Του λιμανιού και του σαλονιού

Το μεγαλύτερο μέρος του Αυγούστου το πέρασα στην Ικαρία. Αυτό δεν είναι είδηση (το αντίθετο θα ήταν, μάλλον). Αυτό όμως που σίγουρα ήταν Η είδηση το καλοκαίρι στο νησί μας (και ιδίως στον Εύδηλο) ήταν τα σχέδια για το μπάζωμα (ή κατ' άλλους την επέκταση) του λιμανιού, και - κυρίως - οι αντιδράσεις στα σχέδια αυτά.

Άποψη του Ευδήλου από το πλοίο στο λιμενοβραχίονα (2003). Αριστερά φαίνονται τα εν εξελίξει έργα κατασκευής του υπήνεμου μώλου (σήμερα έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί). Τα διάσπαρτα μπλόκια που είναι ποντισμένα δεξιά σήμερα έχουν απομακρυνθεί. Η περιοχή ανάμεσα στον υπήνεμο μώλο και τα μπλόκια προορίζεται για μπάζωμα. (τη φωτογραφία τράβηξε ο Σπύρος Μ.).

Από τότε που θυμάμαι το εαυτό μου (που σημαίνει τριανταπέντε χρόνια και βάλε) το λιμάνι του Ευδήλου είναι διαρκώς υπό κατασκευήν. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '70, τα πλοία της εποχής, το ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ (που δεν το θυμάμαι) και το ΜΑΡΙΛΕΝΑ (που το θυμάμαι αμυδρά και σίγουρα δεν ήταν ferry-boat) δεν έδεναν στο λιμάνι. Από το μικρό όρμο που είναι η σημερινή πλατεία, ξεμύτιζαν κάτι βάρκες παντός καιρού που πλεύριζαν το καράβι και κατέβαζαν τους επιβάτες και τα υπάρχοντά τους (βαλίτσες, μπόγους, καλάθια, κατσίκες ζωντανές), ενίοτε με το στανιό, καθώς οι ατρόμητοι βαρκάρηδες ανταγωνίζονταν λυσσασμένα ποιος θα φορτώσει τους περισσότερους. Η διαδικασία εμπεριείχε μια γερή δόση τυχαιότητας, και έχουν αναφερθεί περιπτώσεις όπου αποσκευές (κάποτε και επιβάτες) πλατσούριζαν εν τέλει στα νερά, ειδικά άμα είχε φουρτούνα. Κάπου στα μέσα της δεκαετίας θυμάμαι το ΜΙΑΟΥΛΗΣ να πλευρίζει σε μια μικρή προβλήτα που βρίσκεται εσωτερικά του σημερινού μώλου, και να ξεφορτώνει αποσκευές με το βίντσι (ενδεχομένως και αυτοκίνητα, αν και μου έχουν πει ότι υπάρχει φωτογραφία που δείχνει φόρτωμα ή ξεφόρτωμα γαϊδάρου που φοράει παντελόνι στα πίσω πόδια και ψαθάκι στο κεφάλι, αλλά αυτό μπορεί να είναι και τυπικό ικαριακό παραμύθι). Στην ίδια προβλήτα ξεφόρτωνε και το ΕΛΛΗ που ήταν νομίζω και οχηματαγωγό.

Φωτογραφία του Ευδήλου της δεκαετίας του '70 που αλιεύθηκε στην ιστοσελίδα http://www.flickr.com/groups/ikaria/pool/ και την έχω χρησιμοποιήσει και σε μια παλιότερη ανάρτηση. Φαίνονται τα μπλόκια γύρω-γύρω στην πλατεία.

Για κάμποσα χρόνια γύρω-γύρω στην πλατεία (όπως φαίνεται στην ασπρόμαυρη φωτογραφία άνωθεν) υπήρχαν τοποθετημένα τα μπλόκια που θα χρησιμοποιούντο για την κατασκευή του κυρίως λιμένα. Κάποτε φτιάχτηκε το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού κυματοθραύστη και ο προσήνεμος μώλος που δένουν τα πλοία μέχρι σήμερα - έχει τύχει να αναφέρω εδώ με μια άλλη αφορμή κάτι χαριτωμένα περιστατικά από αυτή την κατασκευή. Θυμάμαι τον πρώτο κατάπλου επιβατηγού-οχηματαγωγού πλοίου στον Εύδηλο μετά από πολύ καιρό που η επικοινωνία ήταν εφικτή μόνο μέσω Αγίου Κυρήκου. Ήταν το ΙΚΑΡΟΣ, που κατέφθασε ένα σημαδιακό απόγευμα σφυρίζοντας διαρκώς από τον Αρμενιστή ακόμα, ανάμεσα σε καμπάνες που χτυπούσαν και αλαλαγμούς του συγκεντρωμένου πλήθους. Οι επιβάτες έτυχαν υποδοχής αντίστοιχης με αυτών που γύριζαν από την εξορία μετά τη χούντα - μόνο στους ώμους δεν τους σήκωσαν. Ήταν το "δικό μας" πλοίο, μαζί με το ΣΑΜΑΙΝΑ, το πλοίο της "δικής μας" εταιρίας λαϊκής βάσης που θα έσπαγε την απομόνωση του νησιού.

Η εταιρία φαλίρισε τάχιστα, αν και το ΙΚΑΡΟΣ μας συντρόφεψε κάμποσα καλοκαίρια μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80. Στις αρχές της πάντως προλάβαμε να εξασκηθούμε κάμποσο σε βουτιές από την προβλήτα, καθώς το μόνο άλλο καραβάκι που έκανε αραιά και που την εμφάνισή του ήταν το εμπορικό "ΚΑΛΗ ΑΡΧΗ" που κουβάλαγε τσιμέντα και τούβλα και μπουκάλες υγραερίου. Άλλα πλοία ανέλαβαν δράση και καθώς το νησί γινόταν σιγά σιγά τουριστικός προορισμός και η κίνηση αυξανόταν, γινόταν επίκαιρη η συζήτηση για την πιθανή επέκταση του λιμανιού ώστε να μην το πιάνουν οι βορειανατολικοί άνεμοι (ο γραίγος, για τους τακτικούς αναγνώστες του ιστολογίου) και να μπορούν να παραμένουν προστατευμένα τα πλοία.

Φυσικά, σχέδια υπήρχαν άφθονα, λεφτά δεν υπήρχαν. Όντας τμήμα μιας περιφέρειας (Βορείου Αιγαίου) από τις φτωχότερες της χώρας, και μάλιστα σαφώς το φτωχότερο κομμάτι της (πίσω από Λέσβο, Χίο, Σάμο), με εμφανή ανταγωνισμό για πόρους τόσο με τα άλλα νησιά αλλά όσο και ανάμεσα στη σοφράνο (Βόρεια) και τη σταβέντο (Νότια) πλευρά της, η Ικαρία κατέληγε πάντα με τα ψίχουλα του τραπεζιού των χρηματοδοτήσεων. Έτσι, τα τελευταία είκοσι χρόνια, είδαμε μόνο μια μικρή επέκταση του λιμενοβραχίονα κατά 100 μέτρα (από τα 300 που είχαν σχεδιαστεί αρχικά, λόγω έλλειψης πιστώσεων, βέβαια), την οποία μάλιστα πέρσι το χειμώνα μισοέσπασε εδώ κι εκεί το κύμα ή η αστοχία υλικού, κατά μερικούς (αστοχία μυαλού, κατ' άλλους).

Άποψη της εξωτερικής πλευράς του λιμενοβραχίονα από την άκρη προς τον Κόφινα. Ορισμένα από τα μπλόκια που χρησιμοποιήθηκαν για την πιο πρόσφατη επέκταση έχουν πάρει κλίση και σε ένα δυο σημεία έχουν αποχωριστεί, δημιουργώντας μερικά κενά στην επιφάνεια. Ατυχία, αστοχία υλικού, ή απλώς τσαπατσούλικη δουλειά; (Φωτογραφία Β., 2008)

Η σημαντικότερη μέχρι πριν λίγους μήνες εξέλιξη υπήρξε η (σχεδόν ολοκληρωμένη σήμερα) κατασκευή ενός υπήνεμου μώλου στην απέναντι πλευρά (δεξιά της σημερινής πλατείας, αριστερά στη φωτογραφία στην κορυφή της ανάρτησης), μαζί με έναν υπό κατασκευή ανισόπεδο δρόμο πρόσβασης, που θα επιτρέψει την κυκλοφορία οχημάτων παρακάμπτοντας την πλατεία, χωρίς να απαιτούνται τα σημερινά άθλια μποτιλιαρίσματα τόσο στο στενό δρομάκι που υποτίθεται ότι εξυπηρετεί τώρα την κίνηση όσο και στην ευρύτερη περιοχή, ειδικά τους θερινούς μήνες.

Μέχρι εδώ καλά - όλοι ευχαριστημένοι. Το πρόβλημα δημιουργήθηκε όταν ξαφνικά (ή όχι και τόσο ξαφνικά) έγινε ευρέως γνωστό ότι έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα "Αλιεία" του 3ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης μια πίστωση για την κατασκευή αλιευτικού καταφυγίου μέσα στο λιμάνι. Τα σχέδια του καταφυγίου (για το οποίο αυτό καθεαυτό επίσης δεν υπάρχει η παραμικρή αντίρρηση) περιελάμβαναν και μια παράμετρο που δεν φαίνεται να είχε αξιολογηθεί και τόσο αρχικά: την επέκταση κατά πλάτος (δηλαδή το μπάζωμα) της σημερινής πλατείας, αλλού κατά δέκα μέτρα, αλλού κατά είκοσι, αλλού κατά τριάντα. Η αιτιολόγηση της επιλογής αυτής υπήρξε κάπως ασαφής: άλλοι έλεγαν ότι είναι απαραίτητη για λόγους αύξησης του βάθους του "καταφυγίου" (ώστε εν τέλει να εξελιχθεί σε μαρίνα για σκάφη αναψυχής), άλλοι για λόγους επέκτασης του δρόμου που οδηγεί στον προσήνεμο μώλο ώστε να γίνει διπλής κατεύθυνσης (παραλείποντας ωστόσο ότι μετά το πέρας του προτεινόμενου μπαζώματος και για κάμποσες δεκάδες μέτρα μέχρι το μώλο ξαναγίνεται το στενό φιδωτό δρομάκι που πάντα ήταν) και άλλοι τέλος αναφέρθηκαν στην ανάγκη δημιουργίας επιπλέον χώρου είτε για τραπεζοκαθίσματα είτε για πάρκιγκ (αξιέπαινες δραστηριότητες, πλην χωρίς ιδιαίτερη σχέση με αλιεία και λιμάνια παρόλα αυτά).

Φυσικά προκλήθηκαν αντιδράσεις, που οργανώθηκαν τελικά γύρω από ένα κοινό κείμενο (μπορείτε να το διαβάσετε εδώ) και μια διαδικασία συλλογής υπογραφών που τον Ιούλιο ήταν περίπου 300 αλλά τέλη Αυγούστου ήταν κάπου 800 - για ένα χωριό με αισθητά λιγότερους μόνιμους κατοίκους τα παραπάνω νούμερα είναι σημαντικά, ακόμα και αν περιλαμβάνουν ικανό αριθμό μη μόνιμων. Δεν είναι το θέμα της ανάρτησης και δεν θα χρησιμοποιήσω το ιστολόγιο για να αναλύσω τα επιχειρήματα της κάθε πλευράς, που συχνά ήταν σοβαρά και συγκροτημένα εκατέρωθεν (έχοντας φίλους κι από εδώ κι από κεί, πέρασα πολλές ώρες συζητώντας το θέμα ιδιωτικώς). Θα επισημάνω απλώς ότι η αντίδραση φέρνει και κόντρα αντίδραση, και με δεδομένη την παραδοσιακή κουλτούρα διαλόγου που μας χαρακτηρίζει ως Καριώτες και ως Έλληνες, σύντομα όλοι ήτανε μαλλιά-κουβάρια.

Έτσι, σε πολλές συζητήσεις που παρακολούθησα σε σπίτια και καφενεία και πλατείες, αλλά και σε ανοιχτές εκδηλώσεις που οργανώθηκαν, ακούστηκαν διάφορα χαριτωμένα πράγματα ένθεν-κακείθεν, όπως ότι δεν είναι δυνατόν ο Δήμαρχος του Κόμματος (ένα είναι το Κόμμα), να δέχεται λεφτά από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ότι δε χρειάζεται αλιευτικό καταφύγιο διότι δεν υπάρχουν ψαράδες, ότι αυτοί που δεν το θέλουν είναι τρομοκράτες-οικολόγοι, ότι αυτοί που το θέλουν έχουν προσωπικό συμφέρον διότι πουλάνε μπάζα για το μπάζωμα, ότι οι οικολογούντες είναι οι νεκροθάφτες του Ευδήλου, ότι οι μελετητές του έργου είναι οι νεκροθάφτες του Ευδήλου, ότι όσοι αντιδρούν εξυπηρετούν συμφέροντα άλλων χωριών (κατά το άλλων χωρών, μάλλον), ότι οι υποστηρικτές του έργου θα πάρουν μίζες, ότι οι αντίπαλοι του έργου είναι υποκινούμενοι (υπονοείται κόμμα ανταγωνιστικό του ενός Κόμματος), ότι η μελέτη είναι παρωχημένη/ανύπαρκτη/για τα μπάζα, ότι το διακινούμενο κείμενο με τις υπογραφές είναι βλακείες/κωλόχαρτο/για τα μπάζα, ότι δεν ξέρετε τι σας γίνεται (αμφότεροι) κλπ. Το πράγμα σε κάποιες περιπτώσεις έγινε ελαφρώς γραφικό (π.χ. "είμαι ναυτικός και ξέρω πώς γίνονται τα λιμάνια" ή "είστε απόγονοι αυτών που πήραν τις μίζες επί τουρκοκρατίας και δεν άφησαν να γίνει το λιμάνι τότε" ή "άμα δεν γινόντουσαν έργα θα ζούσαμε ακόμα σε σπηλιές") ή εξελίχθηκε σε χοντράδες επί προσωπικού ("εσύ έφτιαξες οικόπεδάκι πάνω στο μπάζωμα, τι μιλάς τώρα", "εσύ είσαι αγράμματος και να σκάσεις", "εσύ έχεις φτιάξει τριώροφο και μας το παίζεις οικολόγος;") ή σε περισπούδαστες ιδεολογικές τοποθετήσεις ("είναι επαναστατικό καθήκον να ...", "όχι στην παντοκρατορία των ειδημόνων").

Ήταν περίπου αδύνατον να βγεις βόλτα χωρίς να αντιμετωπίσεις την ερώτηση "εσύ με ποιους είσαι;" Πέτυχα άπειρους καβγάδες εν μέση οδώ, οικογένειες που τα μέλη τους διαπληκτίζονταν στο οικογενειακό τραπέζι, μια γενικευμένη καχυποψία ανάλογα με την εικαζόμενη τοποθέτησή σου. Προσωπικά δεν κρύβω ότι βλέπω με περισσότερη συμπάθεια τα επιχειρήματα της πλευράς που αντιδρά στο έργο (ωστόσο όχι ΟΛΑ της τα επιχειρήματα, γι' αυτό και η υπογραφή μου δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογό τους). Κατανοώ όμως σε κάποιο βαθμό και τη λογική εκείνων που αντιλαμβάνονται το έργο ως έχει (με το μπάζωμα) σαν "πρόοδο" για το ταλαιπωρημένο νησί τους - έτσι έχουμε μάθει επί γενιές να σκεφτόμαστε, και οι ευαισθησίες για το περιβάλλον είναι χαρακτηριστικό περισσότερο των κατοίκων των πόλεων μάλλον παρά της υπαίθρου. Ίσως γι' αυτό το λόγο οι αντιμαχόμενοι το μπάζωμα είναι κυρίως "καλοκαιρινοί" κάτοικοι, ενώ οι υποστηρικτές ίσως λίγο πιο "χειμωνιάτικοι". Ίσως γι' αυτό επίσης η δημοτική πλειοψηφία (βασικοί εισηγητές του μπαζώματος και ένθερμοι υποστηρικτές του) προς το παρόν σιωπά περιμένοντας "να φύγουν οι καλοκαιρινοί" και να υπάρξουν ευνοϊκότεροι συσχετισμοί για να γίνουν τα πράγματα όπως έχουν σχεδιαστεί.

Δεν ξέρω τι θα γίνει τελικά. Κάπου μου αρέσει που ένας κόσμος συζητάει και παθιάζεται για θέματα που αφορούν την ποιότητα ζωής μάλλον παρά την τσέπη του. Βέβαια δε με χαροποιεί πάντα η ποιότητα του διαλόγου - ειδικά όταν όσοι αντιδρούν στο έργο θεωρούνται λιγότερο Καριώτες ή άνθρωποι "του σαλονιού" και αντίστροφα όσοι το υποστηρίζουν "υποψήφιοι μιζαδόροι" ή συλλήβδην "πρωτόγονοι". Χαίρομαι όμως που υπάρχει η κουβέντα - κι ας εκτοξεύονται και κουταμάρες πότε πότε. Υποψιάζομαι βέβαια ότι με βάση τη λαμπρή παράδοση τόσο της κεντρικής εξουσίας όσο και των τοπικών αρχών της νήσου στο να αφουγκράζονται τις ανησυχίες των πολιτών, οι αντιδράσεις θα λάβουν εν τέλει την αρμόζουσα θέση κάπου ανάμεσα στα παλαιότερα των υποδημάτων και τον κάλαθο των αχρήστων. Φυσικά αυτό δεν θα είναι το τέλος της ιστορίας - όπως διδάσκει η ανάλογη εμπειρία της Νάξου και άλλων περιοχών της χώρας, κάποιοι ενδέχεται να κινηθούν νομικά και να μπλοκάρουν το έργο με προσφυγές και ασφαλιστικά μέτρα, αψηφώντας ενδεχόμενες αντιδράσεις ή ακόμα και απειλές (αλλού έχουν γίνει και αυτά και δεν ξέρω γιατί θα τα γλυτώναμε εμείς).

Εύχομαι (αν και δεν το πιστεύω) να βρεθεί μια ενδιάμεση λύση που να επιτρέπει την κατασκευή του καταφυγίου (και την εκταμίευση του συνόλου των χρημάτων) χωρίς να επιβάλλει το μπάζωμα και να θίγει την παραδοσιακή φυσιογνωμία του λιμανιού, εκτονώνοντας την υπάρχουσα αντιπαράθεση. Βέβαια οι ενδιάμεσες, συμβιβαστικές λύσεις, έχουν το μειονέκτημα ότι προϋποθέτουν ανθρώπους έτοιμους να συμβιβαστούν (και να απωλέσουν ένα τμήμα έστω των ωφελημάτων που θα είχαν αν επικρατούσε ολοσχερώς η δική τους άποψη). Αλλά γνωρίζοντας απέξω-απέξω το πώς σκέφτονται οι εμπλεκόμενοι, δεν τρέφω ιδιαίτερες αυταπάτες. Απλά εκφράζω την ελπίδα το θέμα αυτό να μην ανοίξει πληγές που δεν κλείνουν - είμαστε που είμαστε κάτι λίγοι σ' αυτό τον τόπο, μη γίνουμε κι από δυο χωριά στο τέλος.

Στο κάτω κάτω, από την προβλήτα του λιμανιού μάλλον δεν πρόκειται να ξαναβουτήξουμε πια.