ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια ρεβυθιά στο Ηράκλειο - Λέιντεν - Λισσαβώνα - Αθήνα - πάλι Ηράκλειο - Γιάννενα


11/1/09

Ζεύκι, μαράζι, σκατοπαραδιά

Η φωτογραφία πρέπει να έχει τραβηχτεί στην Ακαμάτρα Ικαρίας κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ή το πολύ στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Την εντόπισα πριν χρόνια ανάμεσα σε διάφορες άλλες οικογενειακές φωτογραφίες περίπου της ίδιας εποχής που ξέθαψα από ένα σφηνωμένο για πολλές δεκαετίες συρτάρι. Απεικονίζονται μεταξύ άλλων συγχωριανών διάφοροι συγγενείς μου από το σόι της μητέρας μου (περιλαμβανομένης και της ίδιας). Ορισμένοι έχουν φύγει πια σήμερα, άλλοι ογδονταρίζουν επιτυχώς. Της έδειξα τη φωτογραφία και τη ρώτησα αν θυμάται πότε ακριβώς ήταν. Δε θυμόταν χρονολογία, αλλά ασαφώς ανακαλούσε το περιστατικό. Τη ρώτησα για ποιον ακριβώς λόγο είχανε μαζευτεί.

- Τίποτα, έτσι. Ζεύκι κάναμε.
- Τι κάνατε;
- Ζεύκι, είπε ξανά, δεν το ξέρεις;

Και χαμογέλασε καθώς συμπλήρωνε ρητορικά:

- Ζεύκι, μαράζι, σκατοπαραδιά.

Το μαράζι το ήξερα, τη σκατοπαραδιά μπορούσα να τη φανταστώ καθώς η μητέρα μου αναποδογύριζε τις - άδειες - τσέπες της σε μια εκφραστική χειρονομία καθώς πρόφερε την επίμαχη λέξη. Αλλά ζεύκι; Ζήτησα περισσότερες διευκρινίσεις. Με κοίταξε με απορία.

- Δε θυμάσαι όλες τις φορές που μαζευόσαστε εδώ με τους φίλους σου;

Τις θυμόμουν. Το "εδώ" ήταν ελαφρώς παραπλανητικό διότι έχω πάψει να μένω στο πατρικό μου εδώ και πολλά χρόνια, λεπτομέρεια που η μητέρα μου επιμένει συστηματικά να αγνοεί, πάντως η αλήθεια είναι ότι μαζευόμαστε και σπίτι μου και σπίτια τους και αλλού.

- Που τρώτε και πίνετε και ψιλοκουβεντιάζετε μέχρι το πρωί;
- Πράγματι.
- Και χορεύετε και κάναν καριώτικο άμα έρθετε στο κέφι;
- Ναι.
- Ε, αυτό είναι ζεύκι.

Μάλιστα. Καλό είναι να ξέρει κανείς ότι υπάρχει μία και μόνη λέξη για να περιγράψει τη ζωή του. Στην περίπτωσή μου ίσως όχι όλη τη ζωή του, αλλά το ικαριακό κομμάτι της, σίγουρα. Ρώτησα πώς συνδέεται με το μαράζι και τη σκατοπαραδιά, και μου εξήγησε ότι όταν σε τρώει η πίκρα και η φτώχεια, τι άλλο μπορείς να κάνεις;

- Τι;
- Ζεύκι.


Σκέφτηκα ότι ήταν κάτι σαν την παροιμία "η φτώχεια θέλει καλοπέραση" ή σαν εκείνο το τραγουδάκι των Μπητλς που λέει "I get by with al little help from my friends". Η μητερα μου μάλλον δεν τους καλοξέρει τους Μπητλς - αν και είναι της εποχής της δεν πρέπει να είναι στις παραστάσεις της. Από ζεύκια πάντως ξέρει, όπως κι εγώ και όλοι οι Καριώτες. Ακόμα κι αν δεν ξέρουμε τη λέξη, η έννοια μας είναι εξαιρετικά οικεία, ως συστατικό στοιχείο της ικαριακής καθημερινότητας.

Τη λέξη πάντως της ξανακούω αρκετά συχνά έκτοτε, καθώς υπάρχει ένα ικαριακό μεζεδοπωλείο με αυτό το όνομα στην Αθήνα και άλλο ένα στην πλατεία του Ευδήλου. Τη βρήκα και σε μερικά διαδικτυακά λεξικά, (εκ του τουρκικού zevk που σημαίνει φαγοπότι), καθώς και σε κάποιες μη ικαριακές ντοπιολαλιές, όπως π.χ. στην Κρήτη, όπου με βάση το λεξικό υπάρχει η έκφραση "την έκανα ζεύκι" (δηλ. έφαγα καλά), αν και δεν έχω ακούσει ποτέ κανέναν εδώ στο Ηράκλειο να τη χρησιμοποιεί. Τουλάχιστον όπως την αντιλαμβανόμαστε στην Ικαρία πάντως, έχει ευρύτερο χαρακτήρα από ένα απλό φαγοπότι, καθώς περιλαμβάνει στα καθ' ημάς και την παρέα, τη διήγηση ιστοριών και πιθανώς μουσική και χορό.

Πριν λίγες μέρες, ανήμερα των Φώτων, η ΕΤ1 προέβαλλε στη μία το μεσημέρι ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο "Οι ζευκαλήδες της Ικαρίας". Όπως συνηθως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, έπεσε σύρμα μεταξύ των μυημένων και στηθήκαμε όλοι οι γνωστοί και μη εξαιρετέοι στις οθόνες μας. Την παραγωγή και σκηνοθεσία είχε ο Λεωνίδας Βαρδαρός, ένας ικαριακής καταγωγής ηθοποιός και σκηνοθέτης, γνωστός και για την ικαριακής θεματολογίας ταινία του "Ούλοι εμείς εφέντη" που είχα την ευκαιρία να θάψω ιστολογικώς παλαιότερα. Τον πέτυχα το καλοκαίρι καθώς τραβούσε πλάνα στην πλατεία της Ακαμάτρας - κάποια πήρε το μάτι μου στην τηλεόραση.

Ομολογώ ότι είδα το ντοκιμαντέρ με συγκίνηση, καθώς παρήλαυναν διάφοροι γνωστοί και φίλοι και άλλοι άγνωστοι αλλά απροσδιορίστως οικείοι, λέγοντας ιστορίες και επεξηγώντας κάποιες όψεις του πολιτισμού της νήσου. Επιγραμματικά να αναφέρω την ιστορία όπου ένας γάιδαρος υποτίθεται αυτοκτόνησε στο Καρκινάγρι επειδή, λέει, εξαντλήθηκε η υπομονή του. Έξω από το ικαριακό φολκλόρ πάντως, η εικόνα των ανθρώπων που μαζεύονται με ή χωρίς αφορμή και πίνουν το κρασάκι τους και λένε διάφορα, μπορεί να πει πολλά ακόμα και στους "ξένους", μια και όλοι μπορούν να κάνουν ζεύκι, ακόμα κι αν δεν ξέρουν τη λέξη (όπως εγώ). Λένε ότι όσοι έρχονται για πρώτη φορά στην Ικαρία είτε έρχονται και ξανάρχονται μετά, είτε φεύγουν μια για πάντα. Σκέφτομαι λοιπόν ότι το να είσαι "Καριώτης" δεν είναι θέμα γονιδίων τελικά, αλλά εν πολλοίς θέμα τρόπου σκέψης. Με άλλα λόγια, να μπορείς να συνδυάζεις το ζεύκι με το μαράζι - για τη σκατοπαραδιά βέβαια, ούτε λόγος.


Σ.Σ. Το διαδίκτυο παρέχει κάποιες δυνατότητες που δεν υπήρχαν παλαιότερα, κι έτσι τυχόν ενδιαφερόμενοι μπορούν να δουν το εν λόγω ντοκυμαντέρ εδώ . Από εκεί προέρχεται και η κάτωθι εικόνα του (καλωδιωμένου) βιολιστή Νίκου Πλάκα ενώ παίζει Καριώτικο.


Και για όσους είναι πολύ παρατηρητικοί, ένα μικρό παιχνιδάκι: Βρείτε σε ποιο πλάνο εμφανίζεται κάπου στο βάθος ο γνωστός blogger Ροβιθέ, και κερδίστε μια ανάρτηση (όχι αυτοκινήτου) δώρο!

6 σχόλια:

Idom είπε...

Αγαπητέ Ροβιθέ!

Όπως το ορίζει η μητέρα σου το ζεύκι νομίζω ότι ταυτίζεται με το αρχαιοελληνικό "πάρτυ ρεφενέ". Αν και μάλλον στην τελική του σημασία δηλώνει κάτι πιο γενικό, το κέφι.

Σχετικά με τον καημένο τον γάιδαρο, τι να πω; Αν μας κρίνουν γάιδαροι (κυριολεκτικά) στην μετά θάνατο ζωή, πάμε τσιφ για κόλαση (ως ανθρωπότητα, ως Μεσόγειοι, ως Έλληνες και ως Καριώτες κατά πως φαίνεται).

Σχετικά με την DNAκότητα τού ζειν Καριωτικώς, νομίζω ότι πρέπει να βρεις και να αναφέρεις περιπτώσεις αμιγώς Καριωτών (από πλευράς DNA) που όμως δεν συμπεριφέρονται σαν Καριώτες, δεν κάνουν ζεύκι, μετανάστευσαν στη Νέα Υόρκη και έγιναν χρηματιστές κ.λπ..

Πώς να σε αναγνωρίσουμε βρε Ροβιθέ στο πλάνο, αφού δεν έχεις δημοσιεύσει ολόσωμη και ολοκέφαλη φωτογραφία σου; Αυτό είναι αδικία: το κουίζ απευθύνεται μόνο στους γνωστούς σου.
Τέλος πάντων νομίζω ότι είσαι εκείνος ο ψηλός ξανθός με την άσπρη στολή ερήμου δίπλα σε μία Ντόλυ Μπάρτον μπροστά στο εκκλησάκι. Τι εννοείς "κερδίστε μία ανάρτηση δώρο";

Απορία: πώς και πότε ήρθε και στέριωσε το βιολί στην Καρία; Θέλω να πω, γιατί όχι η λίρα; Είχατε πάρε δώσε με Ιταλούς;

Idom

Πόλυ Χατζημανωλάκη είπε...

Καλησπέρα Ροβιθέ,

Από τα Ρόδιν΄ακρογιάλια του Αλ. Παπαδιαμάντη, αντιγράφω:

"- Μη σε μέλη, κάνε το ζ έ φ κ ι σου, είπεν ο έτερος αδελφός. Πού αδειάζει κείνος από το χουβαρδαλίκι του να θυμηθεί την βάρκα του!"

Προφανώς κάνε το κέφι σου, κάνε όπως αγαπάς.

Έχοντας διαβάσει το ποστ σου και το πώς θησαυρίζεις τις λέξεις της Ικαρίας στέκομαι με ακόμα περισσότερο σεβασμό μπροστά στις κουβέντες των βραχυλόγων και σκυθρωπών γερο - λύκων της θαλάσσης.

Β. είπε...

@ Idom: Μα έχω ήδη αναφέρει περίπτωση Καριώτη που μετανάστευσε στη Νέα Υόρκη, του προπάππου μου, στην ανάρτηση με τη θεία Σταματούλα, αν και από λίρες του προέκυψε σκατοπαραδιά. Επίσης, υπάρχει η Πανικαριακή Αδελφότητα Αμερικής που οργανώνει κάθε κάποια τέρμινα ένα convention το οποίο αποσκοπεί στο να διατηρεί η νεολαία τις ρίζες της (και να βρίσκει γαμπρούς και νύφες ίδιας καταγωγής μην τυχόν και χαλάσει το νουκλεϊκό οξύ μας...).

"Κερδίστε μια ανάρτηση δώρο" σημαίνει ότι μπορείτε να έχετε δύο αναρτήσεις στην τιμή της μιας, τι άλλο να σημαίνει;

Το παραδοσιακό όργανο της Ικαρίας είναι όντως η λύρα. Αντιθέτως οι λίρα δεν μας κάθησε ποτέ. Το βιολί έπιασε κι εκεί όπως και αλλού σχετικά πρόσφατα (ίσως μέσα στον εικοστό αιώνα) χάρη σε ένα σημαντικό πλεονέκτημα: σε αντίθεση με τη λύρα, το βιολί ακούγεται αρκετά δυνατά και σε ανοιχτούς χώρους.

Η Ικαριώτικη Λύρα ακούγεται κάπως σαν ποντιακή, αν και οπτικώς μοιάζει με κρητική. Υπάρχουν ενδιαφέροντα στοιχεία στη βιβλιογραφία για τη Λύρα αλλά έχουν μείνει πολύ λίγοι "λαϊκοί" οργανοπαίκτες, και ένας δυο πιο "σπουδαγμένοι" που συνήθως παίζουν και βιολί (όπως ο καθηγητής μουσικολογίας κ. Θέμελης στον οποίο έχω αναφερθεί και στο παρελθόν). Προ ετών υπήρχε ένα οργανοποιείο στη Μεσαριά που έφτιαχνε μεταξύ άλλων και Λύρες, αλλά ο οργανοποιός είναι σήμερα στη φυλακή (όπου και μάλλον θα παραμείνει για χρόνια) και τώρα φτιάχνει άλλα πράγματα. Λίγα λόγια για την παιδική ηλικία του ανδρός αναφέρονται στην επόμενη ανάρτηση.

Στο εκκλησάκι του Αη-Νικόλα ή στον Προφήτη Ηλία με είδατε; Κι εγώ γιατί δεν είδα καμιά Ντόλυ;

Β. είπε...

@ Πόλυ Χατζημνωλάκη:

"...στέκομαι με ακόμα περισσότερο σεβασμό μπροστά στις κουβέντες των βραχυλόγων και σκυθρωπών γερο - λύκων της θαλάσσης."

Σε ό,τι μας αφορά, πρέπει να πω ότι οι γερόλυκοι της θαλάσσης σπανίζουν στην Ικαρία: το νησί είναι βουνό και οι κάτοικοι ήταν βοσκοί που ζουσαν από τα κατσίκια. Η θάλασσα ήταν κακό πράγμα (εξ' ου και η - έως της σήμερον - κατάρα "άμε θαλάσσωσε" δηλ. εξαφανίσου). Όσο για τη βραχυλογία, είναι να μην αρχίσουν...

Για τον Παπαδιαμάντη βέβαια δεν ξέρω...

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ "Ροβιθέ".
Ωραιότατο το σχόλιο με το "ζεύκι". Δεν λέω. Αλλά πάλι, αυτό το σχόλιο με το βίντεο που πρέπει να σε εντοπίσουμε μάλλον μούφα μου θυμίζει για να τσιμπήσουμε" και να δούμε το βίντεο. Καλέ κάθε 5 λεπτά γίνεται πατείς με- πατώ σε στο χωρό! Τρελλός παπάς σε βάφτησε (μου φαίνεται)...

Χούμους

Β. είπε...

Αγαπητέ ΧΜ,

κι όμως, άμα ψάξετε... μέχρι και τον εαυτό σας μπορείτε να δείτε στο χορό (με λίγη φαντασία βέβαια). Χαίρομαι που σας άρεσε πάντως...