια") στις παραλίες και τα πανηγύρια. Το επίθετο του ανθρώπου αυτού ήταν Κουρούβαλος ή κάπως έτσι (το επίθετο είναι υπαρκτό, το τσέκαρα στον τηλεφωνικό κατάλογο) και προφανώς όταν οι γεροντότεροι είδαν για πρώτη φορά τα φρικιά να στήνουν πάγκο με μπιχλιμπίδια, τους παρομοίωσαν με το γνωστό τους από παλιά πραματευτή.

Σε κάθε περίπτωση, οι κρούβαλοι είναι πια ένα εποχιακό πλην χαρακτηριστικό είδος της ικαριακής πανίδας. Αν και κατά καιρούς εμφανίζονται μερικοί πιο πρώιμοι (από την άνοιξη) ή πιο έψιμοι (κατά το φθινόπωρο), είναι ένας αποδημητικός καλοκαιρινός πληθυσμός που διεκδικεί τη θέση του στο ικαριακό οικοσύστημα - καμμιά φορά σε αντιπαράθεση με άλλους τοπικούς πληθυσμούς, οπότε μπορεί να ανακύψουν μερικά προβληματάκια σαν αυτά που περιγράφει με χιούμορ ο Νάσος Μπράτσος εδώ ή τα άλλα που διεκτραγωδούν κάποιοι στο indymedia και σε μερικές αυτοσχέδιες μπροσούρες που κολλήθηκαν εδώ κι εκεί φέτος. Αυτή η αλλότρια πανίδα είναι λίαν επιρρεπής σε ορισμένες πρακτικές μάλλον αντιπαθείς (πολλοί μπάφοι, πολλή new age κουλτούρα, πολύ κακή διαχείριση της φύσης από τα "φυσιολατρικά" πλήθη κατασκηνωτών στο φαράγγι του Χάλαρη, πολύ στριμωξίδι στη Λαγκάδα, την Προεσπέρα και - αλίμονο - στην Ακαμάτρα), είναι ωστόσο κοινός τόπος πια ότι οι άνθρωποι ήρθαν για να μείνουν. Και είναι προφανές ότι δεν ήρθαν επειδή τους άρεσαν οι ραδιοπηγές ή το ρασκό ή το μπισκοτόγλυκο - ήρθαν επειδή τους άρεσε ο τρόπος που ζουν και διασκεδάζουν οι καριώτες.

Παρόλη τη γκρίνια που συνεπάγεται για τους ντόπιους (και για μένα) αυτή η κάπως αναγκαστική συμβίωση, νομίζω πως μπορούμε να κάνουμε μερικά πράγματα (ένα κάμπιγκ, π.χ. ή κάποιες δημόσιες υποδομές υγιεινής) που να διευκολύνουν λίγο την κατάσταση και να περιορίσουν κάποιες από την αρνητικές συνέπειές της. Και με μερικές εξαιρέσεις ακραίου αλαδωτισμού, νομίζω πως μια χαρά παρέα μπορούμε να κάνουμε με τα παιδιά. Είναι άλλωστε πολλές φορές που νομίζω πως μάλλον ομορφαίνουν τον τόπο παρά τον λερώνουν - και δεν εννοώ μόνο την κοπέλα της φωτογραφίας.

Εύχομαι πάντως για το καλύτερο - και του χρόνου να 'μαστε καλά.