Του κόσμου όλα τα Σάββατα

Της Αγια-Τριάδας ήρθαν μέρες φτερωτές: Η Αγία Τριάδα / Φιλοξενία του Αβραάμ, του Αντρέι Ρουμπλιόφ.

Ο γάμος είναι σχετικά κλειστός, σχεδόν οικογενειακός, πράγμα που για τα κρητικά δεδομένα σημαίνει ίσαμε διακόσιους καλεσμένους. Εγώ δεν είμαι της οικογενείας οπότε για να περιληφθώ στον αριθμό εικάζω ότι οι καλεσμένοι θα έπρεπε να είναι καμιά χιλιάδα, και βέβαια για να είμαστε δίκαιοι ορθώς δεν περιελήφθην καθότι με το ζευγάρι που παντρεύεται έχουμε συναντηθεί εν συνόλω δυο φορές στο σινεμά (τη μια τυχαία) και άλλη μία σε κάποια χορευτική παράσταση street art. Με τη νύφη είχαμε γνωριστεί προ πολλών ετών σε ένα ορειβατικό καταφύγιο όπου κατέφευγαν ξέμπαρκοι ιστιοπλόοι, ωστόσο με τη μικρή αδελφή της νύφης δουλεύουμε μαζί, στο ίδιο εργαστήριο, στα ίδια πειράματα και στα ίδια data.

Κουβεντιάζοντας περί γάμου σε κάποιο διάλειμμα από τα πειράματα, και αφού αναφερθήκαμε στο κατάλληλο σετάκι φούστα-μπλούζα-πατούμενο-τσαντάκι, στην προπαρασκευή του γαμοπίλαφου και στη σύνθεση της ορχήστρας, κάποιος τη ρώτησε την ακριβή ημερομηνία του γάμου.

- Είναι το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος.
- Το Σάββατο;
- Όχι, την Κυριακή.
- Πώς έτσι;

Η μικρή αδελφή σήκωσε τους ώμους σε ένδειξη απορίας. Αλλά εκεί εμφανίστηκε ο ξερόλας κατηχημένος επιβλέπων να δώσει την κατάλληλη θρησκευτική διάσταση στο ερώτημα.

- Είναι επειδή εκείνο το Σάββατο δεν γίνονται γάμοι.
- Και γιατί δεν γίνονται γάμοι εκείνο το Σάββατο;
- Διότι είναι Ψυχοσάββατο.
- Α...

Το εν λόγω «α» σήμανε λήξη του διαλείμματος και επιστροφή στα πειράματα, αλλά εμένα μου καρφώθηκε το Ψυχοσάββατο διότι αν και ξερόλας κατηχημένος απόξω-απόξω, από οικογενειακές διασυνδέσεις περισσότερο, στο εν λόγω ζήτημα έχω διάφορες απορίες. Θυμήθηκα τη μάνα μου που αναφερόμενη στη συγκεκριμένη ημέρα μιλούσε για τον πατέρα της που έλεγε ένα στιχάκι κάπως σαν:

Του κόσμου όλα τα Σάββατα να παν και να γυρίσουν
του Σουρουλού το Σάββατο να μην ξαναγυρίσει.

Το βράδυ γκούγκλισα το στιχάκι μήπως εντοπίσω περισσότερα, δεδομένου ότι η μνήμη της μάνας μου δεν είναι πλέον σε θέση να βοηθήσει· άλλωστε και τους καλούς ακόμα καιρούς δεν ήταν ιδιαιτέρως ακριβής. Με μια ορισμένη έκπληξη είδα ότι «του Σουρουλού» πρέπει να είναι ικαριακή ή ακόμα και οικογενειακή μας παραφθορά μια άλλης έκφρασης που πρέπει να είναι κανονικά «του Ρουσαλιού». Συναντάω παραλλαγές του παροιμιακού στίχου σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, στη Μάνη, στην Ήπειρο, σε διάφορα νησιά. Το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής είναι πότε του Ρούσαλη, πότε του Ρουσαλιού, ονομασία που από ό,τι διαβάζω εδώ αναφέρεται (μάλλον με αρνητική χροιά) και στα πρακτικά της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (Τοιαύτη πανήγυρις αλλόκοτος εστί και τα λεγόμενα ρουσάλια...).

Προφανώς σχετίζεται με προγενέστερη παγανιστική γιορτή των νεκρών με τη ρωμαϊκή ονομασία rosalia, όπου οι ζώντες προσέρχονται στα μνήματα με τριαντάφυλλα (rosas) και τιμούν τη μνήμη των νεκρών. Την εποχή της Πενθέκτης συνόδου ο σχετικά πρόσφατα εκχριστιανισθείς παγανιστικός κόσμος διατηρούσε ανάμνηση αυτών των γιορτών και κάπως έτσι «άτυπα» εντάχθηκαν στο χριστιανικό εορτολόγιο: το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής αντικατέστησε (ή υποκατέστησε) τα rosalia.

Και γιατί τόση στεναχώρια αυτό ειδικά το Σάββατο (ή Ψυχοσάββατο) και όχι κάποιο άλλο (π.χ. το Ψυχοσάββατο πριν την Κυριακή των Απόκρεω); Φαντάζομαι χάρη στην παράδοση που αναφέρεται εδώ κι εκεί περί Ρουσαλιού, ότι είναι, λέει, η μέρα που οι ψυχές ξαναγυρίζουν στον κάτω κόσμο· ότι και καλά χάρη σε μεσολάβηση της Παναγίας ο Θεός αφήνει τις ψυχές να κυκλοφορούν στον απάνω κόσμο από τη μέρα της Ανάστασης μέχρι τη μέρα της Πεντηκοστής περίπου, κι ότι το Σάββατο που προηγείται της Πεντηκοστής είναι μέρα στενόχωρη διότι είναι η τελευταία τους μέρα και πρέπει να γυρίσουν.

Χρησιμοποιώ τις οικογενειακές μου διασυνδέσεις για να μάθω περισσότερα επ’ αυτού· ρωτάω αν επισήμως (εκκλησιαστικά, εννοείται) το εν λόγω Ψυχοσάββατο έχει κάποια ειδική ονομασία. Από την άλλη πλευρά της τηλεφωνικής γραμμής η φωνή από το Άγιο Όρος με προσγειώνει: ούτε ρουσάλια, ούτε σουρουλού, ούτε σουρλουλού. Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής και μόνον. Αναφέρω την ιστορία με τις ψυχές που κυκλοφορούν στον πάνω κόσμο· η φωνή μου εξηγεί με το ελαφρά συγκαταβατικό ύφος που επιφυλάσσεται στους ακατήχητους ξερόλες ότι άπαξ και η ψυχή πάρει εν τέλει το δρόμο της για «πάνω» ή για «κάτω», είθισται να μην κάνει βόλτες με τους ζωντανούς και μάλιστα με ετήσια περιοδικότητα.

- Βέβαια, συμπληρώνει, παρηγοριούνται οι άνθρωποι καμιά φορά νομίζοντας ότι είναι κοντά οι ψυχές των δικών τους και έτσι στη λαϊκή παράδοση κυκλοφορούν διάφορα, όπως βλέπεις.

Αποχαιρετώ με ευχές για την Πεντηκοστή και σκέφτομαι ότι του Σουρουλού ή Ρουσαλιού ή όπως αλλιώς λέγεται Σάββατο πέρασε χτες και κυκλοφορώ στο άδειο (ούτως ή άλλως) από ψυχές σπίτι κι ετοιμάζομαι να πάω στο εργαστήριο στα πλαίσια των πειραμάτων και των data καθώς η μικρή αδελφή σήμερα δεν ευκαιρεί διότι σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο ακρογιάλι για να ακριβολογούμε, κι ύστερα μου κολλάει ο στίχος «της Αγιά-Τριάδας ήρθαν μέρες φτερωτές» και σκέφτομαι χορούς και πανηγύρια και το συρτό που μας πάει πίσω απ’ το ιερό και σιγοσφυρίζω τη μελωδία μαζεύοντας τα συμπράγκαλα που θα χρειαστώ για τη δουλειά.

Παρηγοριούνται οι άνθρωποι καμιά φορά, αλήθεια είναι.


Νύχτα ξαστεριά, άσπρο φουστανάκι, πάτημα ελαφρό, και η ώρα η καλή.