ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια ρεβυθιά στο Ηράκλειο - Λέιντεν - Λισσαβώνα - Αθήνα - πάλι Ηράκλειο - Γιάννενα


9/10/09

Κρητικοί και Κριτική


Κάνα δυο μέρες πριν τα μαζέψω οριστικά από το Ηράκλειο, βρέθηκα να ψάχνω μια ανύπαρκτη συναυλία του Κωστή Αβυσσινού στα Σπήλια ή το Σκαλάνι. Τελικά η πληροφορία περί συναυλίας ήταν μούφα, ωστόσο τον Αβυσσινό τον πέτυχα λίγες μέρες αργότερα στην Ικαρία, στο Φεστιβάλ Πολιτισμικών Διαλόγων Ίκαρος, μαζί με την Ουγγαρέζα Marta Sebestyen σε μια μουσική συνύπαρξη που ήταν όντως απρόσμενη. Με στεναχώρησε λίγο μόνο το γεγονός ότι ο κακομοίρης ο Αβυσσινός δεν βρήκε στην Ικαρία τους συμπαραστάτες που θα ήθελε ανάμεσα στο κοινό – λίγα κοινά πράγματα έχουν οι μουσικές μας παραδόσεις, κι όλα τα γυρίσματα του Ροδινού που έπαιζε ήταν σχεδόν εξίσου αλλότρια για τους καριώτες θεατές όσο και τα ουγγαρέζικα της Marta, χώρια που κανείς δε σηκώθηκε να χορέψει πεντοζάλη (που δεν ήξεραν) και περιορίστηκαν σε ένα σιγανό (χασαποσέρβικου τύπου) προς απογοήτευση και του Αβυσσινού και της κομπανίας του που αλλιώς ήταν μαθημένοι. Στο τέλος έπαιξαν καριώτικο (και μάλιστα τον «σωστό» καριώτικο), αλλά ενώ το κοινό παραληρούσε και χόρευε, έχω την αίσθηση ότι οι μουσικοί από την Κρήτη ήταν εξίσου σε «παράλληλο σύμπαν» με τους απορημένους Ούγγρους την ώρα εκείνη.

Υπάρχει μια ορισμένη "φαινοτυπική" ιδιομορφία σε κάποιες γωνιές του τόπου μας - η Ικαρία ίσως είναι μια τέτοια περίπτωση και η Κρήτη σίγουρα μια άλλη. Στην Κρήτη έζησα τα διόμισι τελευταία χρόνια – φαίνεται πως αυτή η περίοδος έληξε οριστικά, μάλλον. Είναι λίγο νωρίς ακόμα για ανασκοπήσεις και αξιολογήσεις (ακόμα δεν έχω καταφέρει να αποτιμήσω στα σοβαρά πολύ προγενέστερες περιόδους της ζωής μου), σκέφτομαι όμως ότι όλη αυτή την περίοδο αισθανόμουν πάντα κάπως προσωρινός, περαστικός από το χώρο. Δεν είναι μόνο η φύση της δουλειάς μου – άλλοι συνάδελφοι εξίσου ξένοι με τον τόπο και τη νοοτροπία έχουν δεθεί μια χαρά και περνάνε ωραιότατα. Κι εγώ καλά πέρασα, δε λέω, αλλά δε μπορώ να πω ότι ανέπτυξα ισχυρούς δεσμούς, ούτε ότι με διακατέχει κανενός είδους νοσταλγία για την Κρήτη. Έφυγα ήσυχα ήσυχα και δε γύρισα να κοιτάξω πίσω.

H Μανταλένα πάντως το είχε επισημάνει έγκαιρα το πρόβλημα, πριν κάτι μήνες που είχαμε βρεθεί για μια αποχαιρετιστήρια ρακή καθώς εγώ έφευγα υποτίθεται για καλοκαίρι (οριστικά, εν τέλει). Εκείνο το βράδι μου τα είχε χώσει ελαφρώς επειδή κατά τη γνώμη της δεν συμπαθούσα επαρκώς τους Κρητικούς. Προσπάθησα να αποσείσω την κατηγορία, αλλά με πολύ χλιαρά επιχειρήματα. Το αστείο είναι ότι η Μανταλένα είναι μετανάστρια, δεν είναι καν ελληνικής καταγωγής. Ωστόσο αισθάνεται οργανικά ενταγμένη στην κοινωνία της Κρήτης (όχι της Ελλάδας – της Κρήτης), λατρεύει τους Κρητικούς (όχι γενικώς τους Έλληνες) και τους υπερασπίζεται από τα σκωπτικά σχόλια κάτι τύπων σαν εμένα.

Εκείνη την ώρα μου κακοφάνηκε λίγο, αλλά μετά που το ξανασκέφτηκα ψυχραιμότερα, κατέληξα πως η Μανταλένα είχε δίκιο. Όχι με την έννοια της συμπαθειας η αντιπάθειας προς μια κάπως αφηρημένη ολότητα (τους Καριώτες, τους Κρητικούς, τους Πόντιους, τους Έλληνες, τους Ινδιάνους) στην οποία τσουβαλιάζονται και η συμπαθής Μαρία και η αντιπαθής Μαρίκα, και ο καλός Γιωργάκης και ο κακός Κωστάκης. Αλλά με την έννοια ότι πολλά από τα «πολιτισμικά» χαρακτηριστικά που στο μυαλό μερικών ανθρώπων συναποτελούν την «Κρητικοσύνη» μου είναι αδιάφορα ή εντελώς ξένα. Καλώς ή κακώς διαθέτω μια συγκρότηση με διαφορετικές ιεραρχήσεις αξιών από τις κυρίαρχες στη μεγαλόνησο (και αλλού...) και ως εκ τούτου δεν με εγκαταλείπει σχεδόν ποτέ ένα είδος κριτικής διάθεσης απέναντι στον κόσμο – σε όλο τον κόσμο, τόσο στην Κρήτη και στην Ικαρία όσο και στην Αθήνα ή στο Ουζμπεκιστάν.

Θέλω να πιστεύω (και προσπάθησα να το εξηγήσω και στη Μανταλένα πιο πρόσφατα που τα ξαναείπαμε από κοντά) ότι αυτή η κριτική διάθεση δεν με εμποδίζει να χαίρομαι με τα καλά αυτού του τόπου και των ανθρώπων του και δε μου θολώνει το νου όταν κρατάω απόσταση από τα οιονεί "κακά" τους. Θυμάμαι πάντως με συγκατάβαση έναν κάπως σουρρεαλιστικό διάλογο που είχα με μια παρέα Κρητικών το καλοκαίρι που μας πέρασε σε ένα πανηγύρι στην Ικαρία. Έτυχε να καθήσουμε δίπλα, κι είχα μείνει εκστατικός να κοιτάζω την πανέμορφη μελαχροινή κοπέλα της παρέας (αν και οι φίλες μου κοίταζαν εξίσου εκστατικές το συνοδό της) όταν αναφέρθηκε ότι μένω στο Ηράκλειο. Η συμπεριφορά της παρέας άλλαξε κάπως απότομα προς το χειρότερο απέναντί μου - μέχρι που διευκρινίστηκε ότι είμαι από την Ικαρία και απλώς κατοικώ προσωρινά στην Κρήτη. Αμέσως χαλάρωσαν - μου εξήγησαν ότι είναι Χανιώτες, κι ως εκ τούτου δεν συμπαθιούνται με τους Ηρακλειώτες. Έβαλα τα γέλια - ακόμα περισσότερο όταν ανακάλυψα ότι η πανέμορφη μελαχροινή που συνόδευαν οι Χανιώτες ήταν από ένα χωριό στο Λιβυκό που ανήκει ακριβώς στο νομό Ηρακλείου. Κρασί στο κρασί (δεν παίζει ρακή στα καριώτικα πανηγύρια) είπαμε διάφορα χαριτωμένα για τους Κρητικούς και τους Καριώτες, είπαμε ανέκδοτα με Ανωγειανούς, μαντινάδες και ρίβες. Στο τέλος αποτόλμησα να τους διηγηθώ μια ιστορία που μου 'χε τύχει παλιά στα μέρη τους.

Ήτανε καλοκαίρι του 2003 μάλλον, και είχαμε μόλις φτάσει στη Σούδα με πλοίο, μια παρέα βιολόγοι που πηγαίναμε σε ένα συνέδριο. Πήραμε ταξί για Κολυμπάρι - ο ταξιτζής βγήκε στην εθνική με τις πάντες και σε λίγα δευτερόλεπτα είχε φτάσει τα 180. Παρόλες τις προτροπές μας να πάει πιο αργά δεν υποχώρησε καθόλου, προσέξαμε όμως ότι όταν του πιάναμε κουβέντα έκοβε γύρω στα 120-130. Αρχίσαμε να του μιλάμε διαρκώς για οτιδήποτε, και μια και είχε κι εκείνος όρεξη για κουβέντα άρχισε να μας λέει για την κουμπάρα του που ήταν δήμαρχος στην Αθήνα (η Ντόρα Μπακογιάννη, τότε) κι έπειτα δυσανασχέτησε που κανείς μας δεν την είχε ψηφίσει την κουμπάρα. Το αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας ήταν να γυρίσει μπροστά αμίλητος και να πατήσει γκάζι αλλά λίγο πριν φτάσει τα 200 πετάχτηκε η Ρ. από το πίσω κάθισμα (σε μια απελπισμένη προσπάθεια να ξαναπιάσει την κουβέντα) και ρώτησε όλο ενδιαφέρον:

- Έχετε ποντίκια εδώ;

Ο ταξιτζής γούρλωσε τα μάτια, έκοψε ταχύτητα (ουφ...) και γύρισε για να ρωτήσει απορημένος:

- Στην Κρήτη;
- Στην Κρήτη.
- Ποντίκια; Στην Κρήτη;
- Ε, ναι, διαβάσαμε στην εφημερίδα ότι εκεί που γίνονται τα ολυμπιακά έργα, στο Ηράκλειο, έχει γεμίσει ο τόπος ποντίκια.


Το πρόσωπο του ταξιτζή έλαμψε από ανακούφιση. Γύρισε μπροστά πατώντας γκάζι απότομα και διευκρίνισε:

- Στην Κρήτη δεν έχει ποντίκια. Στο Ηράκλειο έχει ποντίκια. Όχι στην Κρήτη.

Προς επιβεβαίωση των λεγομένων του, ένας τετράπαχος αρουραίος διέσχιζε το δρόμο την ώρα που περνούσαμε έξω από τη Μονή Γωνιάς, αλλά φτάναμε πια σώοι και ασφαλείς οπότε είπα να μην το κάνω θέμα. Άλλωστε κι ο αρουραίος μπορεί να μην ανήκε στην Κρήτη (όπως άλλωστε και το Ηράκλειο) - μπορεί να ανήκε κι αυτός σε κανένα παράλληλο σύμπαν.


ΣΣ. Δεδομένου του πνεύματος της ανάρτησης, παρακαλώ η ιστοριούλα με τον ταξιτζή να μη διαβαστεί "διασταλτικά" και να μη θεωρηθεί ότι υποκρύπτει κάποιου είδους απαξία για τους κουμπάρους της Ντόρας, τους Χανιώτες, τους Κρητικούς ή τους ταξιτζήδες συνολικά. Το διευκρινίζω για να με ξανακάνει παρέα η Μανταλένα τώρα που θα έρχομαι μόνο ως τουρίστας πλέον.

Πάντως ήταν ένα σχόλιο ανωνύμου στην προηγούμενη ανάρτηση (που όμως μαζί ψάχναμε το μαγαζί του Αβυσσινού την άλλη φορά, οπότε όχι και τόσο ανωνύμου) που μου θύμισε την καλοκαιρινή συναυλία. Η Marta Sebestyen έγινε αρκετά γνωστή από το μουσικό θέμα της ταινίας "Ο Άγγλος ασθενής" που έγραψε και τραγουδούσε. Ο Κωστής Αβυσσινός (η φωτογραφία του είναι στην κορυφή της ανάρτησης) είναι γιος - και συνεχιστής - του παλιού μουσικού Γιώργη Αβυσσινού από το Σκαλάνι. Από την συναυλία αυτή συγκράτησα ένα δίστιχο που είναι νομίζω του Γιώργου Κουτσουρέλη:

Ήθελα να 'μουν άρωμα που βάνεις στα μαλλιά σου
στην κάθε σου αναπνοή να μπαίνω στην καρδιά σου


Γιατί αυτή η μουσική (και άλλες πολλές) αντιπροσωπεύει μια μορφή "Κρητικοσύνης" που μου αρέσει πολύ περισσότερο από από τα μουστάκια, τα μαύρα πουκάμισα και τα κουμπούρια - κι είναι πολύ πιο πολύτιμη τελικά. Κι ας ξεθυμαίνει το άρωμα σιγά σιγά από το χρόνο και την απόσταση - έτσι κι αλλιώς (όπως λέει μια σουαχίλι παροιμία) τίποτα δεν είναι τόσο μεγάλο που να μην τελειώνει ποτέ.




Ο Κυριάκος Σταυριανουδάκης, μισός Κρητικός και μισός Καριώτης, σε μια τηλεοπτική εκτέλεση του (χανιώτικου) τραγουδιού "Το άρωμα" του Γιώργη Κουτσουρέλη.

5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

'Ωστε έτσι, ε; Χωρίς νοσταλγία για την Κρήτη... Αλλά έτσι είσαστε εσείς οι Καριώτες. Ενώ "εμείς" που έχουμε κρητική καταγωγή και αισθήματα, θα σε πεθυμήσουμε...

Όταν όμως η τοπική ομάδα (ΜΙΑ είναι η τοπική ομάδα) επανέλθει δριμύτατη, θα λες "κάποτε είχα βρεθεί σ'αυτό το γήπεδο..."

Ν.

Β. είπε...

Καλέ μου Ν., χωρίς να θέλω να θίξω την κρητική καταγωγή και τα αισθήματά σου, πρέπει να σου εξομολογηθώ ότι σ' αυτό το γήπεδο (το Γεντί-Κουλέ) δεν έχω βρεθεί ποτέ. Στο άλλο, το μεγάλο, έχει τύχει να ακούσω το γκραν σουξέ "Έργο-έργο-έργο-εργοτέλη μου", αλλά πάλι όχι και να το τραγουδήσω κιόλας...

Για να παρηγορηθείς πάντως, η μεγαλύτερη επιτυχία του ικαριακού ποδοσφαίρου είναι η φευγαλέα παρουσία του ΠΑΣ Ίκαρος στη Δ' Εθνική προ ετών, όπου πήρε μία ισοπαλία 0-0 και έκανε δύο νίκες άνευ αγώνος (σύνολο 7 βαθμοί) σε όλο το πρωτάθλημα (φυσικά ήταν η τελευταία ομάδα της κατηγορίας, πλην μιας που αποχώρησε από το πρωτάθλημα, πράγμα που εξηγεί τις δύο νίκες στα χαρτιά).

Για να παρηγορηθείς ακόμα περισσότερο, λέω να ξανάρθω οσονούπω (όχι από νοσταλγία).

ολα θα πανε καλα... είπε...

Καλώς σε βρίσκω πάλι,φίλε μου!
Λέω να παραβλέψω το στοιχείο της επαλήθευσης παρακάτω,που μου δίνει ως κωδικό τη λέξη "δύσμοιρη" στα greeklish!Τι να υποθέσω πια;;;Μου κάνει πλάκα ο...γκούγκλης;;;
Δεν είναι ότι σε ξέχασα...Ξέρεις τώρα πώς χανόμαστε,εμείς οι bloggers.
Το θέμα που θίγεις έχει απασχολήσει και μένα.Προσωπικά με ενοχλεί αυτή η "βαρβατίλα" που ντε και καλά πρέπει να έχουν και να νιώθουν οι Κρητικοί,ευτυχώς όχι όλοι οι άντρες.Επίσης αυτό το ότι πιστεύουν - πάλι ορισμένοι - ότι είναι ο μόνος εύφορος και ευλογημένος τόπος,το μόνο νησί της επικράτειας και άλλα τέτοια,κάπως σωβινιστικά και επικίνδυνα.
Έχω όμως συναντήσει,πρέπει να το πω,και πολύ καλά παιδιά,καλούς ανθρώπους από κει.Άρα κάθε πατρίδα έχει τα καλά της και τα κακά της.Τι θα πει - το έχω ακούσει - α,Πελοποννήσιος είναι αυτός,άρα μεγάλος βλάχος,θα στη φέρει,είναι κουτοπόνηρος,και άλλα τέτοια...
Νομίζω πως πρόκειται για αφορισμούς και γενικολογίες.
Να σαι καλά και εύχομαι να ξαναπάς στην Κρήτη,όταν θα είναι καιρός.

πυθαρακι είπε...

Την πρώτη φορά που είδα από ψηλά την Κρήτη,ένιωσα ένα χέρι να μου σφίγγει την καρδιά.Στη διαδρομή από το αεροδρόμιο Ηρακλείου μέχρι τον Άγιο έκλαιγα.Ένιωθα σα να με πήγαιναν σε ηλεκτρική καρέκλα."Τι τόπος είναι αυτός",σκεφτόμουν.Γκρίζα βουνά απόκρημνα δίχως ίχνος πράσινου πάνω τους.Τοπίο σκληρό και κακοτράχαλο.Έζησα στο νησί 3 χρόνια δίχως να είναι δική μου επιλογή εκείνο το ξεσήκωμα μα πολύ γρήγορα ξεπέρασα το αρχικό σοκ και εντάχθηκα με έναν δικό μου τρόπο στην εκεί ζωή.Όχι τόσο με τους ανθρώπους,αυτοί είναι κλειστοί κι εγώ ακόμη περισσότερο.
Το Ηράκλειο ποτέ δεν μου άρεσε.Μου θύμιζε πάντα μια επαρχιακή πόλη σαν αυτές που συναντάς συνεχώς στα δικά μας μέρη δίχως κανένα χρώμα.Κανένα ενδιαφέρον.Τα Χανιά με μάγεψαν.Αγάπησα τους ανθρώπους του.Φιλόξενοι,ανοιχτοί,καλόκαρδοι.
Στο Λασίθι άφησα την καρδιά ελεύθερη και έμεινε εκεί.Για πάντα.Έξι χρόνια αργότερα κάνοντας απολογισμό,πιστεύω ότι έζησα στην Κρήτη τα ωραιότερα χρόνια της ζωής μου.Τότε δεν μπορούσα να το πω αυτό.Δεν το έβλεπα.
Η φύση της εργασίας μου εκεί με έφερε κοντά σε αλλοδαπούς.Δεν ξέρω ειλικρινά αν αγαπούσα τον τόπο.
Πεισματικά έμαθα τις μητρικές τους γλώσσες και ακούγοντας τι λένε όταν συζητούσαν μεταξύ τους κάποιες φορές τρόμαζα.Από την άλλη τους δικαιολογούσα απόλυτα.Όταν ξεκινάς και διανύεις χιλιάδες χιλιόμετρα με τα πόδια μέσα στο σκοτάδι και κρύβεσαι τη μέρα,όταν πεινάς,όταν ψάχνεις την Ιθάκη σου,τότε πολλές φορές πατώντας στα χώματα της τα βάζεις μαζί της.Της φορτώνεις όλα τα κακώς κείμενα της ζωής σου και θέλει δουλειά για να το ξεπεράσεις αυτό.
Στη διαδρομή που κάνατε με τον ταξιτζή παραλίγο να χάσω τη ζωή μου.Μια καταιγίδα που κατέβασε στο δρόμο χαλίκια ήταν η αιτία του δυστυχήματος παρόλο που πηγαίναμε με 50χλμ.Καμιά φορά σκέφτομαι αν η ζωή μας είναι γραμμένη και προκαθορισμένη.Αν η μοίρα,το πεπρωμένο στα αλήθεια υπάρχουν.
Τελικά αυτό που λέγεται ότι εκτιμάς κάτι όταν το χάνεις είναι μεγάλη αλήθεια.

ΥΓ. Παρασύρθηκα όπως πάντα και φλυάρησα και ζητώ συγνώμη.Οι εγγραφές σου πάντοτε μου φέρνουν στο μυαλό πολλά.Άλλοτε δυσάρεστα και άλλοτε ευχάριστα.Όπως είναι και η ζωή.Άλλες φορές γκρί και άλλες πολύχρομη σαν ουράνιο τόξο.Το σημαντικό είναι ότι σε κάθε τόπο που βρισκόμαστε πρέπει να έχουμε τη ματιά και το μυαλό μας ανοιχτά.Να μπορούμε να δούμε,να νιώσουμε,να ζήσουμε τις μικρές στιγμές που μας χαρίζονται.Ότι χρώμα κι αν έχουν.
Καλό βράδυ!

Β. είπε...

@όλα θα πάνε καλά:
Καιρός γαρ εγγύς, Γωγώ μου δύσμοιρη, στην Κρήτη είμαι. Και ίσως μείνω και αρκετά (ποτέ μη λες ποτέ).

@πυθαράκι
Ευχαριστώ, πολύ καλά τα λες. Το σκεφτόμουν προχτές που βρέθηκα σε ένα ρακάδικο στο Ηράκλειο και οι αυτόχθονες φίλες μου την πέσανε άσχημα "Τι είναι αυτά που γράφεις για τους Κρητικούς" κι έτσι. Αλλά δεν είναι τίποτα, που να δουν για τους Καριώτες τι γράφω.

Με τούτα και με κείνα, όπου γη και πατρίδα θα καταλήξουμε. Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος (αλλά για την ώρα ας είμαστε όξω απ' τους τάφους κι άμα έρθει η ώρα βλέπουμε).