ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια ρεβυθιά στο Ηράκλειο - Λέιντεν - Λισσαβώνα - Αθήνα - πάλι Ηράκλειο - Γιάννενα


24/11/13

Bairrismo

- Το έγκλημα στο Ρίο είναι πιο βίαιο!
- Το έγκλημα στο Μαγκέ είναι πιο οργανωμένο!
(Γραφικό Βραζιλιάνικο σχόλιο επί του bairrismo για να μπαίνουμε στο νόημα.)


Τον όρο τον πρωτοσυνάντησα σ’ ένα βιβλίο που περιγράφει την Πορτογαλία, τη χώρα και τους ανθρώπους της, με τη ματιά ενός ξένου. Ωστόσο η έννοια δεν μου ήταν άγνωστη, καθόλου. Bairro (το διπλό r προφέρεται σαν γ στα πορτογαλικά) σημαίνει περίπου «γειτονιά». Μονολεκτική απόδοση για τον όρο δεν μπόρεσα να σκεφτώ στα ελληνικά, ωστόσο νομίζω ότι στα αγγλικά η ανάλογη λέξη είναι «parochialism», από τη λέξη parish που σημαίνει αν δεν κάνω λάθος ό,τι και το ελληνικό «ενορία». Νομίζω ότι και στις δύο γλώσσες οι αντίστοιχοι όροι εκφράζουν το ίδιο πράγμα: την αντίληψη των πραγμάτων μέσα από ένα στενό τοπικό πρίσμα, χωρίς καμμία αναφορά η αίσθηση της ολότητας, αυτού που λένε εσχάτως αγγλιστί “big picture”. Πιο γενικά, την κάπως «μυωπική» προσκόλληση με ορισμένες μόνο κοντινές όψεις ενός ζητήματος έναντι της αντίληψής του μέσα στην ευρύτερη κατάσταση, στο «συγκείμενο» (αγγλιστί context).

Αλλά το ότι δεν έχουμε επακριβώς αντίστοιχη λέξη δεν μας κάνει και ιδιαιτέρως απρόσβλητους ως Έλληνες από την αντίστοιχη ασθένεια. Αν και πάντα πολλοί συμπατριώτες πιστεύουν ενδομύχως ότι είμαστε στο κέντρο του κόσμου (από όπου προκύπτει και η ταξινόμηση των υπολοίπων σε «φιλέλληνες» και «ανθέλληνες» λες και δεν έχουν άλλους λόγους να διαφωνούν μεταξύ τους οι απέξω), τα τελευταία χρόνια που όντως έχουμε βρεθεί στο κέντρο του κόσμου (από πλευράς οικονομικής κρίσης, κυρίως) φοβούμαι ότι δεν έχουμε γίνει και πολύ σοφότεροι, καθώς εν πολλοίς τείνουμε να βλέπουμε μόνο την όψη εκείνη των πραγμάτων που (νομίζουμε ότι) μας αφορά άμεσα και ενίοτε αγνοούμε εντελώς τη γενική εικόνα. Κατά ενδιαφέροντα τρόπο, αυτή η bairrismo αντίληψη δεν αφορά μόνο μια μερίδα του πολιτικού φάσματος ή μια κοινωνικο-οικονομική τάξη, καθώς διαπερνά εγκάρσια διαφορετικά στρώματα και κοσμοαντιλήψεις.

Σε αυτό βέβαια συντελεί εν πολλοίς και η προβληματική εν πολλοίς παιδεία μας· και δεν εννοώ μόνο την εκπαίδευση ή ακόμα και την παθογένεια των ΜΜΕ που (μεταξύ πολλών άλλων κακών) εστιάζουν αφόρητα στη μικροκλίμακα. Η παιδεία βέβαια δεν είναι προνόμιο της «πλέμπας» αλλά χαρακτηριστικό μιας ορισμένης ελίτ (επικαλυπτόμενης, αν και όχι εντελώς ταυτισμένης με τα ανώτερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα). Παλαιότερα νόμιζα ότι ενδεχομένως τα πιο «ανοιχτόμυαλα» και εξωστρεφή τμήματα της εν λόγω ελίτ πιθανώς θα ήταν λιγότερο ευεπίφορα στη διανοητική ευκολία που αντιπροσωπεύει ο όρος bairrismo. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνω να πειστώ ότι αυτό δεν ισχύει και τόσο.

Βλέπετε, ενώ δεν είχα ποτέ καμμιά ιδιαίτερη απαίτηση από τους ανθρώπους του μεροκάματου, τις νοικοκυρές ή τους αποφοίτους των ΙΕΚ να σκέφτονται με κάποια ιδιαίτερη ευρύτητα (χωρίς να λείπουν οι ευχάριστες εκπλήξεις), είχα πάντα την προσδοκία ότι οι άνθρωποι οι σπουδαγμένοι και ταξιδεμένοι πάνω από το μέσο όρο θα ήταν επίσης πάνω από το μέσο όρο ικανοί να συλλάβουν έννοιες και να αναλύσουν φαινόμενα με ευρύτητα. Να διευκρινίσω ότι αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι θα έπρεπε οι απόψεις τους να συμφωνούν με τις δικές μου, είτε γενικότερα είτε στο πιο ειδικό ζήτημα που ετίθετο κάθε φορά. Η προσδοκία μου πάντως ήταν ότι οι εν λόγω σπουδαγμένοι και ταξιδεμένοι (είδος που γενικά δεν σπανίζει, υποτίθεται, στους ακαδημαϊκούς χώρους που περνάω τις μέρες μου) θα μπορούσαν να αποφύγουν την παγίδα του bairrismo και να αναδείξουν σφαιρικότερα τα ζητήματα, ακόμα και διαφωνώντας.

Γέρασα με την προσδοκία κι ακόμα περιμένω. Όχι γιατί δεν έτυχε να συναντήσω κόσμο σπάνιας αντίληψης και ευρύτητας πνεύματος όλα αυτά τα χρόνια (καθώς είχα την τύχη να συναναστραφώ ανθρώπους που με βοήθησαν να διευρύνω τους ορίζοντές μου και να τους ορίσω ως συντεταγμένες μιας διανοητικής πορείας, ακόμα και ως αντιπαραδείγματα ενίοτε), αλλά γιατί αυτές οι συναντήσεις με έπεισαν ότι εν τέλει το είδος αυτό της «πλατιάς» αντίληψης είναι σε μεγάλο βαθμό θέμα ιδιοσυγκρασίας μάλλον παρά βαθμού μόρφωσης ή συσσωρευμένων μιλίων σε αεροπλάνα. Φυσικά δεν εννοώ ότι οι άνθρωποι «γεννιούνται» με bairrismo ή όχι (αν και εύκολα μπορεί κανείς να αποδώσει την ιδιότητα σε ευρύτερα σύνολα, π.χ. λαούς ή τοπικές κοινωνίες), αλλά – νομίζω – ότι αυτό που συμβαίνει είναι ότι το πόσο καλά συλλαμβάνει κανείς την «ολότητα» ενός θέματος αντί για το ελάχιστο που άμεσα τον ακουμπάει εξαρτάται από το πώς έχει διαμορφωθεί ο νους σε μια φάση ζωής ΠΡΙΝ ακόμα συσσωρευθούν τα πτυχία, τα διδακτορικά και τα μίλια.

Προφανώς δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι και δεν είναι όλες οι κοινωνίες ίδιες. Αν και σιχαίνομαι τις αφαιρέσεις εκείνες που σουρουμπελιάζουν τις ιδιομορφίες ενός συνόλου κάτω από μια γενική ταμπέλα που υποτίθεται το χαρακτηρίζει (π.χ. οι Πορτογάλοι, οι Ολλανδοί, οι Κρητικοί, οι Παοκτζήδες κλπ.) σκέφτομαι ότι οι «Έλληνες» – ή τουλάχιστον όσοι μεγαλώσαμε στην Ελλάδα – υφιστάμεθα εξ απαλών ονύχων ένα είδος διαρκούς εκπαίδευσης στο bairrismo (κάτι η τρισχιλιετής ιστορία και το έθνος ανάδελφον, κάτι μια ορισμένη διαρκής αυτοαναφορικότητα, κάτι μια οκνηρία που μας διακατέχει, πνευματικά κυρίως), από οικογένειες και σχολεία, από εφημερίδες και ΜΜΕ επιπέδου δαπέδου, από πνευματικούς ταγούς μηδαμινού βεληνεκούς και εσχάτως από τα social media που αποθεώνουν το ελάσσον και το επιμέρους – άλλωστε πόσο σε βάθος να πας σε ένα status update που να χωράει και στο Τουίτερ;

Κι έπειτα από αυτή την εκπαίδευση, φεύγεις να κάνεις τις σπουδές σου και τα διδακτορικά σου και τα ποσντόκια σου στα καλύτερα campus, γεμίζεις την κάρτα σου με μίλια ταξιδεύοντας σε συνέδρια και μετεκπαιδεύσεις και Erasmus και visiting appointments, και συναντάς Άγγλους, Γάλλους, Πορτογάλους κι ένα σωρό άλλους, νταλαβερίζεσαι και γκομενίζεις μαζί τους ενίοτε, κι έπειτα γυρνάς πλήρης εμπειριών και παραστάσεων και αποκαλύπτεσαι ακριβώς ο ίδιος, με την ίδια στενομυαλιά που σου σμίλεψαν τα μικράτα σου και οι δρόμοι της γενέθλιας πόλης σου, την ίδια αδυναμία να καταλάβεις οτιδήποτε υπερβαίνει τις άμεσες παραστάσεις σου, να συσχετίσεις ας πούμε τη φτώχεια που βλέπεις γύρω σου με τις συνθήκες που τη δημιούργησαν, την εμφάνιση κρουσμάτων τροπικών ασθενειών με την αλλαγή του κλίματος, την άφιξη του πλήθους των «παρατύπως εισελθόντων αλλοδαπών» στις παραλίες του καλοκαιριού σου με τους πολέμους που βλέπεις καμιά φορά στην τηλεόραση ή έχει πάρει το αυτί σου ότι υπάρχουν.

Ή όπως θα έλεγε ο Καββαδίας, όλο τον κόσμο γύρισες και τίποτα δεν είδες.


Σ.Σ. Η συγκεκριμένη ανάρτηση ξεκίνησε να γράφεται πριν κάνα χρόνο στη Λισσαβώνα και εγκαταλείφθηκε γρήγορα γιατί το θέμα της μάλλον ξεπερνά τη διάθεσή μου να σκεφτώ πολύ στα σοβαρά. Τελευταία με κάποια αφορμή μου ξαναήρθε στο μυαλό (μαζί με τον στίχο από το «Λύχνος του Αλαδίνου» του Καββαδία) και πάσχισα να την ολοκληρώσω. Όπως συχνά συμβαίνει άλλα ξεκινάς να πεις κι άλλα προκύπτουν στην πορεία, και τώρα που το ξαναδιαβάζω πιο πολλά κενά αφήνει και ασάφειες κι ίσως να μη μπορώ κι εγώ πολύ καλά να εξηγήσω πώς το αντιλαμβάνομαι όλο αυτό το πράγμα. Τέλος πάντων, κουβέντα να γίνεται.

Πάντως η συγκεκριμένη αντίληψη του bairrismo δεν σχετίζεται (αντίθετα μάλιστα) με το αίτημα της τοπικής δράσης που εμπεριέχεται στο παλιό οικολογικό σύνθημα «σκέψου συνολικά, δράσε τοπικά» και ενδεχομένως στον πιο κατάλληλο για τέτοιες χρήσεις όρο localism. Στα ελληνικά πάλι η λέξη «τοπικισμός» που έρχεται στο μυαλό έχει μια αρκετά διαφορετική χροιά, εκφράζει νομίζω κάτι λίγο πιο αρχαϊκό, π.χ. το πως οι Κρητικοί είναι συλλογικά καλύτεροι από, ας πούμε, τους Καριώτες, πράγμα που φυσικά είναι έωλο και αξιοθρήνητο ως αντίληψη, καθότι οι Καριώτες είμεθα ανώτεροι όλων όπως όλοι ξέρουν.

Εντάξει, αστειεύομαι σύντεκνοι, αφήστε κάτω τα άρματα τώρα.



Κι ένα σουρεαλιστικό βιντεάκι (προσέξτε το μονόφθαλμο Χάρη Κατσιμίχα) σε ένα από τα λίγα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου σε στίχους Καββαδία που μου κάθεται καλά στο αυτί.

3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Χμμ.Στην ίδια πανω-κατω διαπίστωση εχω καταλήξει και εγω για περίπου το ίδιο θέμα. Δηλαδή εγω δεν είχα κατα νου το bairrismo που λες και εσύ, αλλα την εξελιξη στη σκεψη στα χρόνια που περνάνε, πριν τις σπουδες, πριν τα διδκατορικα πριν τα ταξιδια και μετα.. Ε, δε μπα να έχει περασει καμια δεκαετία..οι ιδιες ιδεοληψίες(και χειρότερα) , η ίδια αναγνωση του κόσμου και εξέλιξη καμία..και η κρίση μάλλον το χειροτέρεψε. Και αφού μας μαυρισα τη ψυχή να πω οτι το μπλογκ ειναι πολύ ενδιαφέρον, ευχαριστούμε.

Idom είπε...


Είναι δύσκολο για τους Έλληνες που αντικειμενικά έχουν την πλουσιότερη, αρχαιότερη και σημαντικότερη ιστορία, να μην υποπίπτουν στο "σφάλμα" τής αυτοαναφοράς.
Όταν είσαι το μέτρο πάντων και κληθείς να αξιολογήσεις, να αναλύσεις ή έστω να κουβεντιάσεις για ένα θέμα, αναγκαστικά οι κρίσεις και οι συγκρίσεις που θα κάνεις, θα έχουν αναφορά τον ίδιο σου τον εαυτό!

Δες και εδώ:
https://www.youtube.com/watch?v=r5Qw4e8TQI0


Όσο για τον πρωταθλητή τού Bairrismo είναι ο Μικρός Πρίγκηπας. Με διαφορά από τους επόμενους στη λίστα. 50 πλανήτες επισκέφτηκε και το ίδιο στενόμυαλος με παρωπίδες έμεινε. Αναμενόμενο αφού ήταν Γάλλος...

Idom

Idom είπε...


(Συμπλήρωμα)

“We die containing a richness of lovers and tribes, tastes we have swallowed, bodies we have plunged into and swum up as if rivers of wisdom, characters we have climbed into as if trees, fears we have hidden in as if caves.
I wish for all this to be marked on by body when I am dead. I believe in such cartography - to be marked by nature, not just to label ourselves on a map like the names of rich men and women on buildings. We are communal histories, communal books. We are not owned or monogamous in our taste or experience.”

"Οι Άγγλοι είναι ασθενείς"
Μιχάλης Οντάτσης