ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια ρεβυθιά στο Ηράκλειο - Λέιντεν - Λισσαβώνα - Αθήνα - πάλι Ηράκλειο - Γιάννενα


13/4/10

Δεν ήξερε κανείς...

Δεν ήξερε κανείς τους ποιος ήταν ο Γιάννης ο Σαλάς.
Μανόλης Αναγνωστάκης - ΥΓ

Φωτογραφία του Γιάννη Σαλά από το αρχείο του Χρήστου Μαλαχία, την οποία λεηλάτησα από το σύνδεσμο που άφησε ο Άγγελος στην προηγούμενη ανάρτηση.

Εγώ τον ήξερα. Δεν κάνω πλάκα - φυσικά όταν γεννήθηκα ο άνθρωπος ήταν είκοσι χρόνια πεθαμένος (σκοτωμένος μάλλον) αλλά υπάρχουν διάφορες διαδρομές από τις οποίες θα μπορούσε να ξέρει κάποιος, ακόμα και κάποιος της γενιάς μου ή νεώτερος.

Θα μπορούσα να το ξέρω από τα κείμενα του Σοφιανού Χρυσοστομίδη στην Αυγή, ο οποίος ως Αιγυπτιώτης αναφέρεται αρκετά συχνά στον Τσίρκα, το "Ανθρωπάκι" και τους άλλους ήρωες της τριλογίας, όπως στο κείμενο που μνημόνευσα στην προηγούμενη ανάρτηση. Σε αυτό αναφέρεται ότι «[...] Ο Γιάννης έφερε τον βαθμό του υποδεκανέα, αλλά ήξεραν (για να θυμηθούμε τον Φάνη του Στρατή Τσίρκα...) ότι ήταν "ο πραγματικός ταξίαρχος". Ο Σαλάς θα εμπιστευθεί στην Αυγή Κασιγόνη και στη δική μας Στέλλα Κρητικού τη δακτυλογράφηση του "Αντιφασίστα" που ήταν το (παράνομο) εκφραστικό όργανο της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (ΑΣΟ). Πόση ουσιαστική απόσταση να μας χωρίζει, άραγε, από εκείνη τη μαύρη καταπακτή του εμφυλίου πολέμου; Και πόση ψυχική αντοχή πρέπει να διαθέτει κανείς, ακόμα και σήμερα, όταν διαβάζει κείμενα που αναφέρονται στο τέλος του Γιάννη Σαλά; "...Τον έστησαν, μαζί με τον γιατρό Σαράντο Καρούτσο, στην τοποθεσία Κόκκινα Χώματα, στη Σάμο, και τους εκτέλεσαν χωρίς ανούσιες διαδικασίες, δηλαδή χωρίς δίκη [...]".»

Θα μπορούσα να το ξέρω από το στίχο του Αναγνωστάκη, που μου είναι οικείος όπως όλο το "ΥΓ" και η ποίηση του Αναγνωστάκη γενικότερα. Μάλιστα εντόπισα πρόσφατα στο διαδίκτυο κάποια "Αυτοσχόλια" του ποιητή σε τέσσερα ποιήματα, ένα από τα οποία αφορά το συγκεκριμένο στίχο και προέρχεται από μια συνέντευξη του Μανόλη Αναγνωστάκη στο Μισέλ Φάις (δείτε εδώ). Ο Αναγνωστάκης φωτίζει αντίστοιχα την ιστορία:

«O κόσμος δεν ξέρει ποιος ήταν πραγματικά ο Γιάννης ο Σαλάς. Θλίβομαι γιατί οι νεότεροι τον αγνοούν. Kι άλλοτε το έχω αναφέρει σε κάποια συνέντευξή μου. O Σαλάς είναι ο ήρωας της Mέσης Aνατολής, ο ιδρυτής της AΣO, της Aντιφασιστικής Στρατιωτικής Oργάνωσης, είναι ο Φάνης στις Aκυβέρνητες πολιτείες του Tσίρκα. Oταν διάβασα το βιβλίο, πετάχτηκα πάνω! Tηλεφώνησα στον Tσίρκα και του το λέω. Nαι, μου απαντάει, αλλά τα πρόσωπα του βιβλίου δεν είναι εντελώς ίδια με τα πραγματικά.

Tον Σαλά δεν έτυχε να τον γνωρίσω. Oργάνωσε το αντάρτικο στη Σάμο. Kράτησε βέβαια λίγο καιρό, αλλά, φαντάσου, αντάρτικο στη Σάμο! Mετά τον σκότωσαν και τον έσερναν πίσω από τις ρόδες ενός αυτοκινήτου στους δρόμους της πόλης.

Eγώ έμαθα για τον Σαλά ένα χρόνο μετά, το 1949, από κάτι Iκαριώτες εξορίστους που τους είχαν συλλάβει και τους έφεραν στη φυλακή (σ.σ. Eπταπύργιο). Eλεγαν ένα τραγούδι για τον Σαλά. Eίδα ότι μετά από λίγο είχε γίνει σαν δημοτικό τραγούδι. Hταν πολύ συγκινητικό.

Aυτό το περιστατικό είναι τελείως προσωπικό. Δεν το ξέρει κανείς.»


Θα μπορούσα να το ξέρω από το φυλλάδιο που κυκλοφορεί ακόμα στην Ικαρία για το Σαλά, και μάλλον είναι το ίδιο με αυτό που αναφέρεται στο παραπάνω άρθρο σε μια Yποσημείωση:

«Yποσημείωση: O Xρήστος Mαυρογιώργης, βετεράνος αγωνιστής της Aντίστασης, που ζει σήμερα στην Iκαρία και έχει εκδώσει φυλλάδιο για τον Σαλά, μας είπε σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε μαζί του στις 6/11/05: «Eγώ ήμουν ένας από τους Iκαριώτες που συναντήσαμε τον Mανόλη Aναγνωστάκη στη φυλακή...».

Για να μην αδικήσω κανέναν, θα μπορούσα να το ξέρω από την αρθρογραφία του Ριζοσπάστη για το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (αν διάβαζα Ριζοσπάστη), και σίγουρα μπορεί κανείς να εντοπίσει αντίστοιχα άρθρα στο διαδίκτυο σήμερα, που αναφέρονται στις ελάσσονες πτυχές του Εμφυλίου. Θα μπορούσα να το ξέρω από την αρχή της ταινίας του Λεωνίδα Βαρδαρού "Ούλοι εμείς εφέντη", ικαριακής και αριστερής θεματολογίας, στην οποία ο Ρήγας Αξελός κάνει ένα πέρασμα ως Γιάννης Σαλάς.

Όμως το έμαθα από μια πηγή τελείως άσχετη, ένα από τα πολλά μεσημέρια που τρώγαμε γύρω από το οικογενειακό τραπέζι και κάτι λέγαμε που δε θυμάμαι αν ήτανε για το σόι της μάνας μου ή αν από κάπου αναφέρθηκε το επίμαχο όνομα. Τότε η μάνα μου σηκώθηκε, πήγε στο νεροχύτη μαζεύοντας τα πιάτα και είπε:

- Τον ξέρω εγώ. Περαμερίτης ήτανε, από το Φραντάτο θαρρώ. Όταν ήρθε... ο άνθρωπος αυτός...

Δεν είπε το ονομά του. Νομίζω πως δεν ήθελε να το προφέρει.

-...μπορεί να ήτανε το '47, δε θυμάμαι καλά...

Η φωνή της κάπως άλλαξε.

- ...φύγανε μαζί του τα παιδιά και πήγανε στο βουνό. Πήγε κι ο ξάδερφός μου, ο Μέχρης. Δε γύρισε. Πήγανε στη Σάμο, τους σκότωσαν στον Κέρκη, κάτι λίγοι γλύτωσαν.

Έπεσε σιωπή λίγη ώρα.

- Ήταν καλό παιδί ο Μέχρης. Και όμορφος. Γελαστός. Όλοι τον αγαπούσαν.

Άρχισε να πλένει τα πιάτα. Σκέφτηκα πως τότε θα ήταν δεκάξι-δεκαεφτά χρονών, ο ξάδερφος άντε να ήταν είκοσι. Η μάνα μου δεν έχει σχέση με τις αριστερές εφημερίδες, την επανάσταση, τον εμφύλιο, την ποίηση, τα μυθιστορήματα, το διαδίκτυο και τις ιστορικές καταγραφές - καμμία σχέση. Αλλά ποιος ήταν ο Γιάννης ο Σαλάς το ήξερε, εν μέρει τουλάχιστον.

Αργότερα εντόπισα μερικούς από τους "κάτι λίγους" που γλύτωσαν. Συμπτωματικά (ή ίσως όχι και τόσο συμπτωματικά) βρέθηκα να κάνω επί χρόνια παρέα με τα παιδιά τους.

Μικρός ο τόπος άλλωστε, δύσκολο να μη βρεθούν οι ιστορίες σου ανακατεμένες με τις ιστορίες των άλλων.

4 σχόλια:

Ορειβατικός Πεζοπορικός Σύλλογος Ικαρίας είπε...

Μπαμ! Τώρα το είδα! Ευχαριστώ που ανοίγει η φωτογραφία στο Φλικρ. Θα ξαναπεράσω να διαβάσω όλο το κείμενό σου. Ο Σαλάς ήταν ο σοβαρότερος πολιτικός αντίπαλος του Ζαχαριάδη. Γι' αυτό κι εκείνος τον έστειλε να οργανώσει "αντάρτικο στη Σάμο" (!!!) δηλ. ξεκάθαρα σε αποστολή αυτοκτονίας. Το καταπληκτικό είναι ότι παρά τις περί του αντιθέτου γνώμες των φίλων του, ο Σαλάς δέχτηκε! Υπάρχει μια πολύ συγκινητική συνέντευξη του Τσίρκα σχετικά η οποία δίνει το μέτρο του τραγικού ήρωα του. "Ξέρω που πάω... Όταν έλεγα σε σας να υπακούετε στο κόμμα κι ας ήταν παράλογα κι απάνθρωπα ό,τι έλεγαν, πως μπορώ τώρα εγώ να μην υπακούσω."
Κάπως έτσι ήταν, δεν θυμάμαι ακριβώς. Πήγε και σκοτώθηκε εν γνώση του παραλογισμού και εν γνώση της πλεκτάνης του Ζαχαριάδη. Τον έσερναν ετοιμοθάνατο μέχρι να του βγει η ψυχή δεμένο στο πισω μέρος ενός τανκ. Πόσα κορίτσια στην Ικαρία τον έκλαψαν...

Ανώνυμος είπε...

...Σαίξπηρ...''απέθανε σαν ασκημένος του θανάτου, όπου αφήνει ό,τι είχε στη ζωή πιο ακριβό, σαν να πετάει το πιο μηδαμινό πράγμα του κόσμου.''
....έδωσε τη ζωή του....για κάτι....που η ψυχή του έλεγε ...πως άξιζε να φτάσει στο θάνατο...χωρίς να διστάσει...
Σίρο Ρεδόνδο

Ανώνυμος είπε...

...αναρωτιέμαι για πιο πράγμα θα μπορούσε κανείς να δώσει τη ζωή του
σήμερα?

Λ

Σταμάτης Χριστοδουλάτος είπε...

Δεδομένου ότι ο Γιάννης Σαλάς ήταν αδελφός της μητέρας μου και τον θυμάμαι καλά αρχές του 48, φιλοξενούμενο από τους γονείς μου για πολύ μικρό διάστημα πριν τον στείλλουν στη Σάμο(έχω γενηθεί το 45), γνωρίζω από τις διαπιστώσεις που έκανε μετά το θάνατο του Γιάννη ο πατέρας μου την εξής ιστορία: Τον μεν ξάδελφό του Σαράντο τον σκότωσαν επί τόπου όταν τους εντόπισε το απόσπασμα. Για τον Σαλά τηλεγράφησαν στο Εσωτερικών "Συλλάβαμε Σαλλά, Οδηγήσατε". Η απάντηση ήλθε τάχυστα "Συγχαίρομε δι εκτέλεση Σαλά". Αυτά στις 19 Οκτωβρίου 1949. Μέχρι πριν λίγα χρόνια εθεωρήτο "αφανής". Ληξηαρχική πράξη θανάτου βγήκε κατόπιν δικαστηρίου που προεκάλεσε η οικογένειά μου πριν λίγα χρόνια.