Ζεύκι, μαράζι, σκατοπαραδιά

Η φωτογραφία πρέπει να έχει τραβηχτεί στην Ακαμάτρα Ικαρίας κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ή το πολύ στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Την εντόπισα πριν χρόνια ανάμεσα σε διάφορες άλλες οικογενειακές φωτογραφίες περίπου της ίδιας εποχής που ξέθαψα από ένα σφηνωμένο για πολλές δεκαετίες συρτάρι. Απεικονίζονται μεταξύ άλλων συγχωριανών διάφοροι συγγενείς μου από το σόι της μητέρας μου (περιλαμβανομένης και της ίδιας). Ορισμένοι έχουν φύγει πια σήμερα, άλλοι ογδονταρίζουν επιτυχώς. Της έδειξα τη φωτογραφία και τη ρώτησα αν θυμάται πότε ακριβώς ήταν. Δε θυμόταν χρονολογία, αλλά ασαφώς ανακαλούσε το περιστατικό. Τη ρώτησα για ποιον ακριβώς λόγο είχανε μαζευτεί.

- Τίποτα, έτσι. Ζεύκι κάναμε.
- Τι κάνατε;
- Ζεύκι, είπε ξανά, δεν το ξέρεις;

Και χαμογέλασε καθώς συμπλήρωνε ρητορικά:

- Ζεύκι, μαράζι, σκατοπαραδιά.

Το μαράζι το ήξερα, τη σκατοπαραδιά μπορούσα να τη φανταστώ καθώς η μητέρα μου αναποδογύριζε τις - άδειες - τσέπες της σε μια εκφραστική χειρονομία καθώς πρόφερε την επίμαχη λέξη. Αλλά ζεύκι; Ζήτησα περισσότερες διευκρινίσεις. Με κοίταξε με απορία.

- Δε θυμάσαι όλες τις φορές που μαζευόσαστε εδώ με τους φίλους σου;

Τις θυμόμουν. Το "εδώ" ήταν ελαφρώς παραπλανητικό διότι έχω πάψει να μένω στο πατρικό μου εδώ και πολλά χρόνια, λεπτομέρεια που η μητέρα μου επιμένει συστηματικά να αγνοεί, πάντως η αλήθεια είναι ότι μαζευόμαστε και σπίτι μου και σπίτια τους και αλλού.

- Που τρώτε και πίνετε και ψιλοκουβεντιάζετε μέχρι το πρωί;
- Πράγματι.
- Και χορεύετε και κάναν καριώτικο άμα έρθετε στο κέφι;
- Ναι.
- Ε, αυτό είναι ζεύκι.

Μάλιστα. Καλό είναι να ξέρει κανείς ότι υπάρχει μία και μόνη λέξη για να περιγράψει τη ζωή του. Στην περίπτωσή μου ίσως όχι όλη τη ζωή του, αλλά το ικαριακό κομμάτι της, σίγουρα. Ρώτησα πώς συνδέεται με το μαράζι και τη σκατοπαραδιά, και μου εξήγησε ότι όταν σε τρώει η πίκρα και η φτώχεια, τι άλλο μπορείς να κάνεις;

- Τι;
- Ζεύκι.

Σκέφτηκα ότι ήταν κάτι σαν την παροιμία "η φτώχεια θέλει καλοπέραση" ή σαν εκείνο το τραγουδάκι των Μπητλς που λέει "I get by with al little help from my friends". Η μητερα μου μάλλον δεν τους καλοξέρει τους Μπητλς - αν και είναι της εποχής της δεν πρέπει να είναι στις παραστάσεις της. Από ζεύκια πάντως ξέρει, όπως κι εγώ και όλοι οι Καριώτες. Ακόμα κι αν δεν ξέρουμε τη λέξη, η έννοια μας είναι εξαιρετικά οικεία, ως συστατικό στοιχείο της ικαριακής καθημερινότητας.

Τη λέξη πάντως της ξανακούω αρκετά συχνά έκτοτε, καθώς υπάρχει ένα ικαριακό μεζεδοπωλείο με αυτό το όνομα στην Αθήνα και άλλο ένα στην πλατεία του Ευδήλου. Τη βρήκα και σε μερικά διαδικτυακά λεξικά, (εκ του τουρκικού zevk που σημαίνει φαγοπότι), καθώς και σε κάποιες μη ικαριακές ντοπιολαλιές, όπως π.χ. στην Κρήτη, όπου με βάση το λεξικό υπάρχει η έκφραση "την έκανα ζεύκι" (δηλ. έφαγα καλά), αν και δεν έχω ακούσει ποτέ κανέναν εδώ στο Ηράκλειο να τη χρησιμοποιεί. Τουλάχιστον όπως την αντιλαμβανόμαστε στην Ικαρία πάντως, έχει ευρύτερο χαρακτήρα από ένα απλό φαγοπότι, καθώς περιλαμβάνει στα καθ' ημάς και την παρέα, τη διήγηση ιστοριών και πιθανώς μουσική και χορό.

Πριν λίγες μέρες, ανήμερα των Φώτων, η ΕΤ1 προέβαλλε στη μία το μεσημέρι ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο "Οι ζευκαλήδες της Ικαρίας". Όπως συνηθως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, έπεσε σύρμα μεταξύ των μυημένων και στηθήκαμε όλοι οι γνωστοί και μη εξαιρετέοι στις οθόνες μας. Την παραγωγή και σκηνοθεσία είχε ο Λεωνίδας Βαρδαρός, ένας ικαριακής καταγωγής ηθοποιός και σκηνοθέτης, γνωστός και για την ικαριακής θεματολογίας ταινία του "Ούλοι εμείς εφέντη" που είχα την ευκαιρία να θάψω ιστολογικώς παλαιότερα. Τον πέτυχα το καλοκαίρι καθώς τραβούσε πλάνα στην πλατεία της Ακαμάτρας - κάποια πήρε το μάτι μου στην τηλεόραση.

Ομολογώ ότι είδα το ντοκιμαντέρ με συγκίνηση, καθώς παρήλαυναν διάφοροι γνωστοί και φίλοι και άλλοι άγνωστοι αλλά απροσδιορίστως οικείοι, λέγοντας ιστορίες και επεξηγώντας κάποιες όψεις του πολιτισμού της νήσου. Επιγραμματικά να αναφέρω την ιστορία όπου ένας γάιδαρος υποτίθεται αυτοκτόνησε στο Καρκινάγρι επειδή, λέει, εξαντλήθηκε η υπομονή του. Έξω από το ικαριακό φολκλόρ πάντως, η εικόνα των ανθρώπων που μαζεύονται με ή χωρίς αφορμή και πίνουν το κρασάκι τους και λένε διάφορα, μπορεί να πει πολλά ακόμα και στους "ξένους", μια και όλοι μπορούν να κάνουν ζεύκι, ακόμα κι αν δεν ξέρουν τη λέξη (όπως εγώ). Λένε ότι όσοι έρχονται για πρώτη φορά στην Ικαρία είτε έρχονται και ξανάρχονται μετά, είτε φεύγουν μια για πάντα. Σκέφτομαι λοιπόν ότι το να είσαι "Καριώτης" δεν είναι θέμα γονιδίων τελικά, αλλά εν πολλοίς θέμα τρόπου σκέψης. Με άλλα λόγια, να μπορείς να συνδυάζεις το ζεύκι με το μαράζι - για τη σκατοπαραδιά βέβαια, ούτε λόγος.


Σ.Σ. Το διαδίκτυο παρέχει κάποιες δυνατότητες που δεν υπήρχαν παλαιότερα, κι έτσι τυχόν ενδιαφερόμενοι μπορούν να δουν το εν λόγω ντοκυμαντέρ εδώ . Από εκεί προέρχεται και η κάτωθι εικόνα του (καλωδιωμένου) βιολιστή Νίκου Πλάκα ενώ παίζει Καριώτικο.


Και για όσους είναι πολύ παρατηρητικοί, ένα μικρό παιχνιδάκι: Βρείτε σε ποιο πλάνο εμφανίζεται κάπου στο βάθος ο γνωστός blogger Ροβιθέ, και κερδίστε μια ανάρτηση (όχι αυτοκινήτου) δώρο!