Αφρόκρεμα και παγκοσμιοποίηση

Στις δύσκολες στιγμές που διανύει η πατρίδα, η Αφρόκρεμα του έθνους δίνει και πάλι δυναμικό παρών.

Ό,τι είναι βαθιά εθνικό γίνεται ταυτόχρονα και παγκόσμιο, όπως έλεγε ο γνωστός καλλιτέχνης Χλέμπουρας στο Βαγγέλη την αρκούδα (στο κόμικ Show Business του Αρκά). Αλλά όπως όλοι ξέρουμε, there is no business like show business, και ως εκ τούτου το κάπως παλιό αλλά σίγουρα όχι παρωχημένο κόμικ προσφέρει ένα σημαντικό ερμηνευτικό εργαλείο για να κατανοήσουμε αυτά που ζούμε ως χώρα, ειδικά εσχάτως. Έτσι, το βαθύτατα εθνικό δημόσιο χρέος της χώρας, έχει γίνει ένα ζήτημα τόσο παγκόσμιο που κάθιδροι πασχίζουν να επιλύσουν οι Μέρκελες και οι Ομπάμες του αιώνος τούτου. Για κάποιο παράξενο λόγο, η πτωχή (πλην σχεδόν τίμια...) Ελλάς έχει γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος, οι αίρων τας αμαρτίας του κόσμου. Στιγμές αγωνίας διάγει το πανελλήνιο - μην πω και ο πλανήτης - σε κάθε τηλεδιάσκεψη του λαλίστατου υπουργού μας επί των Οικονομικών. Θα σωθεί άραγε η ανθρωπότης από την επικείμενη κρίση; Θα μας δώσουν πίσω το κατοχικό δάνειο συν μια προκαταβολή για τυχόν επικείμενες κατοχές; Ή έστω μόνο την προκαταβολή βρε αδερφέ, και κάτι ψιλά να πορευόμαστε να βγάλουμε το μήνα;

Σ' αυτές τις κρίσιμες ώρες της αγωνίας (που επαναλαμβάνονται κάπως μαζοχιστικά κάθε Σαββατοκύριακο τον τελευταίο καιρό), λίγα σημάδια ελπίδας αχνοφαίνονται (ή ίσως αργοσβήνουν) στο ζοφερό ορίζοντα. Εκεί όμως που είσαι έτοιμος να παραδοθείς, κάτι αστράφτει μέσα στο σκοτάδι (δηλαδή στην οθόνη του υπολογιστή). Κάποια γνώριμα πρόσωπα βρίσκονται μπροστά σου, ο καθένας στο μετερίζι του. Deja vu? Όχι! Νομίζεις ότι τα έχεις κάπου ξαναδεί, αλλά όχι με αυτό τον τρόπο. Αυτό που βλέπεις τώρα μπροστά σου είναι κάτι ολοκαίνουργιο (δηλαδή μερικών μηνών, αλλά η αλήθεια είναι ότι τα αντανακλαστικά της Ροβυθέ είναι λιγάκι βραδείας καύσεως, ωσάν του Ραν-Ταν-Πλαν). Αυτό που βλέπεις μπροστά σου είναι ταυτόχρονα οικείο και καινοφανές, κάτι που σε κάνει να ξαναβλέπεις αυτά που ήδη γνώριζες ίσαμε τώρα με άλλα μάτια. Κλείνεις λοιπόν τα μάτια, τα ξανανοίγεις· είναι λοιπόν αλήθεια: οι θρυλικοί Afrocrema ξαναχτυπούν, με μια ακόμα μοναδική δημιουργία. Έχει φτάσει πια η ώρα της αλήθειας.

Και η αλήθεια είναι σκληρή· δε χαρίζεται. Αρχικά νομίζεις ότι πρόκειται και πάλι για τυπικό concept Αφρόκρεμα: το εργαστηριακό σκηνικό, το σκούρο γυαλί του Άφρο, η α-λα-Γκράουτσο-Μαρξ παραλλαγή του Κρέμα, η κιθάρα, ο Τσε Γκεβάρα ως αφανής εταίρος. Μόλις όμως φτάσουν στα αυτιά σου οι πρώτες νότες, αισθάνεσαι σοκ και δέος. Για πρώτη φορά στα χρονικά των Αφρόκρεμα, ΔΕΝ συμμετέχει (!!!) ο διαχρονικός Γιάννης Πάριος. Αυτή τη φορά (και εδώ η αλήθεια σε χτυπάει με αριστερό κροσέ), αν και έχουμε πάλι μία απόδοση ελληνικού άσματος στην αγγλική (πρόκειται για το «Εγώ δεν ήμουνα αλήτης» σε στίχους και μουσική Τάκη Μουσαφίρη), ο κανονικός πρώτος ερμηνευτής είναι ο Δημήτρης Κοντολάζος. Πριν προλάβεις να συνέλθεις από το κροσέ, η αλήθεια σε ξαναχτυπάει με δεξί ντιρέκτ: αυτή τη φορά οι αγγλικοί στίχοι (εκτός του πρώτου ρεφραίν) δεν μεταφράζουν απλώς τους αντίστοιχους ελληνικούς. Και σα να μην έφτανε αυτό (κι εδώ την ώρα που τρεκλίζεις έρχεται η αλήθεια να σου δώσει τη χαριστική βολή με ένα αποφασιστικό άπερκατ) οι στίχοι διηγούνται μια ιστορία που πιο πολύ παραπέμπει σε συνεστιακή μικροσκοπία λέιζερ, παρά σε ερωτικό τραγούδι. Παρά το φιλικό χτύπημα συμπαράστασης στην πλάτη, μια οικεία χειρονομία στο τέλος του βίντεο, δεν αντέχεται τόση αλήθεια: σωριάζεσαι νοκ-άουτ σε δευτερόλεπτα.

Ύστερα όμως μαζεύεις τα κομμάτια σου και στοχάζεσαι. Όπως όλοι ξέρουμε, στις λίγες αλλά σημαντικές εμφανίσεις των Αφρόκρεμα, τίποτα δεν είναι τυχαίο. Πρώτα από όλα λοιπόν, στοχάζεσαι ότι η εμβληματική μορφή του Τσε Γκεβάρα που είχε προσωρινά αποσυθεί επανέρχεται στο συλλογικό ασυνείδητο (δηλαδή στον πίσω τοίχο) όπως στις αρχικές δημιουργίες του ντουέτου. Ακολούθως, υπό αυτό το πρίσμα εξετάζεις μια ακόμα αλλαγή: ο Κρέμα για μια ακόμα φορά συνοδεύει τη μουτσούνα του Γκράουτσο Μαρξ με ένα επιπλέον αξεσουάρ· αυτή τη φορά, η καλλιτεχνική κόμη δεν κουκουλώνεται, αλλά κοσμείται από ένα κομψό ψαθάκι. Και μην τυχόν νομίσει κανείς ότι αυτό είναι συμπτωματικό και ότι θα μπορούσε αντί για ψαθάκι να φοράει, ξέρω γω, τζόκεϊ· μακριά από εμάς αυτές οι ερμηνευτικές ευκολίες! Τέλος, διερευνάς ενδελεχώς την αυθαίρετη στιχοπλοκή που σε ένα πρώτο επίπεδο αρκείται να περιγράψει τα πάθη ενός τρόφιμου ερευνητικού εργαστηρίου με έντονη εξάρτηση από το μικροσκόπιο φθορισμού. Μπορείς όμως να αρκεστείς σε αυτό το πρώτο επίπεδο; Όπως όλοι γνωρίζουμε από την προγενέστερη ερμηνευτική δουλειά της Ροβυθέ πάνω στο φαινόμενο Αφρόκρεμα, πρέπει πάντοτε να έχουμε τα μάτια ανοιχτά αναζητώντας ένα δεύτερο επίπεδο (ή και τρίτο ενίοτε).

Κρατάμε λοιπόν τα μάτια ορθάνοιχτα, και ξεκινάμε τη αποκρυπτογράφηση με οδηγό μια εκ πρώτης όψεως ασήμαντη παρατήρηση: σε αντίθεση με τις προγενέστερες δημιουργίες του ντουέτου, αυτή τη φορά η κάμερα δείχνει την αληθινή εικόνα, όχι την κατοπτρική όπως άλλοτε. Μη βιαστεί κανείς να συνάγει ότι η ηχογράφηση αυτή τη φορά έγινε σε άλλο υπολογιστή με άλλη κάμερα. Διότι το αληθινό νόημα της καθόλου τυχαίας αυτής κίνησης (όπως αυθεντικά ερμηνεύει η Ροβυθέ ως διαμεσολαβητής μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου), είναι ότι σε αντίθεση με τα προηγούμενα δημιουργήματά τους όπου οι Αφρόκρεμα απλά καθρεφτίζουν το κοινωνικό γίγνεσθαι, τούτη τη φορά γίνονται ένα μαζί του: συμπορεύονται, συνταυτίζονται, αλληλοδιαπλέκονται και αλληλεπιδρούν με τα κοινωνικά συμφραζόμενα. Ας αντισταθούμε λοιπόν στις φτηνές βεβαιότητες και ας μην ξεγελαστούμε ούτε μια στιγμή από την υποτιθέμενη διήγηση της αγωνίας του ερευνητή που θέλει να σκανάρει φθορίζοντα παρασκευάσματα μέχρις εξαντλήσεως· ας αναζητήσουμε τα σύμβολα που πίσω από την ελαφρώς εξωπραγματική διήγηση υποκρύπτουν το αυθεντικό καλλιτεχνικό μήνυμα.

Τι είναι λοιπόν αυτό που θέλει να ιστορήσει ο ποιητής; Δεν είναι μια ασήμαντη προσωπική ιστορία ερευνητικής μικροσκοπίας· δεν είναι καν το αίσθημα της παγίδευσης (in deep shit) ούτε απλώς μια υπαρξιακή, μεταφυσική σχεδόν αγωνία (εξ' ου και οι αναφορές στο Γκάντι και στο γνωστό για τις πάμπολλες μεταφυσικές ανησυχίες του «βρώμικο Χάρυ» Κάλλαχαν). Δεν είναι καν η προσδοκία της μετάπτωσης σε μια τρίτη διάσταση που προσεγγίζεται από διαδοχικές επιστρώσεις πολλαπλών επιπέδων, δεν είναι το φως που διέρχεται επιτυχώς από το μικροσκοπικό pinhole φωτίζοντας διαφορικά τα επίπεδα και εστιάζοντας πολλαπλά υπό διαφορετικές γωνίες στις αντιθέσεις της πραγματικότητας. Θυμίζω ότι υπερβαίνοντας την κατοπτρική αφήγηση που χαρακτήριζε τα προγενέστερα έπη των Αφρόκρεμα, οι καλλιτέχνες πλέον είναι στην ίδια πλευρά με το κοινό τους, συμπάσχουν και ταυτίζονται μαζί του υπό το υποβλητικό βλέμμα του διηνεκούς Τσε. Αυτό μας επιτρέπει τη βαθύτερη πια αντίληψη του σημαινομένου: δεν είναι απλώς κάτι σαν «απ' τα ψηλά στα χαμηλά κι απ' τα πολλά στα λίγα», είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό, καθώς το ελαφρώς στραβοφορεμένο ψαθάκι του Κρέμα συνοψίζει επακριβώς αυτό που θα έλεγε στην αντίστοιχη περίσταση ο πρώτος διδάξας Αντωνάκης Κοκοβίκος: μπροστά στο σημερινό κοινωνικό αδιέξοδο, στο βαθύ σκότος της επικείμενης κρίσης, στην αγωνία του κάθε διερχόμενου Σαββατοκύριακου, οι Αφρόκρεμα απαντούν με σαφήνεια και δωρικότητα: παίρνω το καπελάκι μου και φεύγω.

Οι πληροφορίες ότι το επόμενο σουξέ του θρυλικού ντουέτου θα είναι μια αγγλική απόδοση του «Φεύγω κι αφήνω πίσω μου συντρίμμια» ελέγχονται, φυσικά, ως ανακριβείς. Είναι αλήθεια όμως ότι σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της Ροβυθέ, εις εκ των μελών του ντουέτου (ο Άφρο) είναι ήδη υπ' ατμόν για τις ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού (που μετά από αυτό θα είναι πολύ λιγότερο ειρηνικός, όπως εύκολα αντιλαμβανόμεθα) και ακολούθως για τη Φραγκφούρτη όπου εδρεύει, όχι τυχαία, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Αυτό φυσικά σε καμμία περίπτωση δεν υποδηλώνει χαλάρωση ή (Θεός φυλάξοι...) διάλυση του ντουέτου· κάθε άλλο. Είναι απλώς η συνεισφορά του καλλιτεχνικού κόσμου στη αύξηση των ελληνικών εξαγωγών, και μια ανέλπιστη χείρα βοήθειας στη χειμαζόμενη ελληνική οικονομία και κοινωνία. Μετά από την κίνηση αυτή, είναι ηλίου φαεινότερον το σχέδιο αντεπίθεσης της χώρας έναντι των αγορών και του ΔΝΤ, με όπλο το καλλιτεχνικό μέγεθος των Αφρόκρεμα, που για μια ακόμα φορά θα καταδείξουν τη βασιμότητα της (κατά Χλέμπουρα) προδρομικής ανάλυσης του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης. Αναδεικνύοντας τα βαθιά εθνικά στοιχεία της τέχνης τους στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, οι Αφρόκρεμα θα είναι το αποφασιστικό χαρτί της Ελλάδας στη μάχη για να σωθεί ο κόσμος: αν δε μας δώσουν την επόμενη δόση (και μερικά ψιλά ακόμα) όχι μόνο δε θα ξαναφέρουμε πίσω τον Άφρο, αλλά θα αμολήσουμε και τον Κρέμα (που ήδη έχει φορέσει το καπελάκι και είναι έτοιμος για τα χειρότερα). Και τότε γαία πυρί μιχθήτω.

Στις κρίσιμες ώρες που περνάμε, ο ελληνικός λαός να είναι ήσυχος ότι ακόμα κι αν η πολιτική του ηγεσία καθεύδει, η καλλιτεχνική πρωτοπορία αγρυπνά. Η πατρίδα λοιπόν είναι σε σίγουρα χέρια· καλού κακού βέβαια άμα θέλετε να τα σιγουρέψετε λίγο περισσότερο, μπορείτε όπως πάντα να στείλετε τα εμβάσματά σας σε υποδειχθέντα τραπεζικό λογαριασμό (του εξωτερικού, ε;) υπόψιν Ροβυθέ. Δεκτά μόνο μετρητά και σε σκληρό νόμισμα· τις μεταχρονολογημένες επιταγές και τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, αλλού...

Ο γνωστός φιλόσοφος της τέχνης Χλέμπουρας εξηγεί στο μαθητευόμενό του το Βαγγέλη τα όρια της ευθύνης του προοδευτικού καλλιτέχνη (Αρκάς, Show Business, αρχές δεκαετίας '80, νομίζω).