Ντομάτες και πορτοκάλια

Ο Ευ. Αβέρωφ στο μπαλκόνι, το 1984, στη μάχη του φωτός με το σκότος (ή αντιστρόφως).

Τώρα έχουν περάσει τριάντα χρόνια, αλλά εκείνες οι Ευρωεκλογές του 1984 ήταν μόλις οι δεύτερες με ελληνική συμμετοχή. Οι πρώτες για την Ελλάδα είχαν γίνει ταυτόχρονα με τις εθνικές εκλογές τον Οκτώβρη του 1981, και είχαν περάσει λίγο στα ψιλά, καθώς το μόνο σχετικά ενδιαφέρον ήταν ότι ορισμένα μικρά κόμματα όπως το ΚΚΕ Εσωτερικού, το ΚΟΔΗΣΟ του Γιάγκου Πετσματζόγλου και το Κόμμα Προοδευτικών του Μαρκεζίνη (πατρός) είχαν βγάλει ευρωπαϊκές έδρες με ποσοστά ίσαμε 5%, ενώ στην εθνική κάλπη είχαν συντριβεί εκλογικά υπό το βάρος της πόλωσης ανάμεσα στους δύο μονομάχους του μετέπειτα δικομματισμού.

Το 1981 το ΠΑΣΟΚ θα έφερνε την Αλλαγή (με κεφαλαίο Α), το 1984 μετά από τρία χρόνια διακυβέρνησης είχε φέρει τον πολιτικό γάμο, το αυτόματο διαζύγιο, κάτι σήριαλ με το Λάκη Κομνηνό στην τηλεόραση κι έναν εξαιρετικά αμετροεπή βερμπαλισμό που ενσάρκωνε κατά κύριο λόγο ο Αγαμέμνων (για τους φίλους Μένιος) Κουτσόγιωργας, που ενόψει ευρωεκλογών εξηγούσε ότι η μάχη δεν θα δοθεί «για τις ντομάτες και τα πορτοκάλια», αλλά είναι μια μάχη ανάμεσα στο φως και το σκότος. Ενσάρκωση του φωτός φυσικά ήταν ο Αντρέας και το ΠΑΣΟΚ, άρχων του σκότους για την περίσταση ο Ευάγγελος Αβέρωφ, νεοπαγής αρχηγός της Δεξιάς, που είχε αναλάβει να αναδιοργανώσει τη ΝΔ μετά τη συντριπτική ήττα του 1981. Η αναδιοργάνωση περιελάμβανε μεταξύ άλλων τη συγκρότηση μιας «μαχητικής» νεολαίας, η μαχητικότητα της οποίας δεν απέκλειε και μερικές σφαλιάρες σε αντιφρονούντες από ομάδες που έφεραν τα χαριτωμένα ονόματα «Κένταυροι» και «Ρέιντζερς» και καθοδηγούνταν από πολιτικές προσωπικότητες ολκής σαν το σημερινό πρόεδρο της Βουλής ή το νυν Δήμαρχο Πειραιώς.

Όχι ότι οι απέναντι εστερούντο «δυναμισμού» άμα λάχαινε, αλλά εν πολλοίς μπορούσαν να στηριχτούν στη νομή των (κρατικών) media της εποχής όπου μεσουρανούσαν ανερχόμενοι αστέρες σαν την Έλλη Στάη (που ακόμα λάμπει), το Σπύρο Χατζάρα (που βασίλεψε καιρό τώρα) και το Θοδωρή Καλούδη (που πριν τον καψαλίσει το σκάνδαλο Κοσκωτά είχε προλάβει να εκφωνήσει το αμίμητο «ΠΑΣΟΚ και άλλες δημοκρατικές δυνάμεις» που σφράγισε τη δεκαετία).

Η αλήθεια είναι ότι το 1984 υπήρχε ακόμα μια ισχυρή διάκριση, κληρονομημένη από τη μεταπολίτευση δέκα χρόνια πριν, μεταξύ «προοδευτικών» και μη πολιτικών δυνάμεων. Αλλά για όσους είμασταν τότε 16-17 χρονών, αυτά τα πράγματα δεν είχαν και τόσο την «ιστορική» σημασία που είχαν για κάποιους μεγαλύτερους, οπότε εγώ που ήμουν ενός γενικότερα «προοδευτικού» κλίματος, όχι από οικογενειακή παράδοση αλλά από προσωπική αναζήτηση, μια χαρά τα έλεγα και τα έβρισκα με το φίλο μου το Γιάννη, «συντηρητικό» οπωσδήποτε, τόσο από οικογενειακή παράδοση όσο και από επιλογή, αλλά με αναζητήσεις που υπερέβαιναν το παραδοσιακό πλαίσιο και έφταναν μέσω ενός κλασικού φιλελευθερισμού (τότε όχι ακόμα νεοφιλελέ- τέτοιου) και μιας μετανεωτερικής σοσιαλδημοκρατίας ως τις παρυφές της ανανεωτικής αριστεράς. Ή, για να το κάνουμε πιο κατανοητό χωρίς μετανεωτερικότητες και άλλα ηχηρά παρόμοια, δεξιός ήτανε ο Γιάννης συναισθηματικά, αλλά το ξύλο που ρίχνανε οι Κένταυροι δεν το γούσταρε.

Κι όπως πλησίαζαν οι μέρες των ευρωεκλογών (Ιούνιος μήνας πρέπει να ήτανε αν θυμάμαι καλά) και τα σχολεία είχανε κλείσει κι εμείς είχαμε τελειώσει τη Δευτέρα Λυκείου και βαράγαμε μύγες περιφερόμενοι στην προεκλογική Αθήνα, κάπως μας ήρθε μια πετριά την τελευταία εβδομάδα και λέμε «Ρε δεν πάμε στις προεκλογικές συγκεντρώσεις;». Σε ποιες προεκλογικές συγκεντρώσεις; Μα σε όλες... Σήμερα βέβαια αυτό μοιάζει εντελώς εκτός τόπου και χρόνου, αλλά εκείνη την εποχή αφενός ο κόσμος κατέβαινε και αφετέρου υπήρχε μια ατμόσφαιρα πανηγυριού ή ίσως γηπέδου, πράγμα που ουδόλως μας αποθάρρυνε βέβαια, οπότε καταστρώσαμε το σχέδιο, που δεν ήταν και πάρα πολύ δύσκολο, τη μια μέρα θα πηγαίναμε στο ΚΚΕ στο Σύνταγμα και στο ΚΟΔΗΣΟ στη Ομόνοια, την επόμενη στο ΚΚΕ Εσωτερικού (Σύνταγμα), την Πέμπτη στη ΝΔ και την Παρασκευή πριν τις εκλογές στο ΠΑΣΟΚ.

Βρήκα ασορτί μακώ μπλουζάκια ανά κόμμα, κόκκινο για το ΚΚΕ, ένα εμπριμέ για το Εσωτερικό, θαλασσί για τη ΝΔ και πρασινολαχανί για το ΠΑΣΟΚ, βρήκα και μια παλιά φωτογραφική μηχανή του πατέρα μου, την εξόπλισα με φιλμ, και ανακοίνωσα στην οικογένεια ότι πάω για προεκλογική εκστρατεία. Οι γονείς μου με κοίταξαν με μισό μάτι «αφού είσαι μικρός ακόμα, δεν ψηφίζεις». Τους εξήγησα ότι ως μελλοντικός πολίτης θα έπρεπε να είμαι ενήμερος. Ακόμα περισσότερο τους μπέρδεψε το ότι θα πήγαινα σε όλους. «Μα σε όλους;». Όλους. Η γιαγιά μου που ζούσε ακόμα τότε, βασιλόφρων μέχρι μυελού οστέων ακόμα και από το κρεβάτι όπου ψυχομαχούσε (πέθανε το ίδιο καλοκαίρι) μου έδινε συμβουλές να προσέχω τους κομμουνιστές και να μη μπλέξω μαζί τους. Την μπέρδευε λίγο βέβαια το γεγονός ότι υπήρχαν δύο κομμουνιστικά κόμματα, ένα «πιο καλό» και ένα «κακό», μόνο που δεν ήξερε να τα ξεχωρίσει ακριβώς. Ο συμπαθής κύριος Κύρκος στην τηλεόραση μάλλον ήτανε με τους «καλούς», πλην όμως ο (ισόβιος) πρόεδρος της κοινότητας Ακαμάτρας που αν και κομμουνιστής (από τους άλλους όμως) έκανε διαρκώς το σταυρό του, άραγε καλός δεν ήτανε κι αυτός;

Άφησα τη γιαγιά με τις αμφιβολίες της και τους γονείς να με σταυροκοπάνε, έβαλα το κόκκινο μπλουζάκι και βρήκα το Γιάννη να με περιμένει στη στάση. Είχαμε αργήσει· πήραμε ταξί μέχρι τον Ηλεκτρικό της Καλλιθέας. Κατεβήκαμε στην Ομόνοια λίγο πριν ανέβει στην εξέδρα ο Γιάγκος. Από κάτω βρίσκονταν καμιά σαρανταριά αφισιονάδος του δημοκρατικού σοσιαλισμού, με προεξάρχουσα τη Λιάνα Κανέλλη που ενώ μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν κατά δήλωσή της «παιδί της Δεξιάς» τώρα είχε σαγηνευθεί από τις χάρες του δημοκρατικού κέντρου (αργότερα θα σαγηνευόταν διαδοχικά από άλλες προσωπικότητες πλην του Γιάγκου, όπως τη Δήμητρα Λιάνη και την Αλέκα Παπαρήγα, αλλά το 1984 καμμιά από τις εν λόγω κυρίες δεν ήταν ακόμα φίρμα). Πήραμε κάτι σημαιάκια με το σήμα του κόμματος, ενώ ο συμπαθής κύριος Πεσματζόγλου έλεγε κάτι για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας και την ενσωμάτωσή της στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ατυχώς η θεματολογία δεν ήταν πολύ συναρπαστική για δεκαεξάχρονους και σύντομα διπλώσαμε τις σημαιούλες και τραβήξαμε για το Σύνταγμα όπου ήδη μιλούσε ο Χαρίλαος Φλωράκης.

Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι το κόκκινο μπλουζάκι χτυπούσε στο μάτι ακόμα και σε περιβάλλον πλήρες κόκκινων σημαιών· οι κομμουνιστές δεν κυκλοφορούσαν με κόκκινα ρούχα, μάλλον. Επιπλέον δεν περιφέρονταν στη συγκέντρωση, αλλά στεκόντουσαν και άκουγαν τον ομιλητή ζυγισμένοι και στοιχημένοι, ανά μπλοκ. Κατά περιόδους φώναζαν και κάνα σύνθημα, πάλι ανά μπλοκ. Κοιταχτήκαμε με το Γιάννη με μια ορισμένη απογοήτευση, και αφού βγήκαμε κάτι φωτογραφίες πλαισιωμένοι με κόκκινες σημαίες (και βγάλαμε και κάτι κοκακόλες επίσης πλαισιωμένες με κόκκινες σημαίες) τα μαζέψαμε και γυρίσαμε στη γειτονιά.

Την άλλη μέρα φόρεσα τα εμπριμέ και πήγα να ακούσω τον Κύρκο μόνος μου, αφού ο Γιάννης με είχε πουλήσει λόγω ανωτέρας οικογενειακής βίας (είχε πει στους δικούς του για το ΚΟΔΗΣΟ, αλλά όχι για το ΚΚΕ, οπότε όταν τους το ξεφούρνισε κατόπιν εορτής του απαγορεύθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες οι πολιτικές συγκεντρώσεις, πλην Νέας Δημοκρατίας βεβαίως). Συνάντησα κάτι καριώτες συγγενείς που σχολίασαν ότι το μπλουζάκι μου ήταν εκτός μόδας κάπως αλλά είχε κάτι ιδιαίτερο, με κόκκινες και μπλε πινελιές. Ο Λεωνίδας βγήκε με μουσική υπόκρουση Μπετόβεν, κι έφαγε τη μισή ομιλία επαινώντας το Φιλώτα Καζάζη, έναν ευρωβουλευτή της... Νέας Δημοκρατίας που ο Αβέρωφ δεν είχε προτείνει για επανεκλογή. Την άλλη μισή έλεγε διάφορα υπέρ της εθνικής ενότητας. Αν θυμάμαι καλά έπαιξε και φυσαρμόνικα. Τον χειροκροτήσαμε και διαλυθήκαμε ησύχως, χωρίς να αφήσουμε ίχνη.

Την άλλη μέρα έβαλα τα γαλάζια μου κι έδωσα ραντεβού με το Γιάννη γωνία Όθωνος και Αμαλίας. Είχα βέβαια μια δυσκολία να φτάσω εκεί, διότι σε αντίθεση με τις προηγούμενες ημέρες, η Νέα Δημοκρατία είχε κόσμο που φίσκαρε την πλατεία και τους γύρω δρόμους. Επιπλέον είχανε πολλές σημαίες, καπνογόνα, και τα απίστευτα ηλίθια τραγούδια «της γαλάζιας γενιάς» στα μεγάφωνα. Για κάποιο λόγο οι νεαροί Οννεδίτες το διασκέδαζαν να τραγουδάνε «Σε περιμένω να ‘ρθεις και πάλι» με το φοβερό ρεφρέν «Ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η θρησκεία, ζήτω η Νέα Δημοκρατία» και ένα άλλο που έλεγε «μύρισε θυμάρι και βασιλικό» και ζητούσε από το συχωρεμένο το Ζέρβα να βγει από τον τάφο να δει το νέο ΕΔΕΣ. Κάποτε έφτασα στο σημείο του ραντεβού, αλλά ο Γιαννάκης ήταν άφαντος.

Γυρνούσα από δω κι από κει ασκόπως, όταν ξαφνικά με προσέγγισε μια κυρία καμμιά εξηνταριά Μαΐων και μερικών ακόμα Σεπτεμβρίων με ύφος σκοτεινό. Πίσω της στέκονταν βλοσυροί δύο νταγλαράδες με άρβυλα που κράταγαν κάτι κοντάρια με σημαίες. Η κυρία έδειξε προς τη φωτογραφική μηχανή που κρεμόταν στο λαιμό μου.

- Τι είναι ΑΥΤΟ;
- Ορίστε; είπα δήθεν αθώα
- ΑΠΑΝΤΑ ΣΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΣΕ ΡΩΤΑΝΕ ΡΕ, γαύγισε το ένα από τα μαντρόσκυλα.

Πήρα ύφος προσβεβλημένο.

- Μα τι εννοείτε;
- Γιατί φωτογραφίζεις τους Νεοδημοκράτες;
- Μα δε φωτογραφίζω γενικά. Φωτογραφίζω τον εαυτό μου και τους φίλους μου, είπα δείχνοντας το γαλάζιο μου μπλουζάκι.
- Και πού είναι οι φίλοι σου;
- Κάπου εδώ γύρω, έδειξα αφηρημένα προς το πλήθος.
- Δηλαδή σε ποια ΟΝΝΕΔ είσαι;
- Σε ποια ΟΝΝΕΔ; Τι σε ποια...
- ΑΠΑΝΤΑ ΡΕ, ξαναγάβγισε το μαντρόσκυλο πλησιάζοντας με απειλητικές διαθέσεις προς την κάμερα.
- Στης Παναγίτσας, είπα χαμηλοφώνως. Στο Παλαιό Φάληρο.

Η μαντάμ γύρισε στο άλλο μαντρόσκυλο και είπε «πήγαινε φέρε μου κάποιον από την Παναγίτσα να τσεκάρουμε τι λέει αυτός.» Ευτυχώς μέχρι να κουνηθεί είδα να περνάει μια συμμαθήτριά μου, σεσημασμένη Οννεδίτισσα βεβαίως, στολισμένη με δεκαεφτά κονκάρδες και σημαιάκια. Τη φώναξα· έδειξε μια ορισμένη έκπληξη που με είδε στη συγκέντρωση.

- Α, κι εσύ εδώ;
- Ναι βρε Κατερίνα μου, πες εδώ στην κυρία που με έχουνε περάσει για Πασόκο...

Η Κατερίνα έβαλε τα γέλια.

- Ε, όχι και Πασόκο. Αφού είσαι κουμουνιστής, χα χα χα...

Η Κατερίνα κυριολεκτούσε για τα μέτρα αντίληψής της, αλλά παραδόξως η κυρία το πέρασε για χιούμορ κι έβαλε κι αυτή τα γέλια.

- Εσύ σε ποια ΟΝΝΕΔ είσαι; τη ρώτησε μόλις γέλασε αρκετά.
- Στης Παναγίτσας. Στο Παλαιό Φάληρο.
- Α, εντάξει, ησύχασε η κυρία, και αμόλησε τα μαντρόσκυλα να γαβγίσουν αλλού.

Την έβαλα και μας τράβηξε μια φωτογραφία αγκαλίτσα με την Κατερίνα, ενώ της ψιθύριζα στο αυτί «με έσωσες». Μου απάντησε κάτι σαν «μου χρωστάς αντιγραφή σε διαγώνισμα» - της το χρωστάω ακόμα.

Βρήκα το Γιάννη ζωσμένο από το σόι του κάπου έξω από τη Μεγάλη Βρετανία. Οι δικοί του με κοιτούσαν με μια ορισμένη καχυποψία που έμπλεξα το γιο τους με τους κομμουνιστάς· δε με ξέπλενε ούτε το γαλάζιο μπλουζάκι, ούτε ο Ζέρβας, ούτε η θρησκεία. Μου εξήγησε ότι στο ΠΑΣΟΚ θα πήγαινα μόνος μου. Το είχα καταλάβει.

Την Παρασκευή φόρεσα βαρύθυμα κάπως το πρασινολαχανί μπλουζάκι και ανηφόρισα κατά το Σύνταγμα. Μαζί μου ανηφόρισαν χιλιάδες άλλοι, καθότι ο κόσμος του φωτός θα θριάμβευε άλλη μια φορά κατά του κόσμου του σκότους, δηλαδή η Αλλαγή είχε ακόμα επαρκές ρεύμα για να είναι πρώτο κόμμα. Έβγαλα φωτογραφίες (δεν με ενόχλησε κανείς) χάζεψα τον Πρόεδρο Αντρέα, έφαγα χοτ ντογκ, βαρέθηκα γρήγορα να περιφέρομαι. Βρήκα ένα λεωφορείο σταματημένο στην αρχή της Συγγρού και χώθηκα μέσα. Μπήκε κάποια στιγμή ένα λεφούσι με πράσινες σημαίες και φύγαμε. Δε μπορώ να πω ότι εκτίμησα το σύνθημα «Αβέρωφ-με φόρα-για τη νεκροφόρα» που κραύγαζαν, πάντως τις εκλογές τις κέρδισαν, ο Αβέρωφ παραιτήθηκε και ήρθε ο Μητσοτάκης. Το ΚΚΕ πήρε τα ποσοστά του, ο Κύρκος διασώθηκε ως ευρωβουλευτής και πάλι, ο Γιάγκος υπέστη πανωλεθρία. Δε νομίζω να ασχολήθηκε κανείς με την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας.

Τριάντα χρόνια μετά, μάλλον ακόμα δεν ασχολείται και πολύς κόσμος. Βέβαια τώρα που ετοιμάζομαι να βγω για να ψηφίσω, σκέφτομαι με κάποια σκωπτική ομολογουμένως διάθεση ότι το φως και το σκότος παρουσιάζουν κοινούς υποψηφίους ή συγκυβερνούν αρμονικά εδώ και καιρό, χωρίς να τους έχουν πάρει με τις ντομάτες και τα πορτοκάλια για την ώρα. Αναζητώ σε ένα παλιό άλμπουμ στο πατρικό μου μια σειρά φωτογραφίες του 1984 που με δείχνουν με διαφορετικό μπλουζάκι και σημαία κάθε μέρα. Κι ύστερα θυμάμαι - και καλά θυμάμαι - μια εκκαθάριση της αποθήκης στο υπόγειο, όπου κάποιος εντόπισε με κάποια απορία ένα πλαστικό σημαιάκι του ΚΟΔΗΣΟ.