Δρόμοι με υπότιτλους

Την πρώτη φορά που ήρθα επισκέπτης στην Κρήτη, το μακρινό 1987, ένα από τα πράγματα που μου έκαναν εντύπωση ήταν η ύπαρξη υποτιτλισμένων πινακίδων στους δρόμους. Αρχικά νόμιζα ότι η πατέντα ήταν Ηρακλειώτικη, αλλά την περασμένη εβδομάδα πρόσεξα κάτι αντίστοιχο και στα Χανιά, από όπου και η φωτογραφία. Δεν άντεξα στον πειρασμό να σηκώσω τη φωτογραφική μηχανή - σπάνια οι γεωγραφικές και ιστορικές πληροφορίες διασταυρώνονται με τόση ενάργεια, όπως μπορείτε να διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι.

Οι υπότιτλοι είναι λίγο μεγαλύτεροι σε μέγεθος στις Ηρακλειώτικες ταμπέλες (σιγά μην αφήναμε στους Χανιώτες την πρωτοκαθεδρία) και εξίσου επεξηγηματικοί: στην οδό Ανδρέα Παπανδρέου (που όλοι ξέρουν ως Ακαδημίας από παλιά και ακόμα έτσι αναφέρονται σε αυτήν), ο υπότιτλος εξηγεί: "Έλληνας πολιτικός". Αντίθετα, στη Γεωργίου Παπανδρέου (γνωστής ως Παπανδρέου-σκέτο στους αυτόχθονες), ο υπότιτλος γράφει "Έλληνας πρωθυπουργός". Βέβαια ο Γεώργιος πρωθυπούργευσε σαράντα μέρες κάλπικες το 1944 και κάτι μήνες μεταξύ 1964 και 1965, ενώ ο Ανδρέας τα πήγε λίγο καλύτερα συμπληρώνοντας καμιά δωδεκαετία συνολικά, μπορεί όμως κανείς να διακρίνει ότι η ιεράρχηση των ιδιοτήτων διέπεται από το παραδοσιακό δημοκρατικό φρόνημα της Κρήτης που δίνει μεγαλύτερη αξία στην διαρκή ιδιότητα του πολιτικού ανδρός (που κυρίως χαρακτήριζε τον Ανδρέα) από την απλή εφήμερη ανάρρηση στο θώκο του πρωθυπουργού (που μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε, ακόμα και σε μη δημοκράτες, φευ...). Οι εν λόγω δρόμοι πάντως αν και διασταυρώνονται δεν είναι κάθετοι, και η Ανδρέα κάπως διαγώνια συνεχίζει την Γεωργίου, όπως αρμόζει άλλωστε μεταξύ πατέρα και γιου.

Μια απλή βόλτα στο Ηράκλειο είναι προφανές ότι συμβάλλει αποφασιστικά στην επιμόρφωση των κατοίκων, αλλά και των επισκεπτών. Μερικές φορές βέβαια οι υπότιτλοι είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι για την άρση ενδεχόμενων παρεξηγήσεων. Την πρώτη φορά που είδα την οδό Ε.Ο.Κ. σοκαρίστηκα κάπως - εντάξει να παίρνουμε επιδοτήσεις αβέρτα, αλλά να ονομάζουμε και δρόμο τιμής ένεκεν; Διαβάζοντας τα ψιλά γράμματα όμως πήγε η καρδιά μου στη θέση της - εννοούσε "Εθνική Οργάνωση Κρήτης", που υποθέτω ότι δεν μοίραζε πακέτα. Άλλες φορές πάλι η εγκυκλοπαιδική μόρφωση που παρέχεται απαιτεί ένα ελάχιστο επίπεδο γνώσεων αλλιώς παραμένει κάπως ατελής, καθώς θέλει μια αρκετά μεγάλη βόλτα για να φτάσεις από την οδό Ικάρου (γιος του Δαίδαλου) μέχρι τη Δαιδάλου (μυθικός τεχνίτης), για να μην αναφέρω την Ραδαμάνθους (αδελφός του Μίνωα) που πρέπει να διασχίσεις όλο το κέντρο μέχρι να φτάσεις στη Μίνωος (μυθικός βασιλιάς της Κρήτης) για να σου λυθούν οι απορίες.

Εκεί που σου μένουν οι απορίες πάντως είναι σε μερικές οδούς που δεν παρέχεται καμμία διευκρίνιση. Για παράδειγμα, οι οδοί 1770, 1821, 1866, 1878 (που αν δεν είσαι εντόπιος δεν αντιλαμβάνεσαι αμέσως ότι είναι χρονολογίες κρητικών επαναστάσεων), η 25ης Αυγούστου και η 62 Μαρτύρων. Γι' αυτήν την τελευταία κυκλοφορεί αστικός μύθος ότι αναφέρεται στον αριθμό των ανθρώπων που μαρτυρούν καθημερινά προσπαθώντας να οδηγήσουν κατά μήκος της, αλλά νομίζω ότι είναι υπερβολή - προφανώς άλλο επεισόδιο της τοπικής ιστορίας αφορά. Εγώ πάντως κατάλαβα σύντομα ότι όταν δεν παίζει υπότιτλος, το θέμα είναι μάλλον κρητικού ενδιαφέροντος, άρα θεωρείται γνωστή η απάντηση. Αφού εντόπισα μια οδό Καγιαμπή (οπλαρχηγός Πεδιάδος) πήγα στην οδό Πεδιάδος για τη συνέχεια και δεν υπήρχε υπότιτλος. Όλοι οι Ηρακλειώτες που ρώτησα πάντως ήξεραν για ποια πεδιάδα επρόκειτο, άρα προφανώς το θέμα ήταν ΣΟΣ.

Σκέφτομαι βέβαια ότι για να περιλαμβάνουν οι πινακίδες της πόλης σου μια ικανή δόση τοπικής ιστορίας, θα πρέπει η πόλη σου αν μη τι άλλο να διαθέτει ιστορία, και το Ηράκλειο έχει άφθονη. Αντίθετα, στα αθηναϊκά προάστεια που έχω ζήσει ως επί το πλείστον, υπάρχει μια σχετική κοινοτοπία στην ονοματοδοσία. Ως παιδί θυμάμαι όλους τους παράλληλους δρόμους με ονόματα Μικρασιατικών πόλεων (Αλατσάτων, Μάκρης, Κυδωνιών, Νικομηδείας...) να διασταυρώνονται κάθετα με ήρωες του '21 (Μάρκου Μπότσαρη, Ρήγα Φεραίου, Κολοκοτρώνη...). Όταν αλλάξαμε γειτονιά οι ήρωες παρέμειναν, αλλά διασταυρωνόντουσαν πλέον με αρχαίους (Σωκράτους, Αριστείδου, Θεμιστοκλέους κλπ.). Ατυχώς ο ακριβώς διπλανός δήμος, δυο στενά πιο κάτω, είχε ακριβώς την ίδια φαεινή έμπνευση ονοματοδοσίας των δικών του οδών, κι έτσι μπορούσες να συναντήσεις δύο οδούς Αριστείδου να διασταυρώνονται με δύο διαφορετικές Αθανασίου Διάκου σε συνολική απόσταση περίπου τέσσερα στενά, με ολέθριες συνέπειες στον προσανατολισμό. Καμιά φορά βέβαια οι Δήμοι έχουν κάπως καλύτερες εμπνεύσεις - το τελευταίο σπίτι που έμενα όντας σε αθηναϊκό προάστειο ήταν σε διασταύρωση μιας παγκοσμίως άγνωστης ζωγράφου κι ενός παγκοσμίως αγνώστου ποιητή, των οποίων όμως τα μεσοπολεμικά σπίτια βρίσκονταν επί των αντίστοιχων οδών. Η μονοκατοικία της καλλιτέχνιδος υφίσταται ακόμα, το σπίτι του ποιητή έχει δοθεί αντιπαροχή προ πολλού.

Στην Ικαρία φυσικά δεν έχουμε προβλήματα ονοματοδοσίας καθώς πλην ελαχίστων εξαιρέσεων δεν υπάρχουν οδοί, κι αν υπάρχουν δεν το ξέρει κανείς. Στον Εύδηλο πάντως έχω δει τρεις-τέσσερις: το πλακόστρωτο ονομάζεται Καλλιόπης Κατσούλη (όπου και το σπίτι της τοπικής ευεργέτιδος), ο αμαξωτός δρόμος ονομάζεται Γεωργίου Π.Ν. Σπανού (όπου και η προτομή του ήρωος, μοναδικού νεκρού της Ικαριακής επανάστασης του 1912) και το στενάκι που βγάζει στην πλατεία οδός Πλοιάρχου Ι. Δουρή (νομίζω πεσών το 1940 ή στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο). Υπάρχουν και κάτι σκαλάκια που έγραφαν Διάβα Κορίννας, αλλά η ιστορία με την εν λόγω Κορίνα δεν είμαι σίγουρος πώς ακριβώς έχει. Ατυχώς δεν υπάρχουν υπότιτλοι σε καμμιά από αυτές τις ταμπέλες. Αναρωτιέμαι μήπως θα έπρεπε να τους εισάγουμε...

Τις πιο σουρεαλιστικές ονοματοδοσίες πάντως (όχι από το Δήμο βέβαια, εννοείται) τις έχω δει κάπου στο Καρκινάγρι. Όχι στο ίδιο το χωριό, αλλά σε κάτι μονοπάτια πηγαίνοντας για τον κάβο-Πάπα ή για την κατ΄ευφημισμόν "παραλία" στη Μαύρη (μη φανταστείτε ομπρέλες και καντίνες, ε;), όπου κάποιος είχε γράψει πάνω σε ένα βράχο με κόκκινη μπογιά "οδός Λένιν", και λίγο πιο κάτω σε ένα πλαϊνό μονοπατάκι "οδός Μπακούνιν", πράγμα αρκούντως ρηξικέλευθο για τα αυστηρά ορθόδοξα (στα πλαίσια της αριστεράς, πάντα...) ήθη του τόπου.

Γυρνώντας στο Ηράκλειο πάντως, τις προάλλες σχολίαζα μεγαλοφώνως (και σκωπτικά, μάλλον) την πρακτική του υποτιτλισμού. Κάποιοι από τους παλιούς αυτόχθονες μου εξήγησαν ότι η ιδέα έχει τις ρίζες της στην περίοδο της δημαρχίας Καρέλη, στα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ. Ετοιμάστηκα να ρίξω μύδρους κακεντρέχειας στο ρέκτη πρώην δήμαρχο, όταν με διέκοψε η φωνούλα νεαράς αυτόχθονος συναδέλφου από το βάθος του δωματίου:

- Δηλαδή ρε παιδιά, στα άλλα μέρη οι ταμπέλες δεν έχουν εξήγηση από κάτω;

Πήρα το ύφος "Αγαπητό μου παιδί" και ετοιμάστηκα να κάνω τον έξυπνο, αλλά πρόλαβε μια άλλη κοπέλα στην παρέα και πήρε το λόγο.

- Στην Αθήνα δεν έχουν, αλλά έχουν στο Παρίσι.

Αποσβολώθηκα.

- Πού;
- Στο Παρίσι. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι υπήρχε και οδός Θερμοπυλών, με πλήρη εξήγηση από κάτω.
- Α, ρε Κρήτη, ακούστηκε υπερηφάνως η μικρή από το βάθος. Πάντα στην πρωτοπορία.

Πήρα μια βαθιά ανάσα, και αποχώρησα ως βρεγμένη γάτα για να αρχίσω να ετοιμάζω την ανάρτηση που διαβάζετε.