Στέαρ

Στον επαγγελματικό μου χώρο, έχει τύχει να γνωρίσω αρκετούς διαπρεπείς επιστήμονες από όλο τον κόσμο, και κουβεντιάζοντας μαζί τους για Βιολογία πολλές φορές έχω βρεθεί να χαζεύω κυριολεκτικά από την ευφυία και την ευρύτητα πνεύματος που αναδίδουν. Με κάποιους τυχαίνει να μιλήσουμε και για μη αμιγώς επιστημονικά θέματα - συχνά συμβαίνει να με αφήνει σχεδόν άφωνο η παντελής άγνοια πολλών από αυτούς για οτιδήποτε έξω από το πεδίο τους, ή η εξωφρενική απλοϊκότητα των αντιλήψεών τους (ανεξάρτητα από το αν κατά βάση συμφωνείς ή όχι με αυτές). Η ευφυία μετατρέπεται σε αναμάσημα κοινοτοπιών, η ευρύτητα πνεύματος εξατμίζεται στην πυρά της συμβατικότητας. Ο διαπρεπής (χωρίς εισαγωγικά) επιστήμονας, έξω από τα όρια - ενίοτε πολύ στενά - της περιοχής του επιστητού που θεραπεύει, μπορεί να είναι ένας εξαιρετικά συνηθισμένος άνθρωπος, μάλλον αδιάφορος, καμμιά φορά αφόρητα βαρετός.

Προφανώς αυτό δεν ισχύει για όλους. Άλλωστε το τι θεωρεί κάποιος "ενδιαφέρον" δεν έχει υποχρεωτικά σχέση με το τι θεωρεί ο οποιοσδήποτε άλλος. Παρατηρώ όμως (και έχω αρκετά μεγάλο στατιστικό δείγμα για να κάνω την παρατήρηση) ότι δεν υπάρχει καμμία εμφανής συσχέτιση ανάμεσα στο πόσα πτυχία, διδακτορικά, δημοσιεύσεις έχει κάποιος σε ένα αντικείμενο, και το πόσο έγκυρες απόψεις εκφράζει για οτιδήποτε άλλο. Έχοντας ζήσει μια εικοσαετία περιτριγυρισμένος από διδάκτορες και ακαδημαϊκά περιβάλλοντα, έχω πειστεί ότι η συζήτηση για πολιτική, κοινωνία, λογοτεχνία ή μουσική σε αυτούς τους χώρους έχει την ίδια βαρύτητα με μια αντίστοιχη συζήτηση στους χώρους ενός ποδοσφαιρικού γηπέδου. Και στους δύο χώρους υπάρχουν άνθρωποι με ενδιαφέρουσες ή αδιάφορες απόψεις, αλλά κανείς δεν εγγυάται ότι οι απόψεις που εκφράζονται έχουν κάποια ιδιαίτερη βαρύτητα: και στους δύο χώρους ο λόγος της από κοινού παρουσίας είναι άλλος. Όπως δεν περιμένεις από μια αυθεντία της ποδοσφαιρικής τακτικής να έχει βαρύνουσα άποψη για την εξωτερική πολιτική ή τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, δεν πρέπει και να περιμένεις από έναν ειδικό στην αναπτυξιακή βιολογία να έχει ιδιαιτέρως έγκυρη άποψη για την ιστορία του εικοστού αιώνα ή την ενδεχόμενη υποψηφιότητα του Μπομπ Ντύλαν για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Δεν υποννοώ βέβαια ότι οι επιστήμονες είναι συλλήβδην μονοδιάστατοι ή αδιάφοροι. Ωστόσο, νομίζω πως έχεις παραπλήσιες πιθανότητες να βρεις ενδιαφεροντες ανθρώπους (ή ανθρώπους με ενδιαφέροντα) στην κερκίδα με αυτές που έχεις να τους βρεις στα επιστημονικά εργαστήρια. Αν βέβαια δουλεύεις στα τελευταία όπως εγώ, ξεκινάς από εκεί (ειδικά αν το γήπεδο είναι ακριβό, ανθυγιεινό ή απρόσιτο και δεν είσαι οπαδός κάποιας ομάδας της πόλης που ζεις). Σε κάθε περίπτωση, είναι ευχάριστο να σε περιτριγυρίζουν ενδιαφέροντες άνθρωποι. Αν τύχει μάλιστα και ξεφυτρώσει κάποια αχτίδα από εκεί που δεν το περιμένεις, τόσο το καλύτερο. Ο Ηλίας Κουτσούκος σε ένα παλιό διήγημά του (στη συλλογή "Βόλτα με πυτζάμες") αναφέρει την ιστορία ενός συνταγματάρχη που κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής επιθεώρησης εκφράζει ενδιαφέρον για την ποίηση του Ρίλκε, βοηθώντας έμμεσα τον φαντάρο-αφηγητή να τη βγάλει καθαρή. Η ιστορία αυτή μου θύμισε ένα αντίστοιχο περιστατικό που μου διηγήθηκε ένας φίλος από τον επιστημονικό μας μικρόκοσμο.

Ο φίλος έκανε διδακτορικό στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '90, σε ένα εργαστήριο στην Αθήνα. Στην ομάδα των επιβλεπόντων υπήρχε ένας προχωρημένης ηλικίας καθηγητής που προερχόταν από άλλο πανεπιστήμιο. Ο καθηγητής είχε φήμη ανθρώπου στρυφνού και ιδιόρρυθμου - και δεν έκανε και πολλά για να την διασκεδάσει. Οι τακτικές επισκέψεις του στο εργαστήριο είχαν (τουλάχιστον για το φίλο μου) χαρακτήρα Ιεράς Εξέτασης: ο καθηγητής ρωτούσε λεπτομερώς για την πρόοδο της δουλειάς και συχνά οι ερωτήσεις του ήταν σκόπιμα ασαφείς ή διφορούμενες, σε βαθμό που ο φίλος να θεωρεί ότι ήταν παραπλανητικές. Στις δημόσιες παρουσιάσεις και τα σεμινάρια, ο καθηγητής παρέμενε ανέκφραστος και σκεπτικός, μουρμουρίζοντας στο τέλος ένα "ννναι" που έμοιαζε περισσότερο με "ναι μεν, αλλά". Οι συνάδελφοι καμιά φορά έδιναν φιλικά χτυπήματα στην πλάτη του φίλου λέγοντας "καλά ξεμπερδέματα", και ο ίδιος αγχωνόταν υπερβολικά κάθε φορά που επίκειτο συνάντηση με τους επιβλέποντες ή σεμινάριο.

Μια φορά, στη διάρκεια μιας ατελείωτης κουβέντας για το αν θα έπρεπε να ακολουθηθεί η μία ή η άλλη ερευνητική κατεύθυνση και αφού είχε εξαντληθεί η επιχειρηματολογία υπέρ αμφοτέρων των απόψεων, ρωτήθηκε ο φίλος τι νόμιζε. Ξεκίνησε τη φράση του λέγοντας κάτι μεσοβέζικα του τύπου "Πρέπει να το ζυγίσουμε καλά, διότι η πλάστιγγα θα κλίνει..." αλλά δεν πρόλαβε να την τελειώσει διότι ο καθηγητής σα να θυμήθηκε κάτι άρχισε από στήθους να απαγγέλλει:

H πλάστιγξ κλίνει εκεί που προτιμάμε
Kατά την ερμηνεία που της δίνουμε
Kάθε φορά που επιτυγχάνουμε στα ζάρια.

Οι υπόλοιποι κοιτάχτηκαν με απορία και ο καθηγητής χαμογελώντας συνέχισε:

Kαι ιδού που επιτυγχάνουμε και πάλι
Aφού τα ζάρια πέσαν στην κοιλιά μιας γυναικός
Mιας γυναικός γυμνής και κοιμωμένης
Kατόπιν κολυμβήσεως στην άμμο.

Κάτι με τη γυμνή γυναίκα έκανε κλικ στο κεφάλι του φίλου που ρώτησε χαμηλόφωνα "Εμπειρίκος;" Ο καθηγητής συγκατένευσε μ' ένα χαμόγελο μέχρι τα αυτιά και συνέχισε:

Aυτή η γυναίκα καθώς λεν οι θρύλοι
Eίχε το θάρρος να περάση μοναχή της
Γυμνή με στέαρ των κολυμβητών στο σώμα
Mια θάλασσα πλατειά και φουσκωμένη
Aπό τους στεναγμούς του γλυκασμού πολλών αγγέλων.

Ύστερα σηκώθηκε, πάντα χαμογελαστός μέχρι τα αυτιά, είπε στο φίλο μου "Αγαπητέ συνάδελφε, εξαιρετική η διατριβή σας" και αποχώρησε με χορευτικό βήμα αφού χαιρέτησε τους κυρίους διά χειραψίας και τις κυρίες δια χειροφιλήματος. Το χαμόγελό του έμεινε να αιωρείται στον αέρα σαν αυτό της γάτας του Τσέσαϊρ στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. Στην τελική εξέταση ήταν φιλικότατος και όταν κάποιοι άλλοι εξεταστές πήγαν κάπως να στριμώξουν τον εξεταζόμενο, καθάρισε με δυο κουβέντες ο καθηγητής και ο φίλος χρίστηκε διδάκτορας δόξη και τιμή.

Πολλά χρόνια μετά ξανασυνάντησε τον καθηγητή στο σημερινό του εργαστήριο (εδώ, δίπλα στο δικό μας) και έτρεξε να τον χαιρετήσει εγκάρδια. Ο καθηγητής, χρόνια πια συνταξιούχος, του απάντησε τυπικά με έναν επιφυλακτικό πληθυντικό που έβγαζε μάτι - προφανώς δεν τον είχε αναγνωρίσει. Το ίδιο βράδι ξανασυναντήθηκαν τυχαία στην πόλη, όπου βολτάριζε ο καθηγητής με τη συμβία του. Αυτή τη φορά όμως είχε φρεσκάρει τη μνήμη του και πήγε πρώτος και χαιρέτησε το φίλο, με το μικρό του όνομα και με πολλές ερωτήσεις για παλιούς γνωστούς. Ο φίλος μου δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό να πετάξει κάπου ένα "να δούμε προς τα πού θα κλίνει η πλάστιγγα".

Αλλά ο καθηγητής δεν το έπιασε, ή μπορεί απλά να το άφησε να πέσει κάτω. Πού καιρός τώρα για γυμνές γυναίκες...

ΥΓ. Το ποίημα "Στέαρ" του Aνδρέα Εμπειρίκου δημοσιεύτηκε στη συλλογή Eνδοχώρα (Εκδόσεις Άγρα, 1980). Είναι αφιερωμένο στο Nίκο Eγγονόπουλο.