ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια ρεβυθιά στο Ηράκλειο - Λέιντεν - Λισσαβώνα - Αθήνα - πάλι Ηράκλειο - Γιάννενα


25/2/08

Περί μνήμης

Διάβαζα νωρίτερα σήμερα ένα άρθρο στη διαδικτυακή πύλη in.gr, το οποίο αφορούσε κάποιες έρευνες σε περιπτώσεις ανθρώπων που εμφανίζουν εξωπραγματική μνήμη. Το άρθρο υποθέτω αποτελεί μετάφραση κάποιας είδησης από πρακτορείο ειδήσεων, ωστόσο δεν μπήκα στον κόπο (ή δεν είχα το χρόνο) να αναζητήσω την πρωτότυπη πηγή. Φαντάζομαι πάντως ότι τα περιστατικά που αναφέρονται είναι σε γενικές γραμμές ακριβή. Μεταξύ αυτών καταγράφονται περιπτώσεις ανθρώπων που μπορούν, χρόνια μετά, να θυμηθούν με λεπτομέρειες μια ολόκληρη μέρα από τη ζωή τους (η πολλές). Η μνήμη τους κατακλύζεται από λεπτομέρειες που όλοι εμείς οι "φυσιολογικοί" ξεχνάμε "φυσιολογικά" μετά από λίγο.

Μέχρι πριν λίγο καιρό, είχα την αίσθηση ότι τέτοιες περιπτώσεις υπερφυσικής μνήμης ανευρίσκονται μόνο στη μυθολογία ή στη λογοτεχνία του φανταστικού. Ο εικονιζόμενος άνω αριστερά Χόρχε Λουίς Μπόρχες (τη φωτογραφία του αλίευσα από το αγγλικό wikipedia) έχει γράψει ένα σχετικό διήγημα που με τον τίτλο "Φούνες ο Μνήμων" συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή Ficciones (ελληνικά στον τόμο "Μυθοπλασίες" των εκδόσεων Ύψιλον/βιβλία που έχω μπροστά μου, μεταφρασμένο από τον Αχιλλέα Κυριακίδη φυσικά). Δεν έχω πρόχειρο τον ισπανικό τίτλο - οι ισπανομαθείς αναγνώστες του ιστολογίου, (δηλαδή ο Χριστόφορος ) ίσως μπορούν να βοηθήσουν εν καιρώ.*

Το διήγημα, που ο ίδιος ο Μπόρχες περιγράφει ως "μια εκτενή μεταφορά της αϋπνίας", έχει ημερομηνία 1942. Τα περιστατικά που περιγράφονται είναι της δεκαετίας του 1880. Ο ήρωας, Ιρενέο Φούνες, απαριθμεί στον αφηγητή όλες τις περιπτώσεις υπερφυσικής μνήμης που καταγράφονται στο Naturalis historia του Πλίνιου: ο Κύρος, βασιλεύς των Περσών, που φώναζε με το μικρό τους όνομα όλους τους στρατιώτες του, ο Μιθριδάτης Ευπάτωρ που νομοθετούσε και στις 22 γλώσσες της αυτοκρατορίας του, ο Σιμωνίδης, εφευρέτης της μνημονικής, ο Μητρόδωρος, που εξασκούσε την τέχνη να επαναλαμβάνει αυτολεξεί ό,τι είχε ακούσει μόνο μια φορά. Απολύτως καλοπροαίρετα, ο Φούνες λέει πως του προξενούσε κατάπληξη γιατί αυτές οι περιπτώσεις προξένησαν κατάπληξη.

Το διήγημα το είχα διαβάσει πριν πολλά χρόνια για πρώτη φορά. Μου είχε κάνει μεγαλύτερη εντύπωση τότε για την τεχνική του μάλλον παρά για το θέμα του - τον βαθμιαίο τρόπο με τον οποίο ο αναγνώστης συνειδητοποιεί το τι συμβαίνει, τον τρόπο που ολοκληρώνεται με μια - οριστική - καταληκτική πρόταση. Το επανέφερα στη μνήμη μου (μάλλον θα πρέπει με κάποια φειδώ να χρησιμοποιώ τον όρο "μνήμη") πριν από δυο μόλις μέρες που ο φίλος μου ο Θανάσης με παρέπεμψε στο ιστολόγιο της Πόλυς Χατζημανωλάκη, που με τίτλο "Πινακίδες από κερί" αναφέρεται ακριβώς στη μνήμη. Εκεί βρήκα την ανάρτηση με τίτλο "Η ακένωτος μνήμη του Αγίου Νικοδήμου", που αναφέρεται στον (εικονιζόμενο δεξιά) Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη ως ένα ακόμα παράδειγμα εξωπραγματικής μνήμης, σαν αυτές που αναφέρθηκαν πιο πάνω.

Αν και τσαλαβουτάω ατέχνως στα πέριξ της Ορθοδοξίας, ο συγκεκριμένος άγιος μου είναι κάπως άγνωστος. Ίσως επειδή είναι σχετικά φρέσκος, δυό αιώνων και κάτι ψιλά μόνο. Ίσως επειδή προέρχεται από τους Κολλυβάδες που εκ του προχείρου (με όρους 21ου αιώνα) θυμίζουν παλαιοημερολογήτικο ζηλωτισμό. Αλλά μάλλον επειδή ο Στ. Αλεξίου αναφέρει στη μικρή έκδοση του "Ερωτόκριτου" που έχω διαβάσει (εκδόσεις Εστία) ότι ο Νικόδημος συμπεριλαμβάνει την ανάγνωση του Ερωτόκριτου στις αμαρτίες** (και ομολογώ ότι αυτή την αμαρτία καθόλου δεν την έχω μετανοιώσει).

Ωστόσο, το κείμενο στις "Πινακίδες από Κερί" με έκανε να δω τον Άγιο Νικόδημο με μεγαλύτερη συμπάθεια. Η περίπτωσή του μου έφερε στο μυαλό τον άτυχο Φούνες, και το άρθρο στο in.gr μου έδωσε την αφορμή να ανακατέψω την ακένωτο μνήμη του με λίγο από τον αγαπημένο μου Μπόρχες. Δεν ξέρω αν θα έκαναν καλή παρέα οι δυό τους , μάλλον ο καθένας θα έβρισκε τον άλλον εντελώς ακατανόητο. Αλλά δεν πειράζει και τόσο, ένας διάλογος Μπόρχες και Αγίου Νικοδήμου ίσως είναι το μικρότερο κακό.

Ο Μπόρχες γράφει κάπου στο διήγημα: "... Υποπτεύομαι ωστόσο πως δεν ήταν πολύ ικανός στη σκέψη. Σκέψη είναι να ξεχνάς τις διαφορές, να γενικεύεις, να αφαιρείς. Στον υπερφορτωμένο κόσμο του Φούνες, δεν υπήρχαν παρά λεπτομέρειες, σχεδόν σε πλήρη ετοιμότητα." Σκέφτομαι ότι ίσως το μεγαλύτερο κακό σήμερα είναι ακριβώς η καταλυτική τυρρανία της λεπτομέρειας που εκβάλλει από οθόνες τηλεοράσεων και υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και διαφημίσεων, ο χείμαρρος της πληροφορίας που πνίγει το ρυάκι τη γνώσης, ο πολτός των ερεθισμάτων που περιβάλλει τη μνήμη μας και την αχρηστεύει γεμίζοντάς την με ασημαντότητα. Δεν ξέρω αν ακόμα κι ο Φούνες ο μνήμων θα τα έβγαζε πέρα.

Δεν θα μάθουμε, βέβαια. Μέσα στην επινοητική μνήμη του Μπόρχες, (που πιθανότατα αγνοούσε την ύπαρξη του Νικοδήμου του Αγιορείτη), ο Ιρενέο Φούνες πέθανε το 1889, απο συμφόρηση των πνευμόνων.


* Καιρός γαρ εγγύς... Όπως με πληροφόρησε σχολιογραφικώς ο αρμόδιος, το ελληνικό "μνήμων" ειναι πιστή μετάφραση του "Funes el memorioso". (26/2/2008)

** " Εκείνα όπου είπομεν δια εκείνους οπού αισχρολογούν, λέγομεν και δια εκείνους όπου κάθηνται εις το μέσον πολλών ανθρώπων και διηγούνται με ηδονήν τας μυθολογίας των Ελλήνων... τους αραβικούς μύθους της Χαλιμάς, τας ελληνικάς και γραώδεις μυθολογίας του αθέου Λουκιανού, τας ματαίας γεναλογίας των Εβραίων, τα ερωτικά παραμύθια του Ερωτοκρίτου, της Ερωφίλης, της Βοσκοπούλας και άλλα όμοια." Νικοδήμου Αγιορείτου, Βιβλίον καλούμενον Χρηστοήθεια των Χριστιανών

9 σχόλια:

Christoforos είπε...

Τον θυμάμαι πολύ καλά τον τίτλο (κι ας λέει ο Μπόρχες πως δεν εχουμε δικαιωμα να χρησιμοποιουμε το ρήμα θυμάμαι εμείς οι κοινοί θνητοί). Το ελληνικό "μνήμων" ειναι πιστή μετάφραση του "Funes el memorioso".
Θυμάμαι(αντε πάλι!) κάπου στο κείμενο να υπαρχει μια φραση που πηγαινε κάπως έτσι: "Δεν χρειάστηκε ποτέ να γραψει γιατι ο,τι είχε σκεφτεί άπαξ δεν μπορούσε να σβηστεί με τίποτα." Υστερα βλέπω τον λογαριασμό μου του gmail να διαφημιζει τις δυνατότητες του server με το "you wont have to delete a message again"....

trotos είπε...

Και εγώ εδώ.
Το άρθρο περί μνήμης και άλλων δαιμονίων έπεσε και στη δική μου αντίληψη. Η μνήμη από την δική μου σκοπιά είναι ο προσωπικός μας κριτής, οι ερινύες μας ορατές μόνο στον καθ'ένα μας, αυτό που μένει για να μας υπενθημίζει ποιοί είμαστε σε αυτόν τον κόσμο. Μιας και η θύμηση του παρλεθόντος στα 31 (σε λίγο χρόνο) αρχίζει να βαρένει, απλά δε μπορώ παρά να ερωτήσω αν μια τόσο λεπτομερής και δυνατή μνήμη είναι ευχή η κατάρα. Γιατί η ζωή μας δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα.

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ κε Ροβυθέ!

Διάβασα το άρθρο στο οποίο μας παραπέμπετε. Μου φαίνεται κάπως αδύναμο το επιχείρημα ότι κάποιοι θυμούνται πιο πολλά από άλλους επειδή έχουν το "πάθος να θυμούνται". Ίσως ικανότητα και πάθος για μνήμη να πηγαίνουν μαζί, χωρίς σχέση αίτιου -αιτιατού. Βέβαια θα έπρεπε να φτάσω στην original επιστημονική εργασία αλλά δεν επέδειξα το κουράγιο...
Το "φαινόμενο" των superμνημόνων είναι γνωστό και συζητιέται από αρχαιοτάτων χρόνων (υποθέτω). Και υπάρχουν διάφοροι τύποι, όπως οι ημερομηνιομνήμονες ή οι τραπουλοχαρτομνήμονες. Οι τελευταίοι μπορούν να θεωρούνται τυχεράκηδες!
Εμένα πάντως πιο πολύ με σοκάρει η βαθιά αμνησία που δείχνουν οι ζωντανοί άνθρωποι όταν κτυπηθοούν από άνια ή Άλτσχάιμερ ή οτιδήποτε τέτοιο φοβερό και δεν μπορούν να θυμηθούν καν τα παιδιά τους ή την παιδική τους ηλικία, που υποτίθεται ότι είναι από τα πιο βαθιά χαραγμένα γεγονότα. Θυμούνται όμως τις λειτουργίες της κατάποσης, τού βαδίσματος, της ανταπόκρισης σε ερεθίσματα κ.λπ.. Που τελείως πρόχειρα σημαίνει ότι στους ανθρώπους (ίσως και στα ζώα) υπάρχει ROM που δεν σβήνεται και RAM που σβήνεται (ή μπλοκάρεται) μέχρις εσχάτων. Σχεδόν σίγουρο ότι οι ζωικές ROM και RAM έχουν διαφορετική φύση.

Οπωσδήποτε απέχει παρασάγκες ο τρόπος που αισθανόμαστε / βιώνουμε "ιδεαλιστικά" ή συναισθηματικά την μνήμη και ο μηχανιστικός / υλιστικός τρόπος λειτουργίας της που ανιχνεύουν οι επιστήμονες.
Το οποίο μού ... θυμίζει το μυθιστόρημα του A. Clarke "The city and the stars", όπου περιγράφεται μία εντελώς μηχανιστική έκφανση του Βουδισμού: Οι άνθρωποι όταν γερνούν, σβήνουν όσες αναμνήσεις θέλουν, φορτώνουν τις υπόλοιπες σε ένα computer, μετά το σώμα τους καταστρέφεται και κάποτε το computer - με τυχαία σειρά - επαναφορτώενει τις αναμνήσεις σε ένα καινούργιο σώμα.

Προτείνω να κάνετε ένα γκάλοπ από την ιστοσελίδα σας: πόσοι θυμούνται τι έφαγαν προκτές για μεσημεριανό;
Ξεκινάω: εγώ δεν θυμάμαι!

Idom

Β. είπε...

Το κείμενο της ανάρτησης διαρκώς αναθεωρείται υπό το φως των νέων δεδομένων... Αφού έβαλα έναν αστερίσκο καθ' υπόδειξην του Χριστόφορου, διόρθωσα ένα λάθος (είναι του Στυλιανού Αλεξίου η επιμέλεια στον Ερωτόκριτο που αναφέρω, όχι του Ξανθουδίδη) και πρόσθεσα και ένα δεύτερο αστερίσκο με το παράθεμα του Αγίου Νικοδήμου...

Για να είμαστε δίκαιοι με τους εκκλησιαστικούς άνδρες, άλλοι είναι πολύ επιεικέστεροι με τους αναγνώστες μυθιστορημάτων (όπως ο Κων/νος Οικονόμος ο εξ' Οικονόμων). Να αναφέρω επίσης ότι στις "Πινακίδες από κερί" προσετέθη μια σχετική ανάρτηση για τον γλυκύτατο Άγιο (πλέον) Νικόλαο Πλανά και τη "χάρτινη" μνήμη του που έφερνε σε απόγνωση τον Παπαδιαμάντη - αλλά αυτή είναι άλλης τάξης συζήτηση.

@trotos: για το ερώτημα "ευχή ή κατάρα" δεν μπορώ να είμαι βέβαιος. Για τα 31 όμως, μια χαρά είστε, ρωτήστε κι εμάς...

@Idom: Για την αμνησία (ή το Αλζχάιμερ) θα ακολουθήσει ειδική ανάρτηση. Πάντως, ίσως σας ενδιαφέρει να γνωρίζετε ότι στις 27/2 το μεσημέρι έφαγα μελιτζάνες στο φούρνο το μεσημέρι. Και μια ομελέτα για βραδινό.

Δεχτείτε τη διαβεβαίωσή μου ότι οι απαντήσεις είναι αυθόρμητες και ειλικρινείς. Και συμπτωματικώς, φυτοφαγικές. Ελπίζω να σας κάλυψα... :-)

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ κε Ροβυθέ!

Τι θα πεί "γραώδης"; Ότι και να πει πάντως εμένα μου αρέσει πολύ ο Λουκιανός - ιδιαίτερα η "Φανταστική ιστορία" του.

Αχ, την καϋμένη την κοτούλα... (αναφέρομαι στην ομελέτα σας!)

Idom

Ανώνυμος είπε...

@ Christoforos

Αγαπητέ Χριστόφορε!

Εντάξει, το "πιάνω" το πνεύμα του Μπόρχες, αλλά αμάν με αυτές τις αρχέτυπες, πλατωνικές ερμηνείες των λέξεων.
Την λέξη "θυμάμαι" προφανώς την έφτιαξαν άνθρωποι για να αναφέρονται στην ανθρώπινη λειτουργία του "θυμάμαι" (ακόμα και αν την έφτιαξε ο Προμηθέας πάλι για τα μέτρα των ανθρώπων την έγραψε, ακόμα και αν την έφτιαξαν οι "Ελ" πάλι στα μέτρα των ανθρώπων κατήντησε -sic- ).

Άρα η πρόκληση είναι να μας υποδείξει ο Μπόρχες (...) ποιο είναι το "θεϊκό"(;) ρήμα και να μας περιγράψει την λειτουργία εκείνου του "θυμάμαι". Σε τρεις σελίδες παρακαλώ με Arial 11.
;-)

Φιλιά
Idom

Ανώνυμος είπε...

@ Trotos

Αγαπητέ κε Τρωτέ!

Αν ερμηνεύω σωστά το λατινογραφημένο ψευδώνυμό σας σε "τρωτός", τότε φαίνεται ότι όντως είστε κτυπημένος από κάποιες κακές αναμνήσεις. Δύσκολο - αν όχι αδύνατο - να παρηγορήσω. Υπάρχει πάντα η ελπίδα του πανδαμάτορος χρόνου και - πιστέψτε με! - "πιάνει".
Οπωσδήποτε είναι κρίμα στα 31 σας χρόνια να θεωρείτε τη μνήμη ως πραγμάτωση των Ερινυών. Και φυσικά μας κρίνει αλλά όχι μόνο για να μας μαλώσει αλλά και να μας επιβραβεύσει. Έχετε κάνει μόνο τρομερά πράγματα για τα οποία έχετε τόσες τύψεις;

Πάντως - άποψή μου - μην πιστεύετε ότι με λιγότερη μνήμη θα ήταν πιο εύκολα τα πράγματα. Όταν συμβαίνει κάτι πολύ κακό σε κάποιον έτσι και αλλιώς αποκτάει προτεραοότητα ως ανάμνηση και μπαίνει στο... top ten. Οπότε και μόνο 10 πράγματα να θυμάται από τη ζωή του, το κακό πάλι θα το θυμάται...
Συγνώμη για το θάρρος - σίγουρα δεν θέλω να πουλήσω εύκολη εξυπνάδα.

Θυμάμαι όταν ήμουν μικρός μου είχαν κάνει δώρο ένα δισκάκι (του πικ απ) με ένα παραμύθι. "Ο έξυπνος Μπάκας" λεγότανε ή "ο κουτοέξυπνος" και ήταν κάποιου κου Ρούσ(σ)ου (πρέπει να το έχω ακόμα!). Στο παραμύθι λοιπόν, ο Βασιλιάς (που ήταν ΚΑΙ μάγος) αφαιρεί την μνήμη από έναν οκνηρό τύπο που έκανε τον έξυπνο. Το τι έπαθε ο καημένος ο τυπάκος στη συνέχεια του δισκακίου δεν περιγράφεται. Είχα αλαλιάσει από την σκληρότητα της τιμωρία του Βασιλιά.

Idom

Β. είπε...

@Idom

Γραώδης: κυριολεκτικά "της γριάς", μεταφορικά "παμπάλαιος , ξεπερασμένος , ανώφελος". Σε "γραώδεις μύθους" αναφέρεται ο Απόστολος Παύλος στην επιστολή προς Τιμόθεον.

Ναι, φυσικά στο internet το βρήκα, σιγά μην το 'ξερα.

Ε, όχι και κοτούλα. Εμείς τα σεβόμαστε τα πτηνά ως ιστολόγιο (βλ. σχετικά posts με πάπιες, περιστέρια κλπ.). Αλλά για μια "εν δυνάμει" κοτούλα, δηλαδή ένα αυγουλάκι, δεν πειράζει και τόσο, έχω vegetarian φίλους που τρώνε το αυγουλάκι τους χωρίς τύψεις.

Δηλαδή για τις μελιτζάνες δεν σας ένοιαξε;

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ κε Ροβιθέ...

τσκ, τσκ, τσκ!
Πώς φαίνεται ότι ΔΕΝ έχετε φυτοφαγικές ευαισθησίες. ΔΕΝ εννοούσα την κοτούλα που δυνάμει θα έβγαινε από το αυγό (άλλωστε, όντως έχετε πρόσβαση σε γονιμοποιημένα κοτίσια αυγά;). Εννοούσα την κοτούλα που γέννησε το /τα αυγουλάκια της ομελέτας σας!

Εμένα μου αρέσουν οι ομελέτες αλλά ψιλοπροσέχω ένεκα χοληστερίνης.
Όσο για τις τύψεις ή μη των vegeterian φίλων σας (και το γράφω αυτό με κάθε σέβας) δεν λέγει πολλά, καθ'ότι υπάρχουν διάφορες "βαθμίδες" φυτοφάγων. Πόσο "αυστηροί" είναι οι φίλοι σας;

Idom