Νυχτοπούλια

Ένας φίλος μου διηγήθηκε κάποτε μια ιδιότυπη εμπειρία που είχε προ ετών. Τα είχε φτιάξει με μια κοπέλα, και μετά από λίγο κανόνισαν να πάνε μαζί διακοπές για λίγες μέρες. Είθισται στις διακοπές να χαλαρώνει κανείς, αλλά φαίνεται πως αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Μιαν αποφράδα μέρα, ο φίλος που κοιμόταν τον ύπνο του δικαίου ξύπνησε απότομα από μια σβουριχτή σφαλιάρα που του έριξε η - κατά τα λοιπά ερωτευμένη - σύγκλινή του. Όταν καταλάγιασαν τα πράγματα, του εξήγησε ότι ο λόγος που οργίστηκε και τον σφαλιάρωσε δεν ήταν ούτε σεξουαλικός ούτε είχε να κάνει με ροχαλητό όπως νόμισε αρχικά. Απλά η ίδια είχε ξυπνήσει (όπως συνήθιζε καθημερινά) κατά τις εξίμιση, ενώ αυτός κοιμόταν (όπως συνήθιζε καθημερινά) για οχτώ ώρες μετά την ώρα που τον πήρε ο ύπνος (κατά τις τέσσερις, δηλαδή θα ξυπνούσε κανονικά στις δώδεκα το μεσημέρι). Αυτό συνέβαινε όλες τις μέρες των διακοπών τους, εξασφαλίζοντας στην κοπέλα πεντέμιση-έξι κενές ώρες στο δωμάτιο δίπλα στον κοιμώμενο εραστή της. Οι ώρες δε γέμιζαν με τίποτα, οπότε μία των ημερών εκνευρίστηκε υπέρ το δέον και ...τον ξύπνησε τρυφερά όπως προαναφέραμε.

Παρόμοιες ιστορίες έχω ακούσει (αν και χωρίς σφαλιάρα) από διάφορα ζευγάρια. Δεν είναι βέβαια μόνο θέμα ζευγαριών, καθώς η κοινή εμπειρία δείχνει ότι άλλοι άνθρωποι είναι ενεργοί το χάραμα κι άλλοι το μεσονύχτι. Κι όχι μόνο η κοινή εμπειρία: χτες διάβασα στη στήλη "Πλανήτης ΓΗ" της Ελευθεροτυπίας ένα άρθρο (σε επιμέλεια της Όλγας Κολιάτσου) με τίτλο "Κουκουβάγιες και κορυδαλλοί". Το άρθρο μεταφέρει ένα άλλο άρθρο από το γερμανικό περιοδικό Σπήγκελ, το οποίο αναφέρεται στα αποτελέσματα μιας έρευνας για το ημερήσιο εσωτερικό "ρολόι" των ανθρώπων - ή καλύτερα τα διαφορετικά "ρολόγια" διαφορετικών ανθρώπων. Αν και δεν έψαξα να βρω το πρωτότυπο επιστημονικό άρθρο, νομίζω ότι σε γενικές γραμμές τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής (που έχει αρκετή Μοριακή Βιολογία μέσα) επιβεβαιώνουν παλαιότερες έρευνες που έχω υπόψιν και οι οποίες δείχνουν ότι υπάρχει μια ολόκληρη γκάμα εσωτερικών "ρολογιών" στους ανθρώπινους πληθυσμούς, τα οποία ρυθμίζονται από μοριακούς διακόπτες με γενετική-κληρονομική βάση. Με άλλα λόγια, μερικοί άνθρωποι είναι "πρωινοί τύποι" (οι κορυδαλλοί του άρθρου), μερικοί είμαστε "βραδινοί τύποι" (δηλαδή κουκουβάγιες) και περίπου ο μισός πληθυσμός είναι κάπου ανάμεσα.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο σύγχρονος πολιτισμός κυνηγάει το χρόνο που διαρκώς τρέχει (βλέπε και την προγενέστερη ανάρτηση "Η πρόσφατη εφεύρεση του χρόνου") και θεωρεί τουλάχιστον παρωχημένες κάποιες χρονοσυμπεριφορές τύπου "τα ζώα μου αργά" όπως αυτές που θάλλουν στην προγονική μου νήσο. Για να είμαστε δίκαιοι βέβαια, η βραδύτητα ή η ραθυμία είναι άλλης τάξης ιδιότητες σε σχέση με την ώρα που ξυπνάει κανείς το πρωί, ωστόσο νομίζω ότι δεν πέφτω και πολύ έξω αν εικάσω ότι οι άνθρωποι που είναι "νυχτοπούλια" συνήθως θεωρούνται από τους άλλους ψιλοτεμπέληδες, τουλάχιστον ενδομύχως, ειδικά όταν φτάνουν με στραβοφορεμένες μπλούζες και ανακατεμένα μαλλιά καθυστερημένοι στη δουλειά τους και ψάχνουν εναγωνίως για μια κούπα καφέ.

Στην πραγματικότητα η εργατικότητα ή η παραγωγικότητα των ανθρώπων σε σχέση με την ώρα που ξυπνάνε είναι σαφώς διακριτές ιδιότητες που δεν συσχετίζονται. Η αδελφή μου που εργάζεται σε δημόσια υπηρεσία είναι καταφανώς νυχτερινός τύπος (αλίμονο, τα ίδια γονίδια κουβαλάμε), αλλά μου έχει διηγηθεί πολλές ιστορίες συναδέλφων της πρωινών τύπων που δεν έχουν χάσει ποτέ λεπτό από το χτύπημα της κάρτας, αλλά η υπόλοιπη μέρα τους είναι αφιερωμένη στο κουτσομπολιό και το πλέξιμο, ενώ άλλοι συστηματικά καθυστερημένοι (ενίοτε και με πρόστιμο στις αποδοχές λόγω καθυστέρησης) βγάζουν όλη τη χαμαλοδουλειά της υπηρεσίας με απόλυτη ευσυνειδησία. Συμπερασματικά, το να βλέπεις κάποιον νυσταλέο τύπο τις πρωινές ώρες να περιφέρεται με απλανές βλέμμα δεν σημαίνει κάτι για την παραγωγικότητά του συνολικά - μπορεί απλώς να είναι δείγμα λανθασμένης γεωγραφικής θέσης: αν ο άνθρωπος πάει με ώρα Γκρήνουιτς ή Νέας Υόρκης, είναι φυσιολογικό να πάρει μπρος μετά από δύο ώρες (ή ακόμα και εφτά).

Ασφαλώς, το γεγονός ότι κι εγώ ανήκω στην κατηγορία Γκρήνουιτς (ή ίσως Γροιλανδίας) με κάνει να βλέπω με συμπάθεια τη συγκεκριμένη κατηγορία συνανθρώπων. Αν και ξυπνούσα όσο νωρίς χρειαζόταν ώστε να μη χάνω την πρώτη ώρα στο σχολείο και με κάποιο μυστηριώδη εσωτερικό μηχανισμό στο στρατό άνοιγα τα μάτια στις 6:13 ώστε να βρίσκομαι ήδη στην τουαλέττα στις 6:15 που για τους υπόλοιπους χτυπούσε εγερτήριο, η φυσική μου τάση εκτός καταστάσεων στρες είναι να κοιμάμαι κατά τις τρεις και να ξυπνάω κατά τις έντεκα (το καλοκαίρι προσθέστε δυο-τρεις ώρες ακόμα). Δεδομένου ότι κάνω μια δουλειά με αρκετά χαλαρά ωράρια ως προς την προσέλευση (αν και πολύ πιεστικά ως προς το συνολικό χρόνο εργασίας που μπορεί να φτάσει και εξηνταφεύγα ώρες τη βδομάδα), η προαναφερθείσα "φυσική μου τάση" θεωρείται αξιοπερίεργη μεν, αλλά τέλος πάντων οριακά μέσα στα πλαίσια της αποδεκτής συμπεριφοράς, εφόσον δουλεύω κατά μόνας και δεν "κρεμάω" κανένα συνάδελφο.

Βέβαια, κατά καιρούς διάφορος κόσμος (από τη μαμά μου ως κάποιους απορημένους προϊσταμένους) έχει επιχειρήσει να με "επιδιορθώσει", πότε με το καλό και πότε με το κάπως πιο άγριο. Θυμάμαι έναν παλιό μου διευθυντή να επιχειρεί να με συμμορφώσει με παροιμίες: το πρωινό πουλί πιάνει το σκουλήκι και τέτοια. Αν και είχε τελειώσει το Φυσιογνωστικό στα τέλη της δεκαετίας του '60, ο άνθρωπος μάλλον δεν τα πήγαινε πολύ καλά με την Ζωολογία και την Οικολογία, καθώς είναι γνωστό ότι άλλα πουλιά (όπως οι κουκουβάγιες που λέγαμε) δεν είναι καθόλου πρωινά, και επιπλέον δεν είναι απαραίτητο να τρέφονται όλοι με σκουλήκια - σε πολλούς μπορεί να μην αρέσουν ή να τα βρίσκουν κάπως ανθυγιεινά. Γενικά οι παροιμίες οικολογικώς πάσχουν: και ο τζίτζικας και ο μέρμηγκας διαθέτουν επιτυχημένες στρατηγικές επιβίωσης, απλά είναι διαφορετικές μεταξύ τους.

Ατυχώς, οι κοινωνικές μας συνήθειες προέρχονται από την εποχή που η ανθρωπότητα έβοσκε πρόβατα: άμα τα βγάζεις και τα βάζεις με τον ήλιο, ψοφούν τα έρμα. Τα πρόβατα θέλουν φρέσκο "υγρό" χορτάρι και μακριά απ' τη ζέστη, άρα πρέπει να τα βάζεις και να βγάζεις με τον ίσκιο μάλλον. Αν και πλέον δεν πήζουμε όλοι τυριά, τα σχολεία, τα μαγαζιά, οι υπηρεσίες ανοίγουν νωρίς. Αυτό δημιουργεί ένα επιπλέον πρόβλημα σε εμάς με τα αργά εσωτερικά ρολόγια. Αντιγράφοντας από το άρθρο της εφημερίδας: "Οσο σε εταιρείες και σχολεία εξακολουθούν να ισχύουν τα κατεστημένα ωράρια -που κατά τους ειδικούς καταρτίστηκαν για άτομα με ρυθμούς εποχής αγροτικών κοινωνιών-, ιδιαίτερα για τα άτομα του χρονότυπου «κουκουβάγιας», υφίστανται μικρές ελπίδες για ισορροπημένη διαβίωση ή διαφυγή".

Δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να επιλέγουν καριέρες και τρόπους ζωής συμβατούς με το χρονότυπό τους. Κάπου στον κόσμο ενδέχεται να υπάρχουν και δυστυχισμένοι κορυδαλλοί που τους βάζουν να κελαηδήσουν τα μεσάνυχτα. Στην πόλη της θεάς Αθηνάς (που είχε σύμβολο την κουκουβάγια) και στη χώρα που έβαλε την κουκουβάγια στο κέρμα του ενός ευρώ, μάλλον κυριαρχούν οι συνήθειες των κορυδαλλών. Εγώ τυχαίνει να δουλεύω κατά μόνας, να μην έχω παιδιά να πάω στο σχολείο και να σιχαίνομαι τα ξυπνητήρια εκ πεποιθήσεως, αλλά άλλοι μπορεί να κουβαλάνε τα ίδια γονίδια και να χτυπάνε κάρτα στις εφτάμιση. Ίσως κάποτε βελτιωθούν για όλους τα πράγματα, αν γίνει συνείδηση η καταληκτική πρόταση του άρθρου: «η προκατάληψη ότι οι τύποι με αργούς βιορυθμούς είναι και φυγόπονοι, καταρρίπτεται καταφανώς από τα επιστημονικά πειράματα».

Ως τότε όμως, μερικοί θα ζούμε με τον κίνδυνο ξυπνήματος από κάποια απότομη σφαλιάρα.


ΥΓ. Να διευκρινίσω ότι όταν αναλαμβάνονται συλλογικές προσπάθειες καλό είναι οι ώρες να προσυμφωνούνται για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις. Ο πεθερός ενός άσχετου με την Ικαρία φίλου μου διηγήθηκε κάποτε την εμπειρία του από την κατασκευή του λιμανιού του Ευδήλου στη δεκαετία του '70, πριν ακόμα έρθει το ηλεκτρικό (δείτε μια άποψη του Ευδήλου χωρίς λιμάνι στη φωτογραφία παρακάτω). Ο άνθρωπος δούλευε επιστάτης στα έργα και μέσα στα καθήκοντά του ήταν να βρει ντόπιους εργάτες να δουλέψουν. Πράγματι, τους βρήκε, συμφώνησαν, και τους περίμενε την άλλη μέρα για δουλειά. Άλλος ήρθε στις οχτώ, άλλος στις εννιά, άλλος (που είχε να ταΐσει τα ζώα, όπως εξήγησε) στις έντεκα, κι άλλος στη μία. Όλοι ήταν πρόθυμοι να δουλέψουν το κανονικό οχτάωρο, αλλά δεν υπήρχε συμφωνία τι ώρα ξεκινάει το εν λόγω οχτάωρο. Την άλλη μέρα τα ίδια, δουλειά δε γινότανε και στο τέλος έφεραν "ξένους" (δηλαδή όχι Καριώτες) που δούλευαν από τις οχτώ χωρίς πρόβλημα. Τα έργα ξεκίνησαν (σαράντα χρόνια μετά συνεχίζονται αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία) και στον άνθρωπο έμεινε η απορία τι σόι άνθρωποι ζουν στην Ικαρία. Μετά με ρώτησε τι ώρα πάω εγώ στη δουλειά και όταν του απάντησα με πάσα ειλικρίνεια κούνησε το κεφάλι...

Πάντως το διασκεδαστικότερο κομμάτι της αφήγησης αφορούσε το μαγαζί που έτρωγαν οι εργάτες του λιμένος: ήταν το καφενείο-εστιατόριο "Τα Κύμματα" (έτσι, με δύο μι) που είχε η κυρά-Δέσποινα, που έφτιαχνε τις λεγόμενες φακές "παντρεμένες" (δηλαδή μαζί με το ρύζι που είχε περισσέψει από την προηγουμένη), οι οποίες ήταν νοστιμότατες και οικολογικές αφού τίποτα δεν πήγαινε χαμένο. Το όνομα του μαγαζιού είχε βγει από τα κύματα που έμπαιναν το χειμώνα από την πόρτα (θυμίζω ότι το λιμάνι δεν υπήρχε ακόμα). Οι πελάτες απλώς σήκωναν τα πόδια μέχρι να ξαναβγει το κύμα, και μετά τα ακουμπούσαν πάλι στο πάτωμα. Το φαγητό, η κουβέντα και το τάβλι συνεχίζονταν κανονικά.

Αυτή την τελευταία πληροφορία την επιβεβαίωσα από τα εγγόνια της κυρά-Δέσποινας που κάνουμε παρέα κατά καιρούς. Μετά την απόσυρση της, το μαγαζί ήταν για πολλά χρόνια Ταχυδρομείο, αλλά τα τελευταία χρόνια το ξανάνοιξε ως καφενείο η Βαγγελιώ, μία από τις κόρες της κυρά-Δέσποινας, με το ίδιο όνομα και την ίδια ορθογραφία. Δεν ξέρω το χρονότυπο της Βαγγελιώς, αλλά μια και το μαγαζί είναι ανοιχτό εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, τριακόσιες εξηνταπέντε μέρες το χρόνο, μάλλον θα πόνταρα σε κουκουβάγια.

Αλλά πάλι, με τους Καριώτες ποτέ δεν ξέρεις.

(Η φωτογραφία του Ευδήλου της δεκαετίας του '70 αλιεύθηκε στην ιστοσελίδα http://www.flickr.com/groups/ikaria/pool/. Η κουκουβάγια είναι από την εικονογράφηση του άρθρου της εφημερίδας.)