Ακαμάτρα

Ξημέρωμα μετά το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου (2009). Αριστερά η εκκλησία της Παναγίας της Λέφαινας, στο βάθος κατά την ανατολή το Δράκανο από τη βόρεια πλευρά.

Το χωριό δε λεγόταν πάντα έτσι, νομίζω αρχικά λεγόταν απλώς "Κάτω χωριό", καθώς είναι το πρώτο από τα χωριά της Μεσαριάς που συναντάς ανεβαίνοντας. Όταν η ευρύτερη περιοχή στη βόρεια πλαγιά της Κεφάλας αρχισε να κατοικείται, ήταν ακόμα η εποχή που τα παιδιά έχτιζαν τα σπίτια τους δίπλα στο πατρικό και φτιάχνονταν γειτονιές ολόκληρες που ως και σήμερα έχουν το όνομα συγκεκριμένων οικογενειών: ο Καρναβάδος, ο Ξερέδος, ο Λουριδάτος, ο Καλαφατάτος, ο Ντουρέδος, ο Ξενιάδος, ο Πετράτος, ο Κουντουπάτος, ο...

Το πιο καλό νερό στο χωριό ερχόταν από την Αλάμα, μια πηγή πάνω στην Κεφάλα. Κάτι λίγοι είχαν στέρνες, όπως αυτή που ακόμα υπάρχει στου Βαγιανού, ή πηγάδια, αλλά οι πιο πολλοί (ακόμα κι αυτοί που είχαν νερό κοντά τους) προτιμούσαν για πόσιμο το νερό της Αλάμας. Έτσι πήγαιναν συχνά με τις στάμνες να γεμίσουν ψηλά στην πηγή, και κατηφορίζοντας έφταναν στο σταυροδρόμι που πήγαινε για τα Κάτω Μέρη, από όπου ο καθένας θα πήγαινε κατά το σπίτι του. Εκεί υπήρχε μια μεγάλη πέτρα, ένας οριζόντιος βράχος (κοντά στα σπίτια των Σταυρινάδων σήμερα), όπου ακουμπούσαν τις στάμνες και ξαπόσταιναν λίγο. Άλλοι περνούσαν από το σταυροδρόμι είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω, και ήταν ένα σταθερό σημείο συνάντησης για τον κόσμο του χωριού, όπου κουβέντιαζαν και χασομερούσαν λίγο.

Όταν γύριζαν πια σπίτι, οι νοικοκυρές που περίμεναν πώς και πώς το νερό τους έλεγαν "πάλι στην ακαμάτρα ήσουνα;", εννοώντας την πέτρα που χασομερούσαν "τεμπελιάζοντας" αντί να φέρουν γρήγορα το νερό σπίτι. Εκεί ανοίχτηκε η πλατεία που είναι σήμερα, δίπλα στη δρυ που επί τουρκοκρατίας γίνονταν οι εκτελέσεις (δι' απαγχονισμού) στη βραχύβια περίοδο που η έδρα του Τούρκου διοικητή ήταν στο χωριό. Η πλατεία λεγόταν (και λέγεται ακόμα) Ακαμάτρα, κι ύστερα όλο το χωριό ονομάστηκε έτσι.

Μερικοί λένε (κακεντρεχώς) ότι το χωριό πήρε το όνομά του από την παροιμιώδη εργατικότητα των κατοίκων του και μάλιστα ότι τους το κόλλησαν οι λοιποί Μεσαρίτες (σκωπτικά, δηλαδή τους έλεγαν "ακαμάτες"). Αυτό δεν ισχύει - για την ακρίβεια οι Ακαματριώτες πάντα δούλευαν διότι είχαν χωράφια να καλλιεργήσουν και ζώα δίπλα τους, σε αντίθεση με τους "απ' έσω" (δηλ. αυτούς από τη εξωτερική πλευρά της Κεφάλας που βλέπει στην Πέρα-Μεριά) που ήταν σε κακοτράχαλο μέρος και ήταν κυρίως βοσκοί στο βουνό. Μάλιστα ο Χρήστος Μακκάς, δικηγόρος από την Ακαμάτρα, είχε διατυπώσει την άποψη ότι το όνομα βγαίνει από το "ακάματος" (δηλαδή ακούραστος) και όχι από το ακαμάτης, καθώς οι κάτοικοι δούλευαν συνεχώς. Την ίδια άποψη διάβασα και στο γκρουπ περί Ακαμάτρας στο facebook, το οποίο όμως έχει ξεκινήσει ένας δισέγγονος του Μακκά οπότε η πληροφορία που διακινεί δεν επιβεβαιώνεται από ανεξάρτητες πηγές.

Σήμερα ο τρόπος ζωής των ανθρώπων έχει αλλάξει κατά πολύ, το νερό τρέχει από τη βρύση της κουζίνας και όσο σκληρά και να δουλεύεις, στην Ικαρία ψωμί δεν τρως. Ο πατέρας μου πήγε Δημοτικό στην Ακαμάτρα πριν τον πόλεμο - το σχολείο είχε εβδομήντα παιδιά. Εδώ και λίγα χρόνια έχει κλείσει λόγω έλλειψης παιδιών, και δυο-τρία που είχαν ξεμείνει πηγαίνουν στο εξατάξιο στον Εύδηλο και καλά κάνουν. Η ακαμάτρα πέτρα στο σταυροδρόμι προφανώς δεν εντοπίζεται πια - ούτε καν το ίδιο το σταυροδρόμι. Το καλοκαίρι το χωριό ξαναγεμίζει λίγο (έχω περάσει κι εγώ κάποια παιδικά καλοκαίρια εκεί) αλλά τον πιο πολύ χρόνο τα σπίτια είναι κλειστά, και κάτι λίγοι μόνο έχουν μείνει να την παλεύουν, όπως άλλωστε σε όλο το νησί.

Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είναι τ' άπαρτα ψηλά βουνά; Ή ίσως εκείνες οι εικόνες της παιδικής ηλικίας που αρνούνται να ξεθωριάσουν και να παρασυρθούν από το ρεύμα της καθημερινότητας. Το σκέφτομαι καθώς σε λίγο καιρό θα είμαι πάλι μετανάστης, αληθινός αυτή τη φορά. Οι φίλοι που έκανα στην Κρήτη με ρωτάνε αν θα στεναχωρηθώ που θα φύγω μακριά από την πατρίδα, και τους απαντάω "όπου γης και πατρίς". Μέσα μου όμως ξέρω πως δεν είναι αλήθεια, κι αν έπρεπε να το ορίσω κάπως, τότε για μένα πατρίδα είναι ένας τόπος συγκεκριμένος, ένα σταυροδρόμι ανάμεσα στις πηγές και τα κάτω μέρη, που ξαποσταίνουν λίγο οι άνθρωποι χασομερώντας πριν κουβαλήσουν τα φορτία τους - τα βαριά και απαραίτητα φορτία τους - εκεί που κάποιος τους περιμένει.

Δίπλα υπάρχει μια παμπάλαια δρυς - οι κρίκοι από τους οποίους κάποτε κρεμάγαν τα σχοινιά έχουν από χρόνια ενσωματωθεί στο φλοιό του δέντρου.

Στη μια άκρη της πλατείας, δίπλα στη δρυ, ο δρόμος που πάει στον Ξερέδο και πιο πάνω στο Ντουρέδο πριν καταλήξει στην Αλάμα. Από δω ξεκινάει σήμερα και ο φοβερός "ποδηλατόδρομος" στη μέση του πουθενά που καταλήγει στο Δρούτσουλα (άμα οι μελετητές έχουν έμπνευση και η Ευρωπαϊκή Ένωση κονδύλια...).