Ένας δύσκολος μήνας

Η ταμπέλα στην είσοδο του ερευνητικού κέντρου στο Οέιρας που μας φιλοξένησε. Δεν αποκλείεται να μας ξαναφιλοξενήσει στο μέλλον.

Στο σεμινάριο είμαστε δώδεκα άτομα. Δύο άντρες, δέκα γυναίκες. Αναρωτιέμαι μήπως είναι περίεργο που σε ένα χώρο εντελώς "θετικών επιστημών" πλειοψηφούν τόσο συντριπτικά οι γυναίκες, και μάλιστα εφόσον το θέμα αφορά προγραμματισμό (έστω και λίγο μόνο) υπολογιστών, αντικείμενο που έχω την εντύπωση ότι παραδοσιακά απωθεί το - πάλαι ποτέ - ασθενές φύλο. Το κατ' επίφασιν ισχυρό φύλο πάντως δεν εκπροσωπείται από ιθαγενείς μεταξύ των εκπαιδευομένων. Εκτός από μένα είναι και ένας Μεξικανικής καταγωγής συνάδελφος, που δουλεύει στο "αδελφό" εργαστήριο εδώ στη Λισσαβώνα που βρίσκομαι. Από τις δέκα κυρίες πάλι, οι επτά είναι αυτόχθονες, δηλαδή Πορτογαλίδες. Υπάρχει μια Γαλλίδα που όμως δουλεύει και αυτή εδώ, σαν το Μεξικάνο. Δίπλα μου κάθεται μια ολίγον Ισπανίδα - το "ολίγον" λόγω καταγωγής από το Μπιλμπάο, στη χώρα των Βάσκων. Είναι το πρώτο Βασκικής καταγωγής πρόσωπο (έχω πετύχει κάμποσα) που γνωρίζω και δεν διατυμπανίζει ιδιαιτέρως τη Βασκικότητά του, ούτε αρνείται κάποια υποτυπώδη "ισπανικότητα", αν και μη φανταστείτε τίποτα φοβερό. Το τελευταίο μέλος της ομάδας πάλι είναι λίγο ιδιάζουσα περίπτωση εθνολογικώς, αν και όχι και τόσο ασυνήθιστη.

Στο ταμπελάκι μπροστά της γράφει φαρδιά-πλατιά "Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ". Ο Πέδρο, οργανωτής του σεμιναρίου, μας είχε θεωρήσει αρχικά αμφότερους άρρενες και Ολλανδούς και κατέβασε φοβερή ιδέα να μας κλείσει δίκλινο στο ξενοδοχείο, για οικονομία (προφανως είχε ακουστά ότι οι Ολλανδοί τσιγκουνεύονται και στα φραγκοδίφραγκα). Μετά ευτυχώς κατάλαβε ότι το σχέδιο δεν θα περπατούσε, και μας έκλεισε όχι μόνο χωριστά δωμάτια αλλά και χωριστά ξενοδοχεία. Το συζητάμε με την κοπέλα γελώντας. Τη λένε Άγαρ, αν μεταφράζω σωστά, και τυπικώς βέβαια είναι Ολλανδέζα, αφού γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στο Άμστερνταμ, αλλά η καταγωγή της είναι βορειοαφρικανική. Είναι γιατρός και μας εξηγεί ότι για να κάνει την ειδικότητα της επιλογής της πρέπει να έχει διδακτορικό, κάνει λοιπόν τώρα τη διατριβή της παράλληλα με τη δουλειά στο νοσοκομείο. Η συγκεκριμένη διατριβή περιλαμβάνει αναλύσεις βιοπληροφορικής - ως εκ τούτου η κοπέλα βρέθηκε εδώ να συζητάει για γλώσσες προγραμματισμού και εφαρμογές σε ανάλυση βιολογικών δεδομένων.

Την κοιτάζω με προσοχή καθώς συστήνεται στους υπόλοιπους - το μόνο κάπως ολλανδικό πράγμα στα χαρακτηριστικά της είναι το ύψος, τουλάχιστον ένα και ογδόντα, ίσως πιο πολύ. Κατά τα λοιπά είναι γονιδιακώς Μαροκινή - και φαίνεται, στα μαύρα μακριά μαλλιά της με τα δαχτυλίδια και στα χαρακτηριστικά του προσώπου της. Στο διάλειμμα με ρωτάει πώς μου φαίνεται η Ολλανδία - δεν της κρύβω ότι δεν είμαι ακριβώς ενθουσιασμένος και ότι δεν θα μείνω για πάντα. Μου λέει ότι ούτε εκείνη είναι ενθουσιασμένη, αν και έχει γεννηθεί και μεγαλώσει εκεί. Σκέφτεται να ασκήσει την ειδικότητά της στο Μαρόκο. Αλλά διευκρινίζει ότι και εκεί δεν αισθάνεται ακριβώς "σπίτι". Άλλωστε δεν έχει ζήσει εκεί παρά ελάχιστα και μόνο για διακοπές.

Ανακαλώ στη μνήμη τρεις άλλες αραβικής καταγωγής κοπέλες που έχω συναντήσει στη δουλειά μου στο παρελθόν - μια Λιβανέζα, μια Αλγερινή, μια ακόμα Μαροκινή. Πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά με ένα κοινό: έκαναν ό,τι μπορούσαν να περάσουν για ευρωπαίες ή εξευρωπαϊσμένες, αν και είχαν γεννηθεί και ανατραφεί στις αντίστοιχες χώρες. Η Άγαρ είναι διαφορετική: αν και στα χαρτιά είναι εντελώς ευρωπαία, μάλλον τονίζει παρά αποκρύπτει την αραβική πλευρά της. Μιλάμε λίγο για τις ολλανδικές φοβίες απέναντι στους Μαροκινούς μετανάστες, για τον Γκερτ Βίλτερς που σάρωσε στις εκλογές με την αντι-ισλάμ ρητορική του και πάει αυτές τις μέρες στη Νέα Υόρκη (στο Ground Zero) για να υποστηρίξει αυτούς που αντιτίθενται στην κατασκευή τζαμιού. Αναρωτιέμαι αν η ίδια έχει αντιμετωπίσει προβλήματα στην καθημερινότητά της - παραδέχεται ότι αραιά και που όλο και κάποιος εκφράζει κάποιου είδους ενόχληση, αλλά τίποτα σημαντικό. Με ρωτάει αν έχω αντιμετωπίσει εγώ προβλήματα ως μετανάστης. Της εξηγώ ειλικρινά ότι προφανώς με περνάνε για Πορτογάλο ή νότιο Ιταλό ή Έλληνα, αλλά για Μαροκινός δε μοιάζω. Μ' άλλα λόγια, δεν έχω πρόβλημα, με ανέχονται. Κουνάει το κεφάλι με συγκατάβαση, μάλλον. Συμφωνούμε πάντως και οι δύο ότι η ολλανδική εμμονή με την ακρίβεια είναι κάπως εκνευριστική και προτιμούμε μια πιο ελαστική αντίληψη για το χρόνο που περνάει.

Στο εστιατόριο καθόμαστε δίπλα. Όλοι έχουμε μπροστά μας ένα δίσκο με φαγητό, εκτός από την Άγαρ. Ρωτάω το λόγο αλλά αντιλαμβάνομαι την απάντηση πριν μου την πει. Νηστεύει για το Ραμαζάνι - ούτε φαγητό, ούτε νερό με το φως της μέρας αυτό το μήνα. Σπεύδει να εξηγήσει ότι το κάνει συνειδητά και δεν την ενοχλεί. Της λέω ότι το Ισλάμ προβλέπει μια εξαίρεση για τους ταξιδιώτες (αυτό που κι εμείς λέμε "ασθενής και οδοιπόρος") και διευκρινίζει ότι αν και είναι "τεχνικά" ταξιδιώτισσα, στην πραγματικότητα η εξαίρεση αφορά εκείνους που ταξίδευαν στην έρημο και έπρεπε τουλάχιστον να πίνουν νερό για να μην πεθάνουν. Κουβεντιάζουμε λίγο περί Ισλάμ - προς έκπληξή της φαίνομαι να ξέρω αρκετά πράγματα γι' αυτό αν και προέρχομαι από άλλο πολιτισμό. Της λέω ότι έχω διαβάσει το Κοράνι (τα μάτια της ανοίγουν διάπλατα) και μερικά άλλα σχετικά κείμενα (μάλλον επικριτικά για το Ισλάμ εν τέλει, αλλά αυτή τη λεπτομέρεια την παραλείπω).

Προσπαθώ να φέρω την κουβέντα σε λιγότερο ναρκοθετημένα θέματα και ρωτάω αν προέρχεται από Άραβες ή Βέρβερους. Εκπλήσσεται ξανά για τις γνώσεις μου (εξηγώ ότι προέρχονται από προγενέστερη επαφή με Μαροκινούς) και κουβεντιάζουμε λίγο για τη Βόρεια Αφρική και τους λαούς της. Φυσικά και είναι αραβικής καταγωγής, εντελώς. Και είναι μάλλον περήφανη γι' αυτό, υποψιάζομαι, από τον τρόπο που το θέτει, σνομπάρωντας κάπως τους Βέρβερους. Αναρωτιέμαι από μέσα μου αν είμαι ενοχλητικός ενώ μασουλάω το χοιρινό μου μιλώντας για νηστείες, αλλά σα να διαβάζει τη σκέψη μου, μου εξηγεί ότι το Ραμαζάνι είναι ένας μήνας σαν τους άλλους. Άλλωστε τελειώνει σύντομα. Αύριο κιόλας.

Το αύριο έρχεται σύντομα - τις επόμενες μέρες η Άγαρ τρώει μαζί μας κανονικά, και όσο προχωράμε στην ανάλυση των δεδομένων τα μέλη της ομάδας συγκροτούν διάφορες υποομάδες - οι Πορτογαλίδες παρέα, η Βασκοϊσπανίδα τα λέει λίγο καλύτερα με το Μεξικάνο και λόγω γλώσσας, η Γαλλίδα κάπως κολλάει με την Άγαρ, ενώ εγώ έχω ξετρυπώσει παλιούς γνωστούς Έλληνες και Πορτογάλους στη γύρω περιοχή και στα διαλείμματα του σεμιναρίου νταλαβερίζομαι πιο πολύ με τους εκπαιδευτές παρά με τους εκπαιδευόμενους, λόγω ηλικίας μάλλον (με την έννοια ότι τους περνάω λιγότερα χρόνια από όσα περνάω τους άλλους). Ο Πέδρο μας παίρνει σε ένα διάλλειμμα και μας πάει στη γειτονική κατοικία του μαρκησίου του Πομπάλ, 16ου αιώνα, που σήμερα είναι βιβλιοθήκη αλλά έχει έναν ωραίο κήπο. Φωτογραφιζόμαστε στον κήπο όλοι μαζί, δεκαπέντε νομάτοι μαζί με τους τρεις εκπαιδευτές.

Ο Πέδρο μας στέλνει τις φωτογραφίες ηλεκτρονικά και χαζεύω για λίγο την ετερόκλητη ομάδα στην οθόνη του υπολογιστή. Η Άγαρ ξεχωρίζει σχεδόν ένα κεφάλι από τους υπόλοιπους. Αναρωτιέμαι λίγο περισσότερο γι' αυτή την κοπέλα - κυρίως για το αν στο περιβάλλον της φοράει μαντήλα, όπως τόσες και τόσες άλλες για να κρύβουν τα μαλλιά της. Μαλλιά μαύρα, μακριά και δαχτυλιδωτά. Στο διάλειμμα τη βλέπω που τσιμπολογάει με όρεξη τα τοπικά γλυκάκια του Μπελέμ (ένα είδος τάρτάκι με γέμιση γαλακτομπούρεκο αν μπορώ να το παραλληλίσω με κάτι), σχεδόν με βουλιμία. Αν και η νηστεία του Ραμαζανιού είναι ημερήσια και όχι νυχτερινή, φαίνεται πως αφήνει κάποια σημάδια. Το σεμινάριο τελειώνει με ανταλλαγές ευχών και ευχαριστίες. Της εύχομαι να πάει καλά στην ειδικότητά της και να γίνει εξαιρετική γιατρός. Της σφίγγω το χέρι, κάπως διακριτικά είναι αλήθεια - κανονικά στο Ισλάμ δεν αγγίζεις τις ξένες γυναίκες. Μου σφίγγει κι εκείνη το χέρι σε μια κανονική χειραψία.

Βγαίνω στο σταθμό του Οέιρας χαλαρός - έχω ακόμα ένα Σαββατοκύριακο μπροστά μου να εξερευνήσω την πόλη και να βγω με τους φίλους μου. Βλέπω την Άγαρ στο τραίνο, πηγαίνει στην ίδια κατεύθυνση. Καθόμαστε δίπλα, μιλάμε λίγο για την εμπειρία του σεμιναρίου. Δεν κατεβαίνει στο σταθμό του ξενοδοχείου της, μου λέει ότι δε μπορεί να μένει μέσα και θα συνεχίσει προς τη θάλασσα, να κάνει βόλτα στην ακτή. Έχει κανονίσει με τη Βασκοϊσπανίδα να γυρίσουν την πόλη αύριο, μήπως θέλω να πάω μαζί τους; Σκέφτομαι ότι κανονικά εδώ πρέπει να πω "ναι", να ανταλλάξουμε τηλέφωνα και ηλεκτρονικές διευθύνσεις, να γυρίσουμε μαζί την πόλη αύριο και να κρατήσουμε ίσως και μια υποτυπώδη επικοινωνία στην Ολλανδία. Όμως λέω ότι έχω να συναντήσω τους φίλους μου (που είναι αλήθεια, αλλά για το βράδι) και ότι θα κοιμάμαι μέχρι αργά και μετά θα πάω για μπάνιο και ότι δεν είμαι πολύ σίγουρος. Πλησιάζουμε στο Εστορίλ που κατεβαίνω, και την αποχαιρετώ θερμά. Βάζω τα μαύρα μου γιαλιά για να προστατευτώ από τον ήλιο, ίσως και από το βλέμμα της. Το τραίνο απομακρύνεται προς την Κασκαΐς, κι εγώ κατεβαίνω αργά στην υπόγεια διάβαση και αναρωτιέμαι αν θα ζητούσα τηλέφωνα και λοιπά αν η Άγαρ έτρωγε χοιρινό, έπινε κρασί, και δε νήστευε το Ραμαζάνι. Όχι για τίποτα άλλο, για μια βόλτα στη Λισσαβώνα με παρέα, μόνο γι' αυτό.

Την άλλη μέρα ξύπνησα όντως αργά, ίσα που πρόλαβα το πρωινό στο ξενοδοχείο. Σύρθηκα μέχρι το σταθμό κι έβγαλα ένα εισιτήριο για το σταθμό του Καΐς ντε Σοντρέ, στο κέντρο της Λισσαβώνας. Βγαίνοντας είδα στην αποβάθρα μια ψιλόλιγνη φιγούρα με μαύρα δαχτυλιδωτά μαλλιά να βγαίνει από το ίδιο τραίνο - προφανώς πήγαινε στο ραντεβού με την Ισπανίδα. Ξεχώριζε ένα κεφάλι από τους περισσότερους - για ένα δευτερόλεπτο σκέφτηκα να τη φωνάξω, αλλά το πολύχρωμο πλήθος έβγαινε με φόρα κι εγώ παρασύρθηκα προς την είσοδο του Μετρό. Ύστερα πήρα την πράσινη γραμμή για το Μαρτίμ Μόνιτζ, πηγαίνοντας προς την αφετηρία του τραμ νούμερο 28. Σκέφτηκα ότι ο μήνας που πέρασε ήταν δύσκολος και για άλλους λόγους, πολύ διαφορετικούς ίσως από το Ραμαζάνι.

Κι ίσως κι οι άλλοι μήνες που έρχονται να είναι ακόμα χειρότεροι, κανείς δεν ξέρει.